اینستکس؛ سند شکاف اروپا و آمریکا

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در نخستین اظهاراتش پس از راه‌اندازی اینستکس یا همان سازوکار مالی اروپا گفته که اینستکس پاسخی به خواسته‌های جمهوری اسلامی نیست. با این حال ظریف از نفس راه‌اندازی این سازوکار مالی که قرار بود کانالی برای تبادل مالی اروپا با ایران در دوران تحریم باشد استقبال کرده و گفته است اینستکس ارزش استراتژیک و راهبردی دارد. تحلیل ظریف معطوف شکاف تلاش اروپا برای عبور از تحریم‌هایی است که آمریکای دونالد ترامپ با خروج از برجام علیه ایران اعمال کرده است. چنین هم هست که وزیر خارجه در روایت خود از ارزش استراتژیک و راهبردی اینستکس از شکست هیمنه دلار حرف به میان کشیده و گفته است راه‌اندازی اینستکس یعنی نزدیک‌ترین‌ها به آمریکا در حال فاصله گرفتن از او هستند. ظریف گفته است: سال گذشته ۳۵ درصد معاملات ترکیه و ایران فاقد دلار بود. اکنون امارات متحده عربی و هند نیز تصمیم گرفتند از دلار استفاده نکنند. این یعنی در درازمدت استفاده افراطی از قدرت دلار به معنی کاهش نقش دلار در روابط بین‌المللی است. انگلیس، فرانسه و آلمان که سهم ویژه‌ای در تولد برجام و حل مسئله هسته‌ای بعد از 12سال مناقشه و مذاکره داشتند پس از خروج دونالد ترامپ از برجام، برای دفاع از اعتبار و حیثیت اتحادیه اروپا در مقابل آمریکا به ایران قول دادند با راه‌اندازی سازوکاری مالی نخواهند گذاشت ایران از مواهب اقتصادی برجام محروم بماند، با این حال اگرچه اینستکس انتظارات اقتصادی ایران را برآورده نکرده است اما منابع اطلاعاتی همشهری می‌گویند سازوکار موسوم به اینستکس برای اروپایی‌ها چنان اهمیتی یافته که دیپلمات‌های غربی در نشست اخیر کمیسیون برجام گفته‌اند فارغ از سرنوشت برجام و استفاده کردن یا نکردن ایران از اینستکس، اتحادیه اروپا درصدد حفظ و گسترش این سازوکار برای حفظ استقلال مالی اروپا از آمریکاست. دیروز در همان همایش روز ملی صنعت و معدن که ظریف درباره ارزش‌های سیاسی اینستکس سخن می‌گفت علی لاریجانی، رئیس مجلس نقدهایی جدی به توان اقتصادی اینستکس وارد کرد و در سخنانی که به‌نظر می‌رسد اشاره به سازوکار مالی اروپا داشت گفت: درخصوص دولت‌های دیگر که قصد دارند موضوع را حل کنند باید بگویم ما از هر پیشنهاد سازنده‌ای که منافع ملی را صیانت کند استقبال می‌کنیم، ولی بازیچه دست کسی نمی‌شویم. ما تشخیص می‌دهیم که این پیشنهادها کدام قابلیت اجرایی دارد و کدام ندارد.

   دنیا را مجبور می‌کنیم با زبان احترام با ایران سخن بگویند
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در بخشی از سخنان دیروز خود گفت: همانطور که توانستیم در حوزه سیاسی، بین‌المللی و میدانی نشان دهیم در سطح بین‌المللی حرفی برای گفتن داریم و نمی‌گذاریم با ملت ایران با زبانی به جز احترام صحبت کنند، در حوزه اقتصادی هم می‌توانیم به آنهایی که این ملت را نمی‌شناختند، پاسخ خوبی بدهیم. فقط با نشان دادن اقتدار است که می‌توانیم آنها را حتی اگر لازم باشد، در حوزه مذاکره هم در جای خودشان بنشانیم. چرا که ما در برابر فشار کوتاه نمی‌آییم اما با کسی که با ما راه احترام را مورد نظر قرار دهد، حتماً با احترام برخورد می‌کنیم. دنیا را مجبور خواهیم کرد که جز با زبان احترام با ایران سخن نگویند و هیچ‌گاه یک ایرانی را تهدید نکنند.

الگویی برای حل بحران

رامین مهمانپرست، سخنگوی اسبق وزارت خارجه در رابطه با ارزش راهبردی سازوکار مالی اروپا و تاثیر آن در شکاف بین آمریکا و اروپا  به خبرنگار همشهری می‌گوید: زمانی که بحث برجام برای حل یک بحران در سطح بین‌المللی مطرح شد، کشورهای اروپایی راه مذاکره و توافق بین‌المللی را انتخاب کردند و در آن زمان آلمان، انگلیس، فرانسه و اروپا در کنار آمریکا ، روسیه و چین مذاکره‌ای را آغاز کردند که به برجام ختم شد و می‌توانست الگویی برای سایر بحران‌ها باشد. اما آمریکا فرصت استفاده از این الگو را از دنیا گرفت.
سفیر پیشین ایران در لهستان افزود: اروپا چون نقش هدایت مذاکرات برجام را داشت به‌دنبال هویت مستقل بود و فکر می‌کرد شاید بتواند برای حل دیگر بحران‌ها نیز به‌عنوان بازیگر، نقش‌آفرینی کند و به همین دلیل برجام برای اروپا مهم شد. شاید بتوان گفت که برجام یک آزمایشی برای هویت مستقل و تأثیر‌گذار اروپا بود. مهمانپرست خاطرنشان کرد: بعد از خروج آمریکا از برجام، اروپا سر دو راهی قرار گرفت. از یک طرف برای حفظ اعتبار و حیثیت خود مایل به حفظ برجام بود و از سوی دیگر توانایی رویارویی با قدرت سیاسی و اقتصادی آمریکا را نداشت به همین دلیل برای حفظ اعتبارش دنبال راه‌حلی بود که به‌رغم تحریم و فشار یک راهکاری پیدا کند که نامش را اینستکس گذاشتند.
 این دیپلمات وزارت خارجه با بیان اینکه هرچند که می‌دانیم اینستکس نمی‌تواند تمام حقوق ایران در برجام را تامین کند و شاید اینستکس صرفا بخشی از انتظارات و حقوق ماست افزود: در عین حال با توجه به فشارهای آمریکا مبنی بر اینکه هرکس با ایران کار اقتصادی کند مشمول تحریم می‌شود، اینستکس تبدیل به موضوعی شده که من هم معتقدم اگرچه ارزش بالایی به لحاظ اقتصادی و تجاری ندارد اما نفس اینکه اروپا را در برابر آمریکا قرار می‌دهد تا از هویت خود و اعتبارش دفاع کند حائز اهمیت و با ارزش است.

شکست انحصار دلار

رضا نصری، کارشناس حقوق بین‌الملل در پاسخ به سؤال همشهری درباره ارزش‌های راهبردی و استراتژیک اینستکس گفت: اینستکس آشکارترین و عینی‌ترین سند شکاف میان اروپا و آمریکاست؛ نخستین سازوکار بین‌المللی است که به‌صورت «عملی» قوانین فراسرزمینی آمریکا را به چالش می‌کشد؛ نخستین سازوکار چندجانبه‌ است که تلاش می‌کند - با مشارکت غرب و متحدان آمریکا - به انحصار «دلار» در معاملات جهانی پایان بخشد؛ سازوکاری است که توسط «متحدان» آمریکا بنا شده - نه دولت‌های رقیب مانند روسیه و چین - و از این‌رو از پشتیبانی افکار عمومی غرب برخوردار است؛ سازوکاری است که پتانسیل رشد دارد و بسیاری از تحلیلگران جهان معتقدند این ظرفیت را دارد که در بلندمدت به‌عنوان یک بازیگر جدید- حتی فراتر از موضوع برجام- در مناسبات بین‌المللی ایفای نقش کند.
 رضا نصری گفت: اینستکس سازوکاری است که هرگونه کارشکنی دولت ترامپ در شکل‌گیری و اجرای آن مستقیما آمریکا و اروپا را رو‌به‌روی هم قرار خواهد داد؛ ‌‌سازوکاری است که علاوه بر همه این مزایا، این قابلیت را دارد که تأثیر تحریم‌ها را تا حدودی کاهش دهد و فضا را برای اتخاذ تصمیمات مهم و راهبردی مناسبت‌تر سازد. معتقدم لازم است ایران در برابر عهدشکنی‌ها و تعلل اروپا از «چماق» و در واکنش به اقدامات مثبت - مانند راه‌اندازی موفقیت‌آمیز این قبیل سازوکارها - از «هویج» استفاده کند!

2واقعیت در اینستکس

سیدحسین موسویان، مذاکره‌کننده پیشین هسته‌ای ایران و استاد دانشگاه پرینستون در آمریکا در پاسخ همشهری درباره ارزش استراتژیک و راهبری اینستکس، گفت: 2واقعیت را باید درنظر گرفت؛ اول اینکه اینستکس نخستین قدم اروپا برای ایجاد سیستم تجاری عدم‌وابسته به دلار است. اگر اروپا موفق شود، یک گام قابل توجه در جهت شکستن سلطه دلار خواهد بود. ضمن اینکه به اروپا این امکان را خواهد داد که به‌سمت استقلال نسبی از سلطه دلار بر تجارت و اقتصاد این اتحادیه، حرکت کند. لذا اینستکس اهمیت راهبردی فراتر از برجام ‌دارد. نکته دوم اینکه اینستکس قادر به تامین حداقلی منافع مشروع اقتصادی ایران درقالب برجام هم نیست و نخواهد بود، مگر اینکه اروپا، چین و روسیه بتوانند در یک‌همکاری سازمان‌یافته جدی و ‌مشترک، صادرات حداقل 1.5میلیون بشکه نفت را تامین و‌ مشکل تبادلات بانکی را مرتفع کنند.