میراث
جندی‌شاپور از دل تاریخ بیرون می‌آید
شهر باستانی جندی‌شاپور دزفول که بخش‌هایی از آن بر جا مانده، مربوط به دوره ساسانیان است
جندی‌شاپور دزفول، خاستگاه علم و تدریس و برند علمی جهان با قدمت 1750 سال، اکنون زیر تلی از خاک مدفون است و کشاورزان روی آن به کشاورزی مشغولند. احیای این میراث ارزشمند نیازمند باور و عزمی همگانی در مسئولان و مردم است.
به گزارش ایرنا، شهر باستانی جندی‌شاپور که اکنون تنها بقایایی از آن در اطراف شهر دزفول برجا مانده، مربوط به عصر ساسانیان است که به دستور شاپور اول احداث شد و در زمان خود با تدریس رشته‌های پزشکی، فلسفه و نجوم نخستین و معتبرترین مرکز علمی جهان بود.
طبق مستندات تاریخی موجود در شهر باستانی جندی‌شاپور، نخستین نظام‌نامه آموزش عالی جهان در این دانشگاه شکل گرفت. جندی‌شاپور با ۸۰۰ هکتار وسعت در ۱۲ کیلومتری شهر دزفول در مجاورت روستای اسلام‌آباد واقع است.
آثار برجا مانده این شهر ۲۴ شهریور سال ۱۳۱۰ به شماره ۴۶ در ردیف آثار ملی به ثبت رسید. با اقدامات انجام شده و پس از ارسال مستندات و مدارک در نوامبر ۲۰۱۷، سازمان جهانی یونسکو فعالیت جندی‌شاپور باستان را به عنوان نخستین دانشگاه جهان با قدمت 1۷۵۰ سال تایید کرد، در حالی که تا پیش از این تقویم آموزش عالی جهان کمتر از هزار سال بود.
طبق شواهد و مستندات و روایت مورخان، بالغ بر ۴۰۰ هزار جلد کتاب در کتابخانه دانشگاه جندی‌شاپور و نخستین نظام‌نامه آموزشی در حوزه دانشگاهی و نخستین بیمارستان جهان در آن وجود داشته است. ضمن این‌که نظام آموزشی بالینی پزشکی که امروزه شاهد آن هستیم نیز برگرفته از نظام پزشکی در جندی‌شاپور است. اکنون از شهر باستانی جندی‌شاپور فقط تپه‌هایی باقی مانده که البته همین تپه‌ها نیز در معرض خطر هستند و باید اقدامات اساسی برای حفظ میراث ارزشمند مدفون در آنها انجام شود.
جندی‌شاپور؛ پایتخت علمی ساسانیان
مدیر پایگاه میراث فرهنگی جندی‌شاپور و ایوان کرخه گفت: جندی‌شاپور به استناد نظر مورخان، سیاحان و جغرافیدانان حدود ۱۸ قرن پیش به واسطه موقعیت جغرافیایی، ظرفیت‌های بسیار آبی، زمین‌های مستعد کشاورزی و... منطقه در حد فاصل دزفول و شوشتر ایجاد شد.
«یعقوب زلقی» اظهار کرد: این شهر ابتدا محلی برای اسکان اسرای رومی بود که شاپور بعد از شکست والرین امپراطور روم آنها را اسیر کرد و با خود به ایران آورد.وی گفت: مردم این شهر علمی و دانشگاهی به لحاظ ظرفیت‌های متعدد در زمینه‌های علوم مختلف پزشکی، داروسازی، طب سنتی، نهضت ترجمه، معماری، مهندسی هیدرولیک، کشاورزی، نجوم، موسیقی، نقاشی، حکمت، عرفان، فلسفه و منطق، صنعت ریسندگی و بافندگی (پارچه‌بافی) صنعت رنگ‌سازی و... فعالیت داشتند.
وی با بیان این‌که این محوطه تاریخی به لحاظ ظرفیت‌های پیش گفته از نظر علمی و جایگاه سیاسی پایتخت ساسانیان بوده است، افزود: به واسطه خرد، نبوغ و دانش والای ایرانیان و اقدامات شاپور، شهر از حالت اردوگاهی به ساختار شهری تغییر پیدا کرد.
همچنین به واسطه نبوغ انوشیروان، وزیر دانشمند شاپور، نهضت ترجمه در این مرکز دانشگاهی راه‌اندازی شد و مردمانی با عقاید و ادیان مختلف با عزت و وحدت کامل و آزادی اندیشه و بیان، زندگی کاملا مسالمت‌آمیزی را در کنار ایرانیان باستان آغاز کردند. مدیر پایگاه میراث فرهنگی جندی‌شاپور و ایوان کرخه گفت: منابع خطی مختلف در این فرایند به زبان‌های هندی، یونانی، سریانی و... در دانشگاه جندی‌شاپور ترجمه شده‌اند.
لزوم احیای جندی‌شاپور
رئیس موسسه دزفول‌شناسی نیز بیان کرد: شهر باستانی جندی‌شاپور مبدا علم قبل از اسلام بود اما مورد بی‌مهری قرار گرفت. در مقطعی از زمان حتی اجازه کاوش‌های باستانی هم در این مکان داده نمی‌شد. «مرتضی بدخشان» ادامه داد: اکنون رویکرد برخورد با تاریخ باستان تغییر کرده است چراکه هیچ نسلی را نمی‌توان از هویت چندین هزار ساله‌اش دور کرد.
وی گفت: ۱۸ قرن پیش، زمانی که هیچ دانشگاهی وجود نداشت، افتخاری چون جندی‌شاپور در دزفول ایجاد و رشته‌های ریاضی، ادبیات، نجوم، حکمت و فلسفه در آن تدریس شد. بدخشان در خصوص کتابخانه دانشگاه جندی‌شاپور نیز بیان کرد: افزون بر ۴۰۰ هزار جلد کتاب در کتابخانه بین‌المللی جندی‌شاپور وجود داشته که تعدادی از این کتاب‌ها هنوز موجود است.
وی با اشاره به انجام ترجمه‌های تخصصی در دانشگاه جندی‌شاپور گفت: ترجمه‌ها توسط افراد متخصص رشته‌های مورد نظر مثلا متخصصان نجوم انجام می‌شدند. بنابراین از مقبولیت و تبحر ویژه‌ای برخوردار بودند.وی با تاکید بر لزوم تعیین محدوده جندی‌شاپور افزود: برای نجات جندی‌شاپور و حفظ این میراث ارزشمند باید روی باورها به ویژه باور مسئولان در سطح ملی کار کرد.
کشت در محدوده جندی‌شاپور ممنوع شود
رئیس موسسه دزفول‌شناسی در ادامه با اشاره به کشت محصولات کشاورزی در تپه‌های باستانی جندی‌شاپور گفت: این اقدام باید در اسرع وقت متوقف و ممنوعیت کشت در این محدوده اجرایی شود.وی بر ضرورت اجرای کاوش‌های جدی‌تر در این محوطه باستانی تاکید کرد و ادامه داد: مردم در جندی‌شاپور دزفول تحمل زندگی مسالمت‌آمیز با سایر ادیان را داشته‌اند و لازم است این موضوع به خوبی اطلاع‌رسانی شود.
راه‌اندازی کتابخانه، دانشگاه و بیمارستان جندی‌شاپور
مدیر انجمن دوستداران و پژوهشگران دزفول نیز اظهار کرد: جندی‌شاپور در زمان باستان شهری مدرن و در سطح جهانی مطرح بوده و حرف برای گفتن داشته است، لذا برای حفظ هرچه بهتر آن باید به درستی معرفی شود. آذرکیش افزود: جندی‌شاپور از چندین ویژگی مهم برخوردار بوده که داشتن کتابخانه بین‌المللی، بیمارستان و دانشگاه از مهم‌ترین آنها بوده‌اند.
وی با بیان این‌که تداوم این هویت علمی با استفاده درست محقق می‌شود، گفت: قرن‌ها علم، تحقیق و پژوهش در جندی‌شاپور انجام می‌شده و این محل باید به عنوان یک دانشگاه بین‌المللی معرفی شود. این فعال فرهنگی بیان کرد: با توجه به این‌که جندی‌شاپور ۱۸۰۰ سال پیش از کتابخانه بین‌المللی، دانشگاه و بیمارستان بهره‌‌مند بوده است، باید در کنار حفاری و کاوش، این مراکز نیز احیا و مجددا راه‌اندازی شوند.
وی با بیان این‌که راه‌اندازی این مراکز بین‌المللی باید به یک مطالبه عمومی تبدیل شود، ادامه داد: برای ثبت جهانی منظر ساسانی به عنوان پرونده‌ای پربار تلاش‌هایی صورت گرفته است.آذرکیش گفت: باید پایگاه باستانی‌شناسی و موزه برای آثار باستانی این منطقه راه‌اندازی شود که این امر در توسعه شهر دزفول موثر خواهد بود.وی افزود: با توجه به ظرفیت‌های موجود در دزفول باید آمایش سرزمینی انجام شود زیرا این کار می‌تواند در حفظ نخبگان این شهرستان مفید واقع شود.
بازنگری تعیین حریم جندی‌شاپور دزفول در دستور کار
مدیر پایگاه میراث فرهنگی جندی‌شاپور و ایوان کرخه در خصوص حدود جغرافیایی جندی‌شاپور گفت: با توجه به مطالعات و بررسی‌های میدانی صورت گرفته، محدوده جغرافیایی جندی‌شاپور فراتر از موقعیت فعلی است. بنابراین طرح بازنگری تعیین عرصه و حریم جندی‌شاپور در دستور کار قرار گرفته است.
«یعقوب زلقی» اظهار کرد: این پایگاه از سال ۱۳۹۲ در قالب یک برنامه ۱۰ ساله با رویکرد تاریخی به جندی‌شاپور، انجام فعالیت‌های مختلف نظیر فرهنگ‌سازی و آشنا کردن مردم منطقه، انجمن‌ها و... با این محوطه تاریخی کار خود را آغاز کرده است تا این اثر ارزشمند بهتر حفاظت شود.
وی افزود: مستندنگاری و آسیب‌شناسی اولیه این محوطه تاریخی، جمع‌آوری حجم قابل توجه نخاله‌های ساختمانی و پسماندهای شهری باقیمانده مربوط به چند دهه گذشته و آماده‌سازی و ساماندهی نسبی منظر آن و نیز آرامگاه یعقوب لیث صفاری انجام شده است.
زلقی به تهیه و نصب بیش از ۲۰ تابلوی راهنما و معرفی اثر به ۲ زبان فارسی و انگلیسی در ورودی‌های جندی‌شاپور و همچنین داخل محوطه و آرامگاه یعقوب لیث صفاری اشاره کرد و گفت: مسیرها و راه‌های دسترسی به محوطه جندی‌شاپور نیز بهسازی شده‌اند.
وی برگزاری ۲ کنگره بین‌المللی در سال‌های ۹۵ و ۹۷، کاوش‌های باستان‌شناسی، حفاظت و مرمت ترانشه‌های حاصل از کاوش‌های باستان‌شناسی و حفاظت و مرمت پل‌های تاریخی و سازه‌های آبی را از دیگر اقدامات انجام شده برشمرد.
این مسئول گفت: 3 فصل مرمت آرامگاه یعقوب لیث صفاری، برگزاری سمینارها، جشنواره‌ها و نشست‌های تخصصی و تهیه و تولید بیش از ۱۰ فیلم مستند و پخش آنها از شبکه‌های استانی، ملی و بین‌المللی نیز تاکنون انجام شده است.