قهر با چای ایرانی

شبنم سیدمجیدی

چای همان چیزی است که صبح‌های همه خانه‌های ایرانی را شبیه هم می‌کند. هر روز صبح در همه خانه‌های ایران یک کتری یا سماور آب به جوش می‌آید و در بیشتر اوقات روز هم به جوشیدن ادامه می‌دهد. صبح‌ها، قبل از غذا، بعد از نان و کباب ظهر، موقع دورهمی‌های عصرگاهی و آخرهای شب همه تماشای اخبار یا صحبت درباره سیاست، چای پای ثابت است. اما ایرانی‌ها چقدر این نوشیدنی مورد علاقه‌شان را خودشان تولید می‌کنند؟ چای ایرانی چقدر میان ما محبوبیت دارد؟

چای ایرانی دیر دم می‌کشد. البته درستش این است که چای ایرانی رنگ و اسانس ندارد که خیلی فوری به آب رنگ بدهد و بعد از یک ساعت هم سیاه و کدر شود. برای چای ایرانی باید صبر کرد. خیلی‌ها دیگر این صبر و حوصله را ندارند. آن‌قدر چای زوددم خارجی در بازار ایرانی فراوان شد که دیگر کم‌کم ایرانی‌ها ذائقه‌شان به چای خارجی عادت کرد. حالا حتی خیلی‌ها طعم چای دبش لاهیجان را نمی‌پسندند. همین هم شد که داستان تلخی برای چای ایرانی رقم خورد. چای پر از افزودنی خارجی جای چای ارگانیک و طبیعی ایرانی را گرفت. از طرف دیگر، در سال‌های 71و 72 افزودنی‌هایی از سوی شرکت‌ها به چای‌ها اضافه و با عنوان چای معطر به بازار عرضه شد. مردم پسندیدند و کم‌کم این نوع چای با ذائقه‌شان جور درآمد. بعضی‌ها می‌گویند دیگر آن طعم تلخ و گس چای ایرانی را نمی‌پسندند و با آنکه می‌دانند چای خارجی، غیرارگانیک و ناسالم است، آن را به طعم چای ایرانی ترجیح می‌دهند.

اما در این میان یک داستان دیگر هم وجود دارد که می‌توان آن را یکی از دلایل اصلی قهر مردم با چای ایرانی و تغییر ذائقه‌شان به سمت چای خارجی دانست. با آنکه چای همواره یکی از صنایع مهم شهرهای شمالی ایران بوده است اما هرگز میزان تولید چای ایرانی به میزان مصرف مردم نرسید. حتی در سال‌هایی که تولید چای بالا بود، این میزان کفاف مصرف ایرانی‌ها را نمی‌داد. در نتیجه، واردات و نبود سیاست‌های حمایتی از چایکاران، باعث شد تا چای ایرانی باز هم از بازار فروش عقب بیفتد. تا جایی که 32هزار هکتار زمین کشت چای به 21هزار هکتار کاهش یافت. درباره تغییر ذائقه ایرانی‌ها و کمبود چای ایرانی همین بس که بدانیم ما سالانه 120هزار تن چای مصرف می‌کنیم و از این میزان فقط 25هزار تن تولید داخل کشور است؛یعنی بازار تولید 100هزار تن چای که می‌توانست در ایران باشد و برای افراد زیادی بازار کار ایجاد کند، به راحتی از دست رفت. ایرانی‌ها یک‌درصد جمعیت دنیا را دارند اما 4درصد چای دنیا را مصرف می‌کنند. در این میان کشورهایی مثل هند، چین و سریلانکا پیروز میدان شده‌اند و سهم بیشتری از بازار چای ایران را به‌دست گرفته‌اند.

قهارترین چای‌خورهای دنیا را ترک‌ها می‌دانند. آن‌قدر که حتی نوشیدن چای با استکان و نعلبکی یکی از جاذبه‌های گردشگری ترکیه است. درحالی‌که ایرانی‌ها چای خود را نمی‌پسندند، ترک‌ها بیشترین واردات چای ایرانی را دارند. آنها معتقدند چای ایرانی مرغوب بعد از چند ساعت هم تغییر رنگ نمی‌دهد و سیاه نمی‌شود. عطر آن همیشه تلخی خاصی دارد و بوی هیچ رایحه‌ای نمی‌دهد و بسیار باکیفیت است. جمهوری آذربایجان و ترکمنستان هم از دیگر علاقه‌مندان چای ایرانی هستند. در کشورهای عربی هم نمی‌توان روزی را بدون چای تصور کرد. همین هم می‌شود که کشورهای حاشیه خلیج‌فارس حاضرند چای ایرانی را به قیمتی گزاف خریداری کنند. حتی کشور هند که خودش بزرگ‌ترین تولید‌کننده چای دنیاست، به‌دلیل کیفیت بالای چای ایرانی، سالانه این چای را هم وارد می‌کند. البته باید بدانیم که به‌طور کلی به‌خاطر کاهش تولید چای، صادرات آن هم از ایران چندان رقم بالایی نیست و سال گذشته با اجرای برخی سیاست‌های حمایتی به 16هزارتن رسید.