آمریکا سرگردان میان تحریم و مذاکره

محمدامین خرمی ـ خبرنگار

  هرچه از دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ می‌گذرد، نبود استراتژی در سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران بیشتر به چشم می‌آید؛ رئیس‌جمهور آمریکا در جایی از توافق با ایران خارج می‌شود و در جایی دیگر به‌دنبال توافقی تازه است، او گاهی بر طبل تحریم می‌کوبد و تحریم‌های تازه علیه ایران وضع می‌کند و در دوره‌‌ای هم از کانال‌های رسمی و غیررسمی به‌دنبال مذاکره با مقام‌های عالی‌رتبه ایران است.
دیوار بی‌اعتمادی میان ایران و آمریکا طی ماه‌های اخیر بلند‌تر از همیشه بوده و تنش‌های رخ داده طی 2‌ماه گذشته و عدم‌وجود کانال ارتباطی کارآمد، حتی 2 کشور را در آستانه یک رویارویی نظامی قرار داده است؛ وضعیتی که تا پیش از تصمیم دونالد ترامپ برای خروج از برجام و سپس بازگشت تحریم‌های یکجانبه این کشور علیه ایران هرگز قابل تصور نبود.
افزایش همزمان فشارها علیه ایران و پیگیری مذاکره، رویکردی است که به‌نظر می‌رسد دونالد ترامپ تحت‌تأثیر 2 گروه از سیاستمدارانی که او را احاطه کرده‌اند دنبال کرده است؛ رویکردی که نتیجه‌اش بلاتکلیفی بی‌سابقه در سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران بوده است.
سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران بیش از هر زمان دیگری آشفته به‌نظر می‌رسد. آشفتگی کنونی متاثر از چهره‌هایی است که دونالد ترامپ را احاطه کرده‌اند و هر یک افسار سیاست خارجی دولت او را به سمت و سویی می‌کشند؛ گروهی به‌دنبال تقابل و حتی جنگ با ایران است و گروهی همچنان به تعامل با ایران اعتقاد دارد. نتیجه این وضعیت، بلاتکلیفی بی‌سابقه در سیاست خارجی آمریکا در برابر ایران بوده است.
 
مسیر مذاکره
نشانه‌های آشفتگی سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران در روزهای اخیر و در پی سفر محمدجواد ظریف به نیویورک عیان‌تر از گذشته شده است. وب‌سایت مجله «نیویورکر» دیروز با انتشار گزارشی خبر داد که ترامپ در جریان سفر 3هفته پیش ظریف به آمریکا، از او برای دیداری دوجانبه در دفترش در کاخ سفید دعوت کرده بود. این خبر درست در روزی منتشر شد که وزارت خزانه‌داری آمریکا، نام محمدجواد ظریف را در فهرست تحریم‌های آمریکا قرار داد.
به نوشته رابین رایت، خبرنگار نیویورکر، واسطه این دعوت سناتور «رند پال» بوده که طی سفر ظریف به آمریکا، در دفتر نماینده ایران در سازمان ملل با ظریف دیدار کرد؛ دیداری که کمتر کسی آن ‌را جدی گرفت. طبق گزارش نیویورکر، ماجرای این دیدار و دعوت از ظریف برای حضور در کاخ سفید، از چند هفته قبل از سفر او به نیویورک از سوی رند پال و مشاور ارشدش «داگ استافورد» دنبال می‌شده‌ است. رند پال در حلقه دوستان نزدیک ترامپ قرار دارد و ایده دیدار رئیس‌جمهور با ظریف را از 3هفته قبل با برخی مقام‌های ارشد کاخ سفید و وزارت خارجه آمریکا در میان گذاشته بود. به نوشته نیویورکر، پال یک روز پیش از سفر ظریف به نیویورک، حین بازی گلف با ترامپ ایده دیدار را با او مطرح کرده است.
محمدجواد ظریف پیش از این، در دوره ریاست‌جمهوری محمد خاتمی و محمود احمدی‌نژاد به‌مدت 5سال نماینده دائم ایران در سازمان ملل بود و طی این سال‌ها موفق شد روابط خوبی با برخی از چهره‌های سیاسی آمریکا که اکنون عضو کنگره هستند برقرار کند. رابین رایت در گزارش خود نوشته که ظریف به او گفته که دیدار با نمایندگان کنگره در سفرهایش به نیویورک اتفاق تازه‌ای نیست اما این نخستین‌بار بوده که با رند پال دیدار می‌کرده است.
ایران و آمریکا طی ماه‌های اخیر روابط پرتنشی را پشت سر گذاشته‌اند و سفر ظریف به نیویورک درست در اوج این تنش‌ها اتفاق می‌افتد. به نوشته نیویورکر، در جلسه یک‌ساعته با رند پال و مشاورش بود که ظریف با هدف رفع نگرانی آمریکایی‌ها، پیشنهاد تصویب قانون منع استفاده از سلاح‌های هسته‌ای در مجلس شورای اسلامی را مطرح کرد. وزیر خارجه همچنین پیشنهاد داد در قبال رفع کامل تحریم‌های نفتی، ایران پروتکل الحاقی را پیش از موعدد مقرر در سال 2023، اکنون به تصویب برساند و اجرایی کند. پروتکل الحاقی از سوی 146کشور جهان امضا و تصویب شده و بازرسی از سایت‌های اعلامی و غیراعلامی هسته‌ای کشورهای امضا‌کننده را ممکن می‌سازد. نیویورکر نوشته که رند پال از ظریف می‌خواهد پیشنهاد‌هایش را شخصا در کاخ سفید به ترامپ بگوید؛ خواسته‌ای که با مخالفت وزیر خارجه ایران مواجه می‌شود.
ماجرای تمایل دونالد ترامپ برای مذاکره با ایران اتفاق تازه‌ای نیست. آخرین‌بار، نخست‌وزیر ژاپن در جریان سفرش به تهران پیشنهاد دیدار مقام‌های عالی‌رتبه 2 کشور را مطرح کرد که با مخالفت ایران روبه‌رو شد. پیش از این، محمود واعظی، رئیس دفتر حسن روحانی نیز گفته بود که طی سفر 2سال پیش رئیس‌جمهوری به نیویورک برای حضور در نشست مجمع عمومی سازمان ملل، ترامپ 8بار درخواست مذاکره داده بود؛ درخواست‌هایی که هر بار رد شد.

مسیر تحریم
ترامپ همه‌جا خود را یک مذاکره‌کننده «متبحر» معرفی می‌کند اما نتیجه سیاست‌های او نشان می‌دهد او تبحری در مذاکره، دست‌کم در حوزه سیاست خارجی ندارد. او نه در تعامل با کره‌شمالی به نتیجه‌ای رسیده، نه در تقابل با ایران.
گفته می‌شود یکی از درخواست‌های مکرر ترامپ برای دیدار با روحانی، از سوی امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه به رئیس‌جمهور ایران اعلام شد؛ پیشنهادی که البته ساعتی پس از سخنرانی تند ترامپ علیه ایران در مجمع عمومی مطرح شد. مقام‌های ایران سخنرانی ترامپ را نشانه عدم‌وجود حسن نیت از سوی او در روابطش با ایران تلقی و با پیشنهاد دیدار و مذاکره مخالف کردند.
ادامه تحریم‌ها و افزایش فشار آمریکا علیه ایران، عاملی برای دوری دوطرف از یکدیگر بوده است. مسیر اعمال فشار به ایران در کنار مسیر مذاکره فعال بوده و به همین دلیل به‌نظر می‌رسد مسیر مذاکره به‌طور کامل مختل شده است.
همزمان با گزارش نیویورکر، وب‌سایت «دیلی‌بیست» در گزارشی از ادامه تلاش‌های آمریکا برای فشار به ایران خبر داد. به نوشته دیلی‌بیست، در همان برنامه گلفی که ترامپ و پال با یکدیگر در مورد ایران گفت‌وگو کرده‌اند، «لیندزی گراهام» سناتور تندروی جمهوریخواه نیز حضور داشته و او نیز با رئیس‌جمهور آمریکا در مورد ایران تبادل‌نظر کرده است. براساس این گزارش، گراهام که یکی از مخالفان سرسخت ایران در کنگره به شمار می‌آید، در حال کار روی پرونده ایران است.
دیلی‌بیست در گزارش خود آورده که گراهام به تیمی از مقام‌های ارشد دولت ترامپ پیوسته که مشغول تهیه توافقی هستند که بتوانند در مذاکره با ایران آن ‌را جایگزین توافقی کنند که نام باراک اوباما را یدک می‌کشد. موضوع آماده‌سازی‌ توافق تازه بر سر توانایی هسته‌ای ایران در حالی بار دیگر مطرح می‌شود که ایران از اساس مذاکره مجدد بر سر توافق هسته‌ای را رد کرده است.
گراهام در گفت‌وگو با دیلی‌بیست گفته که او جزئیات توافق تازه را با ترامپ در میان گذاشته و موافقت او را جلب کرده است. به گفته گراهام طبق پیشنهاد او آمریکا بند 123لایحه انرژی هسته‌ای آمریکا موسوم به «معاهده 123» را وارد توافق با ایران خواهد کرد. گراهام به این وبسایت گفته است: «به ترامپ گفتم معاهده 123را در مذاکره با ایرانی‌ها روی میز بگذار و آنها را مجبور کن جواب‌شان منفی باشد. من فکر می‌کنم پاسخ ایران به این معاهده منفی است و این دست اروپایی‌ها را برای خروج از برجام باز می‌کند.» بند 123لایحه انرژی هسته‌ای آمریکا به‌صورت یک معاهده میان این کشور و 49کشور جهان در زمینه همکاری‌های هسته‌ای به امضا رسیده و شامل 9تعهد کشور مقابل آمریکا در زمینه انرژی هسته‌ای است.
گزارش دیلی‌بیست از ماموریت تازه ترامپ برای گراهام و سیاست گراهام در تقابل با ایران، بار دیگر نشان می‌دهد دولت کنونی آمریکا حتی در یک توافق تازه نیز نمی‌تواند قابل اعتماد باشد.