میانجی‌ها وارد شوند

 گروه بین‌المللی بحران در گزارشی ضمن بررسی وضعیت کنونی تنش میان ایران و آمریکا نسبت به‌ احتمال بروز درگیری میان 2کشور که در نهایت به یک درگیری تمام‌عیار منطقه‌ای تبدیل خواهد شد، هشدار داده است.
این اندیشکده در گزارش خود که قرار است پنجشنبه به صورت عمومی منتشر شود وضعیت امروز میان ایران و آمریکا در منطقه خاورمیانه را بسیار شبیه به روزهای منتهی به جنگ جهانی اول در اروپای سال 1914میلادی دانسته است. کارشناسان گروه بین‌المللی بحران در گزارش خود نوشته‌اند که آن زمان، شلیک یک گلوله که به کشته‌شدن فرانتس فردیناند، ولیعهد اتریش منجر شد، کل قاره اروپا و بخش بزرگی از جهان را به ورطه جنگ کشاند. این در حالی است که کشورهای اروپایی پیش از آغاز جنگ، با تشکیل اتحادهایی که تصور می‌شد موازنه قوا را ایجاد خواهد کرد، به‌دنبال جلوگیری از بروز درگیری بودند. همین اتحادها اما موتور محرکه جنگ جهانی اول شدند.
امروز در خاورمیانه نیز یک حمله ساده می‌تواند به درگیری نظامی منجر شود؛ درگیری‌ای که دو سر آن تنها محدود به دو کشور نخواهد بود و متحدان منطقه‌ای آنها را نیز وارد جنگی خواهد کرد که مهار‌کردنش کار ساده‌ای نخواهد بود. در این گزارش تأکید شده که روابط میان ایران و آمریکا طی 40سال گذشته فراز‌و‌نشیب بسیار داشته و حتی در دوره‌هایی شامل همکاری‌های تاکتیکی هم بوده است، اما این رابطه اکنون در بدترین وضعیت طی 4دهه اخیر قرار دارد.
گروه بین‌المللی بحران تنش میان ایران و آمریکا را به وضعیتی شبیه دانسته که یک نیروی قوی به یک مانع ثابت و استوار برخورد می‌کند. نیروی قوی سیاست «فشار حداکثری» دولت دونالد ترامپ در آمریکاست که به‌نظر می‌رسد دست‌کم در شرایط کنونی چیزی جلودارش نباشد. دولت آمریکا با تلاش برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران، در پی به زانو در‌‌آوردن این کشور است. در سوی مقابل، ایران همان مانع استواری است که هیچ نشانه‌ای برای تسلیم در آن دیده نمی‌شود و به‌دنبال مقاومت است.
گروه بین‌المللی بحران در گزارش خود به سیاست «صبر استراتژیک» ایران در پی خروج آمریکا از برجام اشاره و تأکید می‌کند که افزایش فشارهای تحریمی آمریکا و همچنین عدم‌توانایی یا عدم‌تمایل اروپایی‌ها برای کمک به ایران برای تقابل با تحریم‌ها باعث شد تا ایران از این سیاست به مسیر تقابل گام بردارد. این اندیشکده کاهش تعهدات ایران در برجام و همچنین بالا‌گرفتن رویارویی‌های محدود در منطقه خلیج‌فارس و دیگر مناطق خاورمیانه را بخشی از روند تغییر سیاست ایران می‌داند.

نقاط مستعد بروز درگیری کجاست؟
گروه بین‌المللی بحران در گزارش خود تأکید می‌کند که چارچوب هرگونه رویارویی احتمالی میان ایران و آمریکا از قبل اعلام شده است. ایران سیاست خود را تشریح کرده و هشدار داده که درصورت ادامه فشارهای یکجانبه آمریکا، گام به گام به سمت کاهش تعهدات برجامی خود حرکت خواهد کرد. ایران اکنون در این مسیر قدم گذاشته و ادامه آن به‌معنای پایان کار توافق هسته‌ای خواهد بود؛ موضوعی که احتمالا تحریم‌های بیشتری را علیه ایران به‌دنبال خواهد داشت. گروه بین‌المللی بحران اما ورود متحدان منطقه‌ای ایران و آمریکا به زنجیره افزایش تنش‌ها را خطری بزرگ‌تر توصیف می‌کند. گروه بین‌المللی بحران هشدار می‌دهد که هرگونه درگیری بین ایران و آمریکا محدود به 2کشور نخواهد بود و تمام منطقه را به آتش خواهد کشید. بر این اساس، عراق، کل منطقه خلیج‌فارس، یمن، سوریه و لبنان به‌عنوان نقاط مستعد بروز درگیری مطرح شده‌اند؛ نقاطی که هم بروز درگیری در آنها می‌تواند نقطه آغاز رویارویی نظامی میان ایران و آمریکا باشد و هم درصورت وقوع درگیری میان 2کشور، به صحنه رویارویی 2 طرف تبدیل شوند.

راه‌حل چیست؟
جنگ میان ایران و آمریکا شاید قریب‌الوقوع نباشد اما نبود یک کانال ارتباطی کارآمد میان 2طرف و تصمیم هر 2 کشور برای عدم‌عقب‌نشینی از مواضع خود و همچنین وجود چندین نقطه مستعد درگیری بدان معنی است که نمی‌توان احتمال وقوع رویارویی نظامی - چه به‌صورت برنامه‌ریزی شده و چه ناشی از محاسبات اشتباه - را رد کرد. هر چند 2طرف اعلام کرده‌اند به‌دنبال رویارویی نظامی نیستند، اما اگر چنین رویارویی‌ای رخ دهد، زمان و وسعت آن هرگز قابل کنترل نخواهد بود.
در نبود کانال‌های ارتباطی مستقیم میان تهران و واشنگتن، میانجیگری یک کشور ثالث تنها راه جلوگیری از وقوع درگیری به‌نظر می‌رسد. در شرایطی که تنش میان 2طرف افزایش پیدا کرده، زمان افزایش تلاش‌های دیپلماتیک بین‌المللی و منطقه‌ای نیز فرا‌رسیده است. اروپایی‌ها اکنون در خط مقدم حراست از برجام قرار دارند. آنها باید برای عملیاتی‌کردن اینستکس گام‌های جدی‌تری بردارند. تسریع در تزریق اعتبار مالی به این سازوکار و همچنین هموار‌کردن مسیر برای پیوستن دیگر کشورها به آن جزو اینگونه اقدامات اروپا می‌تواند باشد. همزمان کشورهای منطقه یعنی قطر، امارات، کویت و عمان که منافع‌شان به دور از هرگونه درگیری در منطقه خلیج‌فارس است، باید از روابط‌شان با تهران و واشنگتن برای تنش‌زدایی استفاده کنند. هدف کوتاه‌مدت می‌تواند فروکش‌کردن بحران کنونی و کاهش احتمال وقوع درگیری و همچنین فراهم‌کردن زمینه لازم برای مذاکرات میان ایران و آمریکا باشد.
تنش‌زدایی تاکتیکی و موقت میان ایران و آمریکا معجزه نخواهد کرد اما دست‌کم خاورمیانه را از حال‌وهوای تداعی‌کننده روزهای پیش از جنگ جهانی اول دور می‌کند.