پیامدهای تدابیر ارزی و ریالی جدید

احمد حاتمی یزد| کارشناس بانکی:

تدابیر اتخاذ شده از سوی بانک مرکزی برای مهار التهابات در بازار ارز و نوسان قیمت‌ها در بازار سکه و ارز که ترکیبی از تدابیر ارزی و ریالی است، عمدتا ناشی از تحلیل سیاستگذار در علت‌یابی افزایش‌های اخیر نرخ ارز بوده که یکی از عوامل اصلی به رشد نرخ نقدینگی برمی‌گردد. در واقع بانک مرکزی با اتخاذ سازوکارهایی درصدد برآمده است تا سرعت گردش نقدینگی را کاهش دهد و حجم آن را مدیریت کند. واقعیت این است که پس از تصمیم شهریورماه مبنی بر کاهش نرخ سود سپرده‌های بانکی، بخشی از سپرده‌های ثابت بانکی به سپرده‌های کوتاه‌مدت و در دسترس تبدیل و همین خاصیت باعث شد تا بازارها تحت‌تأثیر جابه‌جایی نقدینگی قرار گیرند.

یکی از سیاست‌های بانک مرکزی به موضوع زمان تسویه حواله‌های بانکی ساتنا، پایا و تراکنش‌ها برمی‌گردد که با این سیاست سرعت گردش نقدینگی کاهش یافته و عمدتا پول در گردش با یک روز تأخیر به حساب‌های افراد واریز می‌شود که در عمل امکان خرید و فروش ارز را مدیریت و تعداد معاملات ارزی را کم می‌کند. اما سؤال اصلی این است که مجموع تدابیر سه‌گانه جدید ریالی و ارزی بانک مرکزی چه پیامدهایی خواهد داشت؟

انتشار و فروش اوراق گواهی سپرده از امروز توسط شبکه بانکی با نرخ سود یکساله 20درصدی باعث خواهد شد تا بخشی از نقدینگی در جریان به سمت سپرده‌های ثابت سوق داده شود و با این تدبیر حجم نقدینگی کاهش یابد. فراموش نکنیم که در 5سال گذشته حجم نقدینگی بیش از دوبرابر شده که متناسب با میانگین نرخ رشد اقتصادی سال‌های اخیر نبوده است؛ افزون بر اینکه رشد دوبرابری نقدینگی از یک سو و رشد اقتصادی سال‌های اخیر باعث ثروتمندتر شدن ثروتمندان و فقیرتر شدن فقرا شده و انتظار می‌رود با سیاست جدید ریالی اتخاذ شده بخشی از قدرت افراد ثروتمند در نتیجه رشد نقدینگی و اثرگذاری آنها بر بازارهای نقدشونده نظیر ارز، سکه و طلا، مسکن و حتی سهام کاسته شود.

سیاست دیگر بانک مرکزی به پیش‌فروش سکه طلا برمی‌گردد. از آنجا که ذخایر طلای مسدودشده به سبب تحریم‌ها، پس از اجرای برجام آزاد و وارد کشور شده، بانک مرکزی توان تبدیل شمش‌های طلا به سکه و فروش آن به مردم را دارد؛ هرچند که سرعت و حجم گردش در بازار طلا به میزان بازار ارز نیست، به‌نظر می‌رسد تدبیر طلایی بانک مرکزی دارای تأثیر محدود بوده و قیمت تعیین شده برای پیش‌فروش سکه هم از جذابیت بالایی برخوردار نیست، مگر اینکه قیمت طلا در بازارهای جهانی افزایش یابد و بازده سرمایه‌گذاری در بازار طلا و سکه داخلی را تحت‌تأثیر خود قرار دهد. نکته اینجاست که اگر بانک مرکزی از طریق فروش و پیش‌فروش سکه بتواند نقدینگی را جذب کند، عملا این نقدینگی از بازار حذف و حبس خواهد شد.

در ارتباط با سیاست سپرده‌پذیری ارزی هم 2نکته مهم مطرح است؛ نخست اینکه تعیین نرخ سود 4تا 4.5درصد برای سپرده‌های ارزی تا چه میزان جذابیت برای سرمایه‌گذاری ایجاد خواهد کرد و دوم اینکه آیا شبکه بانکی و دولت در سررسید به تعهدات خود برای تحویل ارز پایبند خواهد بود یا نه؟ چه اینکه سیاست فروش اوراق ارزی در سال‌های فعالیت دولت گذشته بسیار تلخ بود و حدود 10سال پیش شرکت ملی نفت با همکاری بانک ملت اقدام به فروش 500میلیون یورو اوراق ارزی با سررسید 3ساله با نرخ سود 8درصد کرد، اما در سررسید به‌دلیل ‌همکاری نکردن شرکت ملی نفت، بانک ملت هم نتوانست به تعهدات خود عمل کند و در نهایت به خریداران این اوراق اعلام کردند که می‌توانند معادل ریالی را با محاسبه نرخ ارز مبادله‌ای دریافت کنند که این سیاست به اعتماد مردم و سرمایه‌گذاران لطمه زد و اعتماد ایجاد شده سوزانده شد. حالا هم باید دید آیا سازوکار تعیین شده از سوی بانک مرکزی مبنی بر تسویه حساب اوراق ارزی و سپرده‌های ارزی می‌تواند با توجه به تجربه دولت گذشته، با پاسخ مثبت مردم و سرمایه‌گذاران مواجه شود یا خیر؟

نکته مهم اینکه بانک‌هایی که اعلام کرده‌اند از امروز اقدام به جذب نقدینگی با نرخ سود 20درصد از طریق اوراق گواهی سپرده بانکی می‌کنند، چگونه می‌توانند با این نرخ‌ها کنار بیایند چرا که آنها موظف هستند تسهیلات با نرخ 18درصد بدهند درحالی‌که اقدام به سپرده‌گذاری با نرخ 20درصد می‌کنند. این یک ریسک است که می‌تواند باعث چالش جدی و حتی تشدید خطر ورشکستگی بانک‌ها شود. به این ترتیب باید گفت سیاست جدید جذب نقدینگی با انتشار و فروش گواهی سپرده با نرخ سود 20درصد به نفع شبکه بانکی نخواهد بود هرچند می‌تواند حجم نقدینگی در گردش را کم و پول‌ها را یک‌سال فریز کند.

موضوع مهم دیگر به عوامل خارجی اثرگذار بر بازار ارز برمی‌گردد و عمدتا سیاست دولت آمریکا و مواضع دونالد ترامپ درخصوص برجام باعث ایجاد نگرانی در بازار داخلی و تشدید تقاضای سفته‌بازی و سرمایه‌گذاری در بازار ارز شد و همزمان بانک‌های چین، امارات و ترکیه محدودیت‌هایی را در نقل و انتقال ارز اعمال کردند و تقاضای ارزی را افزایش داد و در تحلیل بازار ارز باید حتما نقش عوامل خارجی را مدنظر قرار داد.