فقر سرانه مطالعه در استانی غنی از کتابخانه

شیرین شفیعی|اصفهان- خبرنگار: 


  اصفهان، رکورددار بیشترین تعداد کتابخانه‌های عمومی کشور نیز از پایین بودن سرانه مطالعه در امان نبوده است؛ این استان هنوز با استانداردهای دسترسی به کتاب فاصله زیادی دارد و فقط نزدیک به 5 درصد از ساکنانش عادت به مطالعه دارند. 

عادت به خواندن کتاب، مجله و نشریات، یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی به شمار می‌آید و تعریف گسترده‌ای دارد که از خواندن کتاب‌های عقیدتی، فلسفی، تاریخی و... تا رمان‌های زرد، مقالات بی‌پشتوانه علمی، مطالب فکاهی و غیره در فضای مجازی را در بر می‌گیرد اما تازه‌ترین آمار، سرانه مطالعه را ۲ دقیقه در روز اعلام می‌کند که برای جامعه در حال توسعه ما ناپسند است. پاسخ دادن به نیازهای روحی و فرهنگی و بالا بردن آگاهی و دانش دو دلیل اصلی هستند که فرد را تشویق به خواندن یک کتاب رمان، شعر یا مطالبی در زمینه علوم انسانی می‌کند.

بی میلی به خواندن کتاب مشکلی است که با نبود زمینه‌های لازم فرهنگی و تربیتی آغاز شده و این روزها به دلیل مشکلات اقتصادی ناشران و رسانه‌های نوشتاری به اوج رسیده، تا جایی که اگر در سال‌های گذشته تیراژ کتاب‌ها ۱۰۰۰ نسخه بود، اکنون به ۱۰۰ و گاهی ۵۰ نسخه می‌رسد که درد بسیار بزرگی است.


جای خالی آموزش از مدرسه تا جامعه

نخستین حلقه از زنجیره فرهنگ‌سازی برای کتابخوان شدن افراد، مدارس هستند که از دوره پیش از دبستان تا دانشگاه باید در مسیر نهادینه شدن عادت به مطالعه در جامعه گام بردارند. این در حالی است که استاد ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان درباره دلایل پایین بودن سرانه مطالعه در جامعه می‌گوید: در مدارس، کتابخوانی جایی ندارد و همه این خاطره را از مدرسه به یاد داریم که اگر کتاب غیردرسی می‌خواندیم، مورد بازخواست قرار می‌گرفتیم و این جمله را می‌شنیدیم که به‌جای خواندن این کتاب‌ها، درستان را بخوانید!

«محمدرضا ضیاء» همچنین در پاسخ به کسانی که فضای مجازی را جایگزین این روزهای کتاب می‌دانند، یادآور می‌شود: فضای مجازی هم در کاهش سرانه مطالعه نقش داشته و هم باعث تشویق به مطالعه بوده است؛ یعنی اگر کتابی در فضای مجازی مورد استقبال قرار گرفت، می‌توان گفت فروش آن نیز تضمین شده است، بنابراین ابزار الزاماً بد نیست بلکه انسان‌ها ممکن است از آن به صورت بد استفاده کنند، همانگونه که کانال‌های زیادی در فضای مجازی وجود دارد که گزیده‌ای از کتاب‌ها یا فایل صوتی مربوط به آنها را در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد اما چون این ابزار از سنت ما استخراج نشده، فرهنگ همراه با آن نیز نهادینه نشده است.


سرانه مطالعه اصفهانی‌ها

نتیجه تحقیقی که از سوی دانشگاه اصفهان انجام شد، نشان می‌دهد تنها ۵ درصد از جمعیت جامعه ترجیح می‌دهند اوقات خود را با مطالعه پر کنند و سرانه مطالعه هر شهروند اصفهانی۲۰ دقیقه است. یکی از دلایل پایین بودن سرانه مطالعه را می‌توان نبود کتابخانه‌های عمومی در تمام محله‌های شهر برای دسترسی آسان شهروندان دانست؛ موضوعی که گلایه بسیاری از شهروندان هم هست از جمله «رویا عسگری» که دانشجوی فوق لیسانس رشته شیمی است. او می‌گوید: از دوران دبیرستان به کتاب‌های رمان و فلسفی علاقه‌‌مند بودم و دوست داشتم در کنار رشته خودم، آثار معروف در این زمینه‌ها را مطالعه کنم اما نزدیک‌ترین کتابخانه عمومی با محله ما نیم‌ساعت تا سه‌ربع پیاده، فاصله دارد. همچنین تا چند سال پیش که عضو این کتابخانه بودم، هم سیستم جست‌و‌جو برای پیدا کردن کتاب ضعیف بود و هم بیشتر کتاب‌هایی که انتخاب می‌کردم، به امانت رفته بود. 

«علی مهدیان» نیز از برخورد نامناسب برخی کتابداران با مراجعان گله‌‌مند است و می‌افزاید: با این‌که بیشتر اعضای کتابخانه جوانند و می‌توانند با رایانه، کتاب مورد نظرشان را جست‌وجو کنند، بعضی هم نیاز به راهنمایی دارند اما انگار کتابدارها حوصله توجه به مراجعان را ندارند. گذشته از اخلاق کتابدارها و مسئولان کتابخانه‌ها، بیشتر مخازن کتابخانه‌های محلی پر از کتاب‌های کهنه و به دردنخور است، هر بار که کتاب را ورق می‌زنی، یا چند صفحه از لابلایش جدا شده و افتاده یا باید نگران متلاشی شدن شیرازه کتاب باشی.


برتری‌های اصفهان و کسادی بازار کتاب

براساس برآورد کنفرانس‌ بین‌المللی‌ کتابداری‌ و اطلاع‌رسانی، در هر جامعه‌ای‌ برای‌ هر 3 تا 5 هزار نفر باید یک‌ کتابخانه‌ عمومی‌ وجود داشته‌ باشد، یعنی‌ در اصفهان با جمعیت حدود 2 میلیون نفر ما باید 400 کتابخانه‌ عمومی‌ داشته‌ باشیم.

سرپرست اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان اصفهان درباره گلایه‌های شهروندان از ناکافی بودن کتابخانه‌های عمومی به همشهری می‌گوید: یکی از راهکارهای جذب افراد به کتاب خواندن، ایجاد انگیزه است که مردم ارزش و اهمیت مطالعه را درک کنند. این هدف با برگزاری نشست‌های تخصصی و جلسات نقد و بررسی و گردهمایی‌های مختلف محقق می‌شود اما راهکار دوم آسان‌سازی دسترسی به کتاب است که در تمام شهرستان‌ها و تعدادی از روستاهای استان برای جمعیت قابل توجهی از اصفهانی‌ها، کتابخانه ایجاد شده است.

«امیر هلاکویی» با اشاره به آماده‌سازی 6 پروژه جدید کتابخانه‌ای استان اصفهان برای افتتاح می‌افزاید: با بهره‌برداری از این پروژه‌ها در شهرضا و شهرستان‌های دیگر، استان اصفهان از نظر تعداد کتابخانه‌های عمومی به جایگاه نخست کشور می‌رسد.

او ایجاد 37 ایستگاه مطالعه در مناطق دوردست، ایستگاه‌های کتابخوانی در راه‌آهن و فرودگاه و تامین بیش از 800 هزار جلد کتاب برای این ایستگاه‌ها را نیز گامی دیگر برای افزایش دسترسی اصفهانی‌ها به کتاب عنوان می‌کند و می‌گوید: همانگونه که می‌دانید گسترش فرهنگ کتابخوانی، مهارت‌محور است و به همین دلیل آموزش‌هایی در این زمینه در دستور کار است، از جمله چگونگی انتخاب کتاب، خلاصه‌نویسی، چکیده‌نویسی، تندخوانی و غیره.

هلاکویی از اجرای 15 هزار برنامه فرهنگی در سال 97 برای ایجاد انگیزه کتابخوانی در استان خبر می‌دهد و اعلام می‌کند: در حوزه افزایش دسترسی نیز با افتتاح 6 کتابخانه، به زودی حرف اول را در کشور خواهیم زد و این حرکت‌ها درصورتی که با مشارکت خیران و شهرداری ادامه پیدا کند، می‌تواند وضعیت مطالعه و کتابخانه‌های عمومی استان اصفهان را بهبود بخشد.
 

جای خالی کتاب  در میان آگاهی‌های کاذب

مرتضی پدریان|جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه: 


عوامل متعددی در کمرنگ شدن فرهنگ مطالعه در جامعه دخیل است، پیش از همه این‌که نهاد آموزش و پرورش در حوزه‌های آموزشی فعالیت چندانی ندارد و بیشتر دانش‌آموزان را به حفظ مطالب آن هم در یک چارچوب خاص تشویق می‌کند. عامل دیگری که باعث شده فرهنگ مطالعه در جامعه نهادینه نشود، این است که مردم به کتاب احساس نیاز نمی‌کنند و نوعی توهم آگاهی از همه چیز- البته به صورت کاذب- در ذهن آنها نقش بسته است که تصور می‌کنند راجع به همه چیز دارای اطلاعات و دانش هستند، بنابراین به مطالعه گرایش پیدا نمی‌کنند.

این روزها مردم نگاه سرسری به پدیده‌های اجتماعی دارند، یعنی این نکته را درنیافته‌اند که هر چیزی در زندگی حوزه تخصصی و مطالعاتی خاص خود را دارد، بنابراین گرایش به مطالعه در میان آنها کمتر مشاهده می‌شود.

گرایش به مطالعه نه تنها در میان عامه مردم، بلکه در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی نیز کمتر وجود دارد. 

دانشجویان امروزی کسی را استاد خوبی می‌دانند که کمترین میزان مطالعه را برای آنها تعیین کرده باشد! نظام آموزشی کشور به‌خصوص آموزش عالی به شدت با افت گرایش به مطالعه روبه‌رو شده و تیراژ کتاب‌ها به کمتر از 3 هزار نسخه رسیده است. وقتی قشر فرهیخته و دانشگاهی تمایلی به مطالعه ندارد و از آن گریزان‌ است، کم‌کم این پدیده اثر خود را بر عامه مردم نیز می‌گذارد.

اما در دنیای امروز، مطالعه به بخشی از زندگی انسان‌ها تبدیل شده است، در سفری که 20 سال پیش به هند داشتم، توریست‌هایی را دیدم که در صف انتظار برای اتوبوس یا در کنار ساحل مشغول مطالعه بودند، ولی گردشگران ایرانی اصلا کتابی در اختیار نداشتند که آن را مطالعه کنند. 

گسترش استفاده از شبکه‌های مجازی را نمی‌توان عامل تعیین‌کننده در کاهش سرانه مطالعه در جامعه دانست چون فضای مجازی بخشی از وقت افراد را به خود اختصاص 
داده است، ولی به این معنا نیست که افراد قبلا مطالعه می‌کردند و اکنون به فضای مجازی گرایش پیدا کرده‌اند و این فضا جایگزین مطالعه شده است. 
واقعیت این است که افراد جامعه اهل مطالعه نبودند و اکنون بخشی از وقت خود را در فضای مجازی سپری می‌کنند.