میراث
ساخت و ساز صنعتی بر تن تاریخ
خوش نشینی شرکت‌های پتروشیمی روی محوطه‌های باستانی نجیرم در بوشهر نگرانی میراث فرهنگی را به همراه داشته است
حریم شهری یا محوطه‌های تاریخی تفاوتی ندارد؛ حالا هر دو آنها در بندرهای تاریخی بوشهر درگیر ساخت‌وسازهای شرکت‌های پتروشیمی شده‌اند که مجوزهایشان قوانین شهری و تاریخی را کاملا زیر پا می‌گذارند.
به گزارش ایسنا، در حرف و ادعا، ثابت قدمیم که «نجیرم»، «بتانه»، «دیر»، «بردستان»، «کنگ»، «گناوه» و «سیراف» خود به‌تنهایی حقانیت خلیج فارس که هیچ، بلکه بخش زیادی از تاریخ ایران زمین را می‌سازند، اما در عمل مجوز ورود و حضور شرکت‌های پتروشیمی و صنعتی روی محوطه‌های باستانی این شهرها و مناطق تاریخی از یکدیگر پیشی گرفته‌اند و شرکت‌ها جای پایشان را روی محوطه‌های تاریخی و حریم شهری که قانون مدیریت شهری هم دارد، گذاشته‌اند.
تخریب تاریخ
«محمد رنجبر» فعال میراث فرهنگی که شاهد این ساختوسازها در حریم‌های شهری و روی محوطه‌ها و بندرهای تاریخی شهرهای باستانی بوشهر است، گفت: اگر تاریخی بودن بخش گسترده‌ای از این محوطه‌های تاریخی را در نظر نگیریم، براساس قوانین شهری و شهرسازی، ساختوساز شرکت‌های رده ۶ یعنی پتروشیمی در محدوده حریم شهری ممنوع است؛ کاری که در حال حاضر چندین شرکت پتروشیمی در حال ساختوساز هستند و به نظر می‌رسد مجوزهایشان به اندازه سرعت کارشان قوی است.
او با بیان این‌که در جریان این ساختوسازها، تاکنون برج خاموشان-استودان روی یکی از تپه‌های محوطه بی‌بی‌خاتون تخریب شده که میراث فرهنگی تخریب‌کنندگان را فقط ۶۰ میلیون تومان جریمه کرد و البته آنها همچنان به کار خود ادامه می‌دهند اظهار کرد: در حال حاضر، سومین شرکت در این محدوده در حال کار است که برای کار خود در مساحتی حدود ۱۳۰ هکتار زمین گرفته است. کل این زمین‌ها در حریم شهر است، اما هیچ‌کس مانع کار آنها نمی‌شود.
رنجبر با اشاره به برخی از نتایج تحقیقات مرحوم «احمد اقتداری» یکی از پژوهشگران حوزه خلیج فارس که در سال ۴۰ انجام داده بود که نشان می‌داد این محوطه تاریخی ۱۲ کیلومتر طول و نهایتا یک کیلومتر عرض داشته است، گفت: اما امروز از این بندر تاریخی فقط چیزی حدود 4 کیلومتر در یک کیلومتر باقی مانده است.
در نجیرم کاوش باستان‌شناسی انجام نشده است
«حسین توفیقیان» باستان‌شناس محوطه‌های باستانی بوشهر و باستان‌شناس زیر آب می‌گوید: نجیرم یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین بندرهای تاریخی خلیج فارس در کنار سیراف و گناوه است که از نظر گستردگی و تراکم آثار از همه بندرهای دیگر بزرگ‌تر است.
او با بیان این‌که امروز چیزی حدود 3 تا 4 کیلومتر پراکندگی آثار را می‌توان در این محوطه شناسایی کرد اضافه می‌کند: فقط با قدم زدن در این بندر تاریخی، بخش زیادی از تاریخ آن را می‌توان دید. به دلیل بزرگی، جمعیت زیاد و تجارت نادری که در گذشته وجود داشته، اهمیت این بندر تاریخی کاملا مشخص است، اما چون هنوز ناشناخته مانده، کمتر کسی از آن اطلاع دارد، وگرنه این محوطه تاریخی چیزی کمتر از سیراف ندارد.
توفیقیان با اشاره به بررسی‌های باستان‌شناسی‌اش در همه بندرهای خلیج فارس تا سال ۱۳۸۸ نجیرم را نیز یکی از بندرهایی می‌داند که در برنامه بررسی میدانی، روی آن مطالعه و سپس گزارش آن تهیه و مقاله آن منتشر شد و ادامه می‌دهد: اما در این محوطه کاوش باستان‌شناسی هنوز نشده است.
این باستان‌شناس با تاکید بر این‌که بندر نجیرم در محوطه‌ای قرار گرفته که به دلیل حضور صنایع نفت و گاز و شرکت‌های دیگر، یک نقطه مطلوب برای استفاده این شرکت‌ها و ایجاد صنایع دیگر در کنار ساحل محسوب می‌شود ادامه می‌دهد: این بندر امروز در بین شرکت‌های صنعتی محاصره شده و از سوی دیگر، این شرکت‌ها به مرور با توسعه فضاهای خود این بندر را تصرف و تخریب کرده و وارد آن شده‌اند. او تاکید می‌کند: اگر فکری به حال این بندر تاریخی نشود، قطعا در سال‌های آینده چیزی از این بندر یا بندرهای دیگر نمی‌ماند تا بخواهیم با آن حقانیت خلیج فارس را ثابت کنیم و ایرانی بودنمان را نشان دهیم.
نجیرم در حال نابودی
توفیقیان تاکید می‌کند: من در جایگاه کارشناس می‌دانم این بندر تاریخی تمام داشته‌های ما از تاریخ خلیج فارس است که اگر آنها را از دست بدهیم، دیگر چیزی در اختیار ما نیست. این در حالی است که کشورهای منطقه به‌شدت مشغولند و در سواحل خود کار می‌کنند، در باستان‌شناسی زیر آب سرمایه‌گذاری می‌کنند، برای بهترین متخصصان دنیا هزینه می‌کنند و موزه‌های بزرگ درست می‌کنند و جالب است که برخی از موزه‌ها را با اشیای ایران پر می‌کنند و به نام خود می‌زنند.
این باستان‌شناس تنها مشکل نجیرم را تخریب محوطه‌های تاریخی توسط شرکت‌ها نمی‌داند. او تاکید می‌کند: یک سری شبکه‌های تجاری بین افراد سودجو ایجاد شده که با واسطه‌هایی که با کشورهای عربی ایجاد کرده‌اند، آثار تاریخی کشور را به آنها می‌فروشند. این یعنی یک فاجعه برای ایران و تاریخ کشورمان.
توفیقیان با اشاره به این‌که گزارش‌ِ کاوش‌های انجام‌شده در این محوطه‌های تاریخی که شرکت‌های صنعتی در حال ساختوساز روی آنها هستند، به اداره میراث فرهنگی استان و پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری داده شده است ادامه می‌دهد: مهم‌تر از گزارش کار، ارائه و معرفی این محوطه‌ها در قالب کتاب و مقاله است تا چاپ و معرفی شوند.
او با تاکید بر لزوم وارد شدن یک خرد جمعی در این زمینه اظهار می‌کند: از یک سو میراث فرهنگی و مدیریت کلان میراث فرهنگی و از سوی دیگر، شرکت‌های نفتی و گازی همه ایرانی هستند، اما انگار دلشان برای تاریخ و تمدن ایران نمی‌سوزد. آنها نیز باید قبل از این‌که این تمدن برای همیشه خاموش شود وارد شوند و برای نجات آن کمک کنند.
تخریب استودان و مجوز برای قبرستان و تدفین‌های ساسانی در نجیرم
توفیقیان همچنین درباره تخریب برج خاموشان در محوطه بی‌بی‌خاتون می‌گوید: توسعه صنعتی و از سوی دیگر، ایجاد و تعریض جاده‌ها باعث شده بخشی از آثار حاشیه بندر نجیرم تخریب شود که استودان‌ها نیز تخریب شده‌اند، چون بندر نجیرم یک شهر بندری بسیار بزرگ بوده که در حاشیه‌ها آنها گورستان‌ها و محل تدفین مردمان این سرزمین بوده
است.
این باستان‌شناس با بیان این‌که در جبهه دیگری از نجیرم یک گورستان تاریخی روی بستر سنگی کنده شده بود که همه این فضاها تنوع تدفین دوره ساسانی و اوایل اسلامی را نشان می‌دادند اضافه می‌کند: این جایگاه‌ها به روش‌های مختلف در حال نابودی‌اند و چیزی از آنها باقی نمانده است.
او می‌گوید: از این گورستان مقدار زیادی در یک وسعت بسیار زیاد تخریب شده است؛ وسعتی که نشان‌دهنده جمعیت زیاد و رونق زندگی در این بندر بود. علاوه بر گورستان‌ها، سازه‌های آبی نیز نشانه‌ای از ارزش این بندر تاریخی بوده‌اند که همه را باید در یک مجموعه حفظ کنیم، اما شرکت‌ها از گوشه و کنار در حال تخریب و تصرفند و به مرور جلو می‌آیند.
آنچه از استودان بی‌بی‌خاتون باقی ماند
«حسین توفیقیان» باستان‌شناس، با بیان این‌که مگر چند خلیج فارس در کشور داریم که به این راحتی مجوز می‌دهیم تا این تخریب‌ها انجام شود می‌گوید: همه دشمنان خلیج فارس را می‌شناسیم و حتی شرکتی که دنبال منافع خود است. بنابراین باید به این فکر کند وقتی جایی که قصد تصرفش را دارد هویت یک ملت است، چرا باید آن را فدای منافعی کند که فقط مخصوص چند نفر است، یا این‌که فقط بگوید من نمی‌دانستم اینجا چه گنجینه‌ای وجود دارد، آن هم در شرایطی که در محوطه نیز نشانه‌های زیادی از سفال‌ها و سکه‌ها وجود دارند.
وی تاکید می‌کند: هیچ‌کس نمی‌تواند این بهانه‌ها را بیاورد. چطور در نقاطی که حفاری قاچاق انجام می‌شود همه ناگهان استاد می‌شوند و اطلاعاتشان کافی است تا تشخیص دهند چه آثاری در این محوطه‌ها وجود دارد، اما اینجا مدیران تحصیل‌کرده شرکت‌ها نمی‌دانند در دل این زمین‌ها چه خبر است؟ به هر حال، تخریب میراث باارزش فرهنگی این بندرها اتفاق ناخوشایندی است که توجه بیشتر مسئولان را می‌طلبد.
