ردپای پساب تصفیه‌خانه در مزارع

شیرین شفیعی|اصفهان- خبرنگار: 

  دورتا دور اصفهان را تصفیه‌خانه‌های فاضلابی فراگرفته که کانال‌های خروجی پسابشان از کنار زمین‌های کشاورزی می‌گذرد و گاهی این جوی‌های نه‌چندان زلال، کشاورزان را وسوسه می‌کند از پساب فاضلاب برای آبیاری مزارع ذرت و غله استفاده کنند. پس از 10 سال خشکی زاینده‌رود در فصل گرما، این روزها آب در رودخانه جاری است و از زمین‌های کشاورزی و باغ‌های میوه در پایین‌دست، سرود زندگی به گوش می‌رسد. به گفته معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان اصفهان قرار است هر ماه از فصل تابستان، به‌مدت 20 روز آب حداقلی برای کشت تابستانی کشاورزان غرب، شرق و شمال استان اصفهان رهاسازی شود. با این حال هنوز هم کمبود آب مشکل اصلی کشاورزان پایین‌دست زاینده‌رود است؛ مشکلی که ردپای آن را هنوز هم در اختلاف بر سر سهمیه‌بندی استفاده از آب رهاسازی شده در فصل تابستان می‌توان دید. در چنین شرایطی همسایگی با تصفیه‌خانه‌های فاضلاب و کانال‌های آب نه‌چندان زلالی که از آن عبور می‌کند، کشاورزان اطراف تصفیه‌خانه‌های شمال، شرق و جنوب اصفهان را وسوسه می‌کند که پساب خروجی را پای مزارعشان پمپاژ کنند.


شرایط استفاده از پساب

 «مهدی رفیعی»، مدیر پیشین گروه بهداشت محیط مرکز بهداشت استان اصفهان با تایید این‌که در برخی از مناطق شهر اصفهان به‌ویژه در نزدیکی تصفیه‌خانه فاضلاب جنوب شهر مواردی از آبیاری محصولات کشاورزی با پساب فاضلاب مشاهده شده است، می‌گوید: زمانی استفاده از این پساب مجاز اعلام می‌شود که از استانداردهای لازم مانند داشتن «کولیفرم» در حد 400 یا میزان مشخصی از پاتوژن «بیمارگر» و تخم انگل‌ها برخوردار باشد. زمانی که پساب تصفیه‌خانه فاضلاب از استانداردهای لازم برخوردار شود، با همکاری سازمان جهاد کشاورزی یک الگوی کشت تعریف می‌شود تا کشاورزان بتوانند از آن برای آبیاری استفاده کنند. او درباره پیامدهای استفاده از پساب فاضلاب برای آبیاری محصولات کشاورزی هشدار می‌دهد: درباره محصولاتی که به صورت خام مصرف می‌شوند مانند کاهو و سبزی و همچنین محصولات غده‌ای مانند سیب زمینی، خربزه و سیر، استفاده از پساب بسیار خطرناک است و کارشناسان هشدار می‌دهند که عوارض آبیاری محصولات کشاورزی با پساب غیر استاندارد فاضلاب ابتلا به انواع بیماری‌های روده‌ای، اسهال، وبا و حصبه است، به همین دلیل به کشاورزان توصیه جدی می‌شود که از پساب فاضلاب برای کشاورزی استفاده نکنند و مردم نیز باید هنگام استفاده از محصولات کشاورزی حساس، اصول سالم‌سازی را رعایت و آنها را انگل‌زدایی و ضدعفونی کنند.


زیان‌های یک باور اشتباه 

  «محمد شاهدی»، استاد بازنشسته دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان و چهره ماندگار استان، با اشاره به باور اشتباه کشاورزان درباره تقویت خاک مزارع با استفاده از کودهای حیوانی و پساب، به همشهری می‌گوید: کشاورزان به فکر آبیاری زمین‌ها و تولید محصول هستند و اطلاع چندانی درباره زیان‌های استفاده از پساب برای تولید محصولات غذایی ندارند، حتی گاهی گمان می‌کنند که پساب فاضلاب شهری، شبیه فاضلاب قدیم است که آلودگی میکروبی داشت اما بار آلودگی‌های شیمیایی آن بسیار کم و با وجود آلودگی‌هایی که داشت، سالم‌تر از پساب امروزی بود.

او پساب خروجی تصفیه‌خانه‌ها را به دلیل وجود هزاران نوع ماده شیمیایی و فلزات سنگین در آن، خطرناک و حتی سرطان‌زا می‌داند و می‌افزاید: با این وجود سال‌هاست که در حاشیه کلان‌شهرهایی مانند تهران و اصفهان، پساب خروجی تصفیه‌خانه‌ها پای زمین‌های کشاورزی می‌رود، مسئولان هم از این موضوع باخبرند ولی به جای برخوردهای مقطعی، اگر بخواهیم مشکل را به صورت ریشه‌ای حل کنیم باید از یک سو آب مورد نیاز برای کشاورزان را تامین کنیم تا بتوانند با تولید محصولات غذایی، زندگی خود را بگذرانند و از سوی دیگر ضروری است که پساب خروجی تصفیه‌خانه‌های فاضلاب با استانداردهای بین‌المللی، تصفیه شود.

شاهدی با انتقاد از نبود برنامه‌‌ریزی برای حل مشکل استفاده از پساب در بعضی از زمین‌های کشاورزی اطراف تصفیه‌خانه‌های فاضلاب، ادامه می‌دهد: تاکنون در این زمینه سمینارهای فراوانی برگزار شده و سخنرانی‌های زیادی درباره پیامدهای استفاده از پساب و راهکارهای جلوگیری از ادامه این روند ارائه شده اما در جایی که لازم است مسئولان به میدان بیایند و اجازه ندهند که با این کار سلامت مردم به خطر بیفتد، هیچ دستگاه متولی وارد میدان نمی‌شود تا مشکل را به‌صورت ریشه‌ای و همیشگی حل کند. 


همسایگی مزارع ذرت و علوفه با تصفیه‌خانه‌ها
رئیس انجمن حمایت از کشاورزان اصفهان نیز درباره استفاده از پساب در مزارع اطراف تصفیه‌خانه‌ها به همشهری می‌گوید: در زمین‌های شمال اصفهان و اطراف تصفیه‌خانه فاضلاب این منطقه صیفی چندانی کشت نمی‌شود، بیشتر مزرعه‌ها زیر کشت ذرت علوفه‌ای و گاهی گندم و غله می‌روند اما به نظر من، مسئولان تصفیه‌خانه‌ها باید پساب را به اندازه استانداردهای جهانی، تصفیه و بعد آن را در زمین‌های اطراف رها کنند. زیرا حتی درصورتی که کشاورزان مزارع اطراف این پساب را به زمین‌هایشان پمپ نکنند، فرورفتن پسابِ دارای بار شیمیایی و عناصر زیان‌بخش به زمین، باعث آلودگی آب‌های زیر زمینی می‌شود. 

«حسین محمدرضایی» که معتقد است استفاده از این پساب برای آبیاری درختان غیرمثمر نیز مناسب نیست، ادامه می‌دهد: پسابی که از تصفیه‌خانه‌های اطراف اصفهان خارج می‌شود حتی برای آبیاری مزارع ذرت علوفه‌ای و درختان غیرمثمری که از چوب آنها استفاده می‌شود نیز زیان بخش است.

او در ادامه، تخلف بعضی کشاورزان در برداشت از این پساب غیراستاندارد برای آبیاری زمین‌ها را نیز رد نمی‌کند و می‌گوید: در بعضی از مناطق تخلفاتی انجام می‌شود اما گاهی همین پساب به رودخانه می‌ریزد و یا به چاه‌های حریم رودخانه نفوذ می‌کند و کشاورزان بدون آن‌که بخواهند از این آب آلوده برای تولید محصول استفاده می‌کنند.

محمدرضایی با انتقاد از عملی نشدن قول‌های مسئولان درباره تصفیه کامل پساب و تحویل آن به کشاورزان، یادآور می‌شود: براساس طرح بازچرخانی آب در زاینده‌رود که در دوره استاندار پیشین اصفهان پیشنهاد شده بود، قرار بود 5 متر مکعب از پساب تصفیه‌خانه‌های اصفهان به صورت استاندارد تصفیه شود و در اختیار کشاورزان قرار گیرد تا دست‌کم بخشی از فشاری که بحران آب به کشاورزان وارد کرده است، کم شود.


   گزارش ویژه حفاظت محیط زیست

رئیس اداره محیط ‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط ‌زیست اصفهان با اشاره به مناسب نبودن پساب خروجی تصفیه‌خانه‌ها برای استفاده در کشاورزی می‌گوید: براساس آزمایش‌ها، آلودگی میکروبی پساب‌های جاری در اصفهان اثبات و این موضوع به مقامات استان و دادستان نیز گزارش شده است.

«حمیرا صفی‌قلی» اعلام کرد: پساب تولیدی تصفیه‌خانه‌های اصفهان در مناطق مختلف دارای آلودگی‌های متفاوتی است، اما همچنان شاهد هستیم که کشاورزان بدون توجه به مسائل زیست‌محیطی و سلامتی مردم، با آن کشت‌های مثمر و غیرمثمر انجام می‌دهند.

 

تصفیه کامل پساب برای کشاورزی

حسین صفاری|مدیر بهداشت محیط مرکز بهداشت اصفهان: 



امروزه با حجم زیادی از پساب روبه‌رو هستیم که باید مورد استفاده بهینه قرار بگیرد و راهی به جز تصفیه کامل و استاندارد پساب وجود ندارد تا به مرحله‌ای برسد که بتوان از آن استفاده کرد. طبق ماده ۳۸۸ قانون مجازات اسلامی با کشاورزانی که از پساب فاضلاب تصفیه‌نشده برای آبیاری محصولات کشاورزی استفاده می‌کنند، برخورد می‌شود با این وجود نمی‌توان منکر استفاده از پساب فاضلاب برای آبیاری محصولات کشاورزی شد همانگونه که در سال‌های اخیر گزارش‌هایی در این زمینه داشتیم که پس از بازرسی از سوی مرکز بهداشت و محیط ‌زیست و اثبات موضوع، با متخلفان برخورد و تمام محصولات آلوده نابود شده است. حتی در مواردی گزارش‌هایی درباره آبیاری ذرت، چغندر، گندم، صیفی و سبزی با پساب تصفیه‌خانه‌های اطراف اصفهان داشتیم که ریشه این مشکل به باور غلط برخی کشاورزان مربوط می‌شد که باید در یک مرحله با پساب سبزیجات را شست‌وشو داد.   در شرح وظایف ما نیست که بدون هیچ گونه شکایتی بازرس به زمین‌های کشاورزی بفرستیم که آیا با پساب آبیاری می‌کنند یا آب چاه استفاده می‌شود. درصورتی که گزارشی در این باره داشته باشیم با متخلفان برخورد می‌کنیم و در سال گذشته نیز تعدادی از متخلفان به یکسال حبس محکوم شدند.  به طور کلی می‌توان پساب فاضلاب را به دو دسته تقسیم کرد؛ یک نوع پساب فاضلاب تصفیه‌نشده و نوع دیگر که مطابق با استانداردها تصفیه‌شده است اما حتی با پساب فاضلابی که استاندارد باشد، نباید گیاهان مثمر را آبیاری کرد و نمی‌توان آن را حتی برای صیفی هم به کار برد. محصولات کشاورزی که با پساب فاضلاب تصفیه‌نشده، آبیاری و وارد بازار شود به هیچ عنوان قابل تشخیص نیستند و تنها درصورتی که باعث آلودگی میکروبی شوند، می‌توان به آلوده بودن آنها پی‌برد. مصرف این قبیل محصولات باعث ایجاد بیماری‌های عفونی، گوارشی و روده‌ای می‌شود و اگر همراه با آلودگی صنعتی باشد ابتلا به سرطان نیز از عوارض آن خواهد بود. زمانی که محصول کشاورزی آلودگی میکروبی داشته باشد به راحتی با شست‌وشو در چهار مرحله و گندزدایی می‌توان از سلامتی آن اطمینان خاطر پیدا کرد و اگر از دسته صیفی باشد با شست‌وشوی پوست به راحتی قابل حل است اما از نظر بار آلودگی شیمیایی باید حتما مورد آزمایش قرار گیرد.