بازی‌های محلی مردانه در مناطق لرنشین

معصومه ‌محمدی سیف
جامعه‌شناس و پژوهشگر:


با وجود رونق تکنولوژی‎های جدید، استفاده از فضای مجازی و رواج بازی‌های اینترنتی همچنان بازی‎های بومی و محلی ارزشمندی بین اقوام ایرانی به خصوص قوم لر رواج دارد. در روزنامه 22 تیر همشهری همدان به معرفی بازی‌های محلی مخصوص دختران و بانوان پرداختیم. در این مطلب، بازی‌های ویژه مردان را معرفی می‌کنیم که بین قوم لر رواج دارد. 


‌کازی کیزی 

کازی کیزی (کازم کیزم) یک بازی محلی است که بین قوم لر رواج دارد. تعداد نفرات در این بازی هر چند نفر که باشد ایرادی ندارد. مثلا اگر 6 نفر باشند 6 عدد چوب به ردیف و پشت سر هم روی زمین قرار می‏‎دهند. معمولا در زمینی نسبتا هموار و به طول 6 متر به بالا و عرض 3 متر این بازی انجام می‏شود.

وسایل مورد نیاز برای این بازی 5 قطعه چوب به طول یک تا 5/1 متر و به قطر 2 تا 5 سانتی‎متر و یک قطعه سنگ است. بازی به این صورت است که در ابتدا چوب‏ها را با فاصله نیم‌‌متر تا 75 سانتی‏متر موازی هم قرار می‏دهند و قطعه سنگی را در فاصله‎ کمی حدود یک متر از چوب اول یا آخر قرار می‌دهند. چوب اول را «مار» و سنگ را «آش» می‌گویند. بازی به صورت فردی شروع می‌شود، هر نفر باید ابتدا 3 بار لِی‌لِی‌کنان از پشت چوب اول و بدون این‌که روی مار پا بگذارد از روی چوب‎ها بگذرد یعنی با هر لِی (یک پرش) قدمی روی یک چوب بگذارد، با 3 بار حرکت این مرحله از بازی می‏تواند به طرف سنگ برود و پا روی یک چوب بگذارد و استراحت کند، در این صورت حتما باید پس از پا گذاشتن روی سنگ بگوید «آش». سپس بازی در مرحله دوم به صورت حرکت مارپیچ از بین چوب‎ها از ردیف اول تا آخر در حالت لِی‎لِی کردن ادامه پیدا می‏کند. پس از عبور از آخرین ردیف، مرحله‌ سوم که مشابه مرحله اول است آغاز می‎شود. 

در این مرحله، بازیکن از پشت مار با هر پرش به صورت یک پا بدون این‌که روی چوب‌ها پا بگذارد، داخل هر ردیف می‏شود. زمانی فرد بازنده خواهد بود که در هر کدام از مراحل پا روی مار بگذارد یا در مرحله‏ اول در یکی از لی‎ها در داخل ردیف یا در مرحله‌ سوم روی یکی از چوب‎ها پا بگذارد. همچنین در مرحله‎ دوم پا گذاشتن روی چوب‌ها موجب باخت بازیکن خواهد شد. ضمن این‌که در طول بازی اگر در هر مرحله نتواند با لی‌لی مرحله مورد نظر را به پایان برساند، یعنی پا را روی زمین بگذارد، بازنده محسوب می‌شود. این چوب‎‌ها را کازکیز می‌گویند. اگر در اثنای پریدن، پای فرد به آخرین چوب برخورد کند، بازیکنان اصطلاحا می‌گویند: «مار سیاه» که معنی آن این است که پای آن شخص به چوب موسوم به مار سیاه خورده و باخته است. 


‌ دال‌پلان

یکی از مشهورترین بازی‎های بومی و محلی که بین لرها بسیار رواج دارد و مردم از آن استقبال می‌کنند دال‌پلان (دال‌پران) است. رده‎های سنی مختلف این بازی را انجام می‌دهند. این بازی که پلان، دال‌پهلو، دال‌پل و دال‌پران نیز نامیده می‌شود شبیه به بازی دارت و بولینگ اروپایی است. در این بازی رقابت بین 2 تیم بر سر هدف قرار دادن اهدافی سنگی است. این بازی با هدف تقویت عضلات دست، کتف و تا حدودی به‌کارگیری عضلات کمر و پا، تقویت خودباوری و نگرش مثبت در افراد و تمرکز در نشانه‎گیری انجام می‎گیرد. در این بازی در هریک از دو سوی زمین بازی 3 هدف سنگی که دال نامیده می‌شوند پشت سر هم و در یک خط مستقیم قرار داده می‌شود.

دال‌ها را به صورت عمودی در یک خط مستقیم در زمین فرومی‌کنند که راست بایستند. فاصله بین هر کدام از دال‌ها در یک سوی میدان حدود یک متر و فاصله بین دو سوی میدان حدود 10 متر یا بیشتر است. این اهداف سنگی (دال‌ها) معمولا لاشه سنگ‌هایی با اندازه تقریبی 20 در 20 سانتی‌متر است. در واقع دال‌پلان از رشته بازی‎های پرتابی است که برای انجام آن قدرت بدنی و تبحر در نشانه‎گیری نقش تعیین‌کننده دارد. این بازی با 2 نفر یا بیشتر انجام می‌شود. 

ابتدا شرکت‎کنندگان به 2 گروه تقسیم می‏شوند و به قید قرعه گروه آغاز‌کننده مشخص می‏شود. 2 گروه مقابل هم و با یک فاصله‌ توافقی می‎ایستند، سپس هر گروه تعدادی سنگ تخت و صاف (معمولا 3 عدد) را به صورت عمودی و پشت سر هم و یا کنار هم قرار می‌دهند. افراد تیم آغازکننده به نوبت قلوه‌سنگ‎هایی را که در دست دارند به طرف تخته‌سنگ‌های تیم مقابل پرتاب می‎‌کنند. هر نفر یک پرتاب و در صورت برخورد قلوه‌سنگ به تخته‌سنگ‌ها به تعداد سنگ‌های سرنگون شده پرتاب جایزه می‌گیرد. حتی اگر یک تخته‌سنگ از تیم برنده به زمین افتاده باشد، جای 2 تیم با هم عوض می‏شود، اما اگر تخته‌سنگی از تیم برنده به زمین نیفتد، بازی ادامه خواهد داشت.

هرگاه یکی از بازیکنان بتوانند یک دفعه با یک سنگ هدف خود را بزند، فورا سر اولین دال خودشان می‏ایستند و این عمل هم یک مَر نامیده می‏شود. گروه مخالف نیز دال‎های خود را که افتاده است درست می‌کند و دوباره طبق روال قبلی بازی شروع می‏شود. حال اگر یکی از بازیکنان یک دال از گروه مخالف را هدف قرار دهد، می‌تواند یک سنگ اضافه پرتاب کند. برد و باخت در بازی دال‌پهلو بر سر کول‌سواری است که مسافت آن هم قبل از بازی مشخص می‏شود. 


‌انی‌منی 

تعداد بازیکنان در این بازی 5 تا 7 نفر برای هر تیم است که در زمین نسبتا هموار و کوچک انجام می‌شود. بازی به این طریق است که 2 نفر به عنوان سرپرست هر تیم انتخاب می‌شوند، سرپرست هر تیم نفرات خود را به صورت توافقی یا از طریق قرعه‏کشی انتخاب می‎کند و برای شروع بازی قرعه‎کشی به روش «تر و خشک» صورت می‎گیرد. گروه بازنده در قرعه‎کشی در مرکز زمین دایره‏وار و با فاصله یک تا 2 متر از یکدیگر به حالت ایستاده یا تقریبا دولا قرار می‎گیرند و افراد تیم برنده بر پشت و شانه‏ آنها سوار می‏شوند.

سرپرست گروه سوار، کلاه را دست می‌گیرد و به اولین نفر سمت راست یا چپ خود می‏گوید: «انی‌من» نفر مخاطب پاسخ می‏دهد «جان منی» دیگری گوید «اگر نگیری مال منی» و بلافاصله کلاه را به طرف او می‎اندازد. او باید بدون این‌که پیاده شود کلاه را بگیرد. پس از گرفتن کلاه و ادای کلمات فوق باید نفر بعدی بازی را به همان ترتیب ادامه دهد. هرگاه کلاه را به طرف او می‏اندازد، او باید بدون این‌که پیاده شود کلاه را بگیرد. درواقع این بازی تا افتادن کلاه از دست تیم سواره ادامه می‏یابد. سپس 2 تیم جای خود را با هم عوض می‌کنند و تیم دیگر به عنوان تیم سواره بازی را آغاز می‎کند. 


‌گُل مُشت 

تعداد بازیکنان در این بازی 11 نفر است. این بازی در محوطه‏ نیم‏دایره‏ای به قطر 15 متر انجام می‏شود. وسایل مورد نیاز در این بازی یک عدد سینی یا آبکش، یک لنگه کفش و 50 قلوه‌سنگ کوچک به اندازه‌ گردو است. در این بازی یکی از افراد ورزیده، جسور و پرتحرک در محوطه نیم‌دایره می‏نشیند یا می‎ایستد. سینی را به عنوان سپر در یک دست می‎گیرد و دست دیگر خود را با لنگه کفش می‏پوشاند (دستش را داخل کفش می‎کند). افراد دیگر به ترتیب و با فاصله روی محیط نیم‌دایره قرار می‎گیرند، این نفرات هریک 5 قلوه‌سنگ در دست دارند و سنگ‎های خود را با شدت هرچه بیشتر به طرف فردی که در مرکز دایره است پرتاب می‏کنند. چنانچه مدافع بتواند هر 50 سنگ پرتاب‌شده را با سپر یا لنگه کفش دفع کند به گونه‏ای که هیچ سنگی به بدن او برخورد نکند برنده محسوب می‎شود. بازی توسط حداقل 3 نفر داوری می‏شود. 

این بازی جنبه‏ رزمی و دفاع شخصی نیز دارد و به تمرین و ورزیدگی خاصی در آن نیاز است. جایزه‎ برنده که اغلب یک رأس گوسفند است توسط یکی از ریش‏سفیدان منطقه داده می‏شود. در گذشته این ورزش باعث تقویت قوه‏ تشخیص هنگام دفاع از خود در لحظات بحرانی جنگ‌ها می‎شد. هدف از این بازی تقویت عضلات بدن مخصوصا عضلات دست ‏است و هدف روان‏‎شناختی آن تقویت اعتمادبه‌نفس و حس تمرکز در افراد است. بازی گل مشت از دوره‏ مغول تاکنون رایج است.