تاریخ؛ علم آینده

حسن انوشه ـ نویسنده و  پژوهشگر تاریخ و ادبیات

از میان تعاریف فراوانی که برای تاریخ عنوان شده است، تعریف علمی آن از همه گویاتر است؛ علم ساختن آینده. در متون کهن نیز چنین تعریفی توسط ابن خلدون مطرح شده است و او از تاریخ به‌عنوان عبرت یاد کرده است.   حقیقت این است که برخلاف نظر عده‌ای که تاریخ را سرگرمی اهل مطالعه می‌دانند و تأثیرات آن را در مراکز آکادمیک و محیط‌های دانشگاهی می‌جویند، بهره‌مندی درست از این علم می‌تواند تأثیر بسزایی در توسعه اجتماعی و فرهنگی جوامع داشته باشد. هر جریان فکری و هر حرکت اجتماعی اگر پشتوانه تاریخی نداشته باشد، در معرض خطا، اشتباه و انحراف است. به‌‌عبارت دیگر نگاه معطوف به تجارب گذشته و مبتنی بر درس‌هایی که تاریخ در اختیار بشر امروز قرار داده است می‌تواند مسیر حرکت را درست برگزیند و اشتباهات و انحرافات را بهتر تشخیص دهد.
دقیقا به همین دلیل است که همواره باید بخشی از فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی جوامع به تحقیقات و آموزش در این زمینه اختصاص یابد. صرف نظر از برنامه‌های تحقیقی و صرفاً آموزشی، رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی نیز می‌توانند آموزش‌های غیرمستقیم تاریخی را به شهروندان ارائه دهند.  اگر در تهیه و تولید برنامه‌های رادیو و تلویزیون نگاه علمی به تاریخ نهادینه شود، می‌توان به ثمرات مفید و مؤثر آن یقین داشت. در مسیر آموزش علمی درست تاریخ هر تلاشی می‌شود دو نتیجه مهم و مفید دارد؛ یکی آموزنده بودن و دیگری اصلاح باورها و برداشت‌های غلط و نادرست. از این رو همواره بر نگاه کارشناسی و استفاده از نظرات صاحبنظران در ارائه چنین برنامه‌هایی تأکید می‌شود.
به هر روی، ضرورت دارد که نگاه جامعه به مطالب و مفاهیم تاریخی تصحیح و این تلقی که رویکرد تاریخی برای هر پدیده‌ای می‌تواند درک درست‌تر و مفید‌تری ایجاد کند، در جامعه نهادینه شود.