کشاورزی
وقتی سرمایه زمین دود می‌شود
مدیر زراعت جهاد کشاورزی استان: کشاورزانی که اقدام به آتش زدن کاه و کلش می‌کنند آگاهی کافی از مزایای بقایای گیاهی ندارند
سیدمهدی حسینی | اردبیل- خبرنگار:
در فصل برداشت محصولات کشاورزی هستیم و امسال هم عده‌ای از کشاورزان، بر اساس یک عادت دیرینه، پس از برداشت محصول خصوصا گندم و جو، کاه و کلش مزارع خود را آتش می‌زنند که بی‌شک خسارت‌های جبران‌ناپذیری به محیط زیست منطقه وارد می‌کند.
کارشناسان محیط زیست همواره هشدار می‌دهند که بر اثر سوختن یک تن از ضایعات کشاورزی، علاوه بر فقیر شدن زمین و خالی شدن آن از مواد آلی، به طور متوسط بین 12 تا 20 کیلوگرم ذرات معلق و 3 کیلوگرم اکسیدهای ازت و گوگرد وارد هوا می‌شود. با این حال، باور اشتباهی بین کشاورزان وجود دارد که می‌گوید به منظور آماده‌سازی زمین برای کشت دوم باید بقایای گیاهان سوزانده شوند.
آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی به چالشی بزرگ برای کشاورزی کشور و به تبع آن استان اردبیل تبدیل شده است و به دلیل گرانی روش‌های جایگزین و نیز نبود آگاهی در کشاورزان، همچنان مسئولان در جلوگیری از این آتش‌زدن‌ها و مهار عواقب آن ناکام مانده‌اند.
دلایل کشاورزان برای آتش زدن زمین
کشاورزان اردبیلی در شهرهای مختلف استان معتقدند آتش زدن مزارع بعد از برداشت محصول برای از بین بردن بذر علف‌های هرز باقیمانده در مزارع، از بین بردن آفات گیاهی و بیماری‌ها، جلوگیری از ایجاد محیط مناسب تکثیر این آفات و بیماری‌ها موثر است.
همچنین ایجاد سهولت بیشتر در عملیات کاشت و داشت، جلوگیری از نشت آب باران به دلیل مانع شدن کاه و کلش از حرکت آب در مزرعه و جلوگیری از کمبود ازت و کلروز و زردی در برگ‌ها در کشت بعدی با سوزاندن کاه و کلش بهترین اقدام است.
آنها معتقدند روش‌هایی که برای جایگزینی آتش زدن زمین به آنها گفته شده، خیلی گران است و تاکید می‌کنند که چرا خودمان را خسته کنیم، زمین را آتش می‌زنیم و به رایگان آن را پاک و آماده کشت می‌کنیم!
آتش زدن مزارع هر سال در چنین ایامی اتفاق می‌افتد و ظاهرا این کار قابل کنترل و پیشگیری نیست. البته برخی کشاورزان به عواقب این کار آگاهند و آن را سبب به بار آمدن خسارت‌های زیاد می‌دانند.
«حسن ملکی» می‌گوید: از آنجا که هزینه خرید ادوات کشاورزی حفاظتی از توان بسیاری از ما کشاورزان خرده‌پا خارج است، راهی جز آتش زدن بقایای گیاهی برای ما باقی نمی‌ماند. اگر کاه و کلش را هم جمع کنیم، کسی نیست که آن را بخرد. به همین دلیل برای آماده کردن زمین‌هایمان برای سال بعد ناچار به انجام این کار هستیم.
اما «یعقوب مدد‌خواه» درباره این‌که چرا بعضی کشاورزان زمین را آتش می‌زنند، بیان می‌کند: گاهی به دلیل سهل‌انگاری یا از روی عمد خود کشاورز زمین را آتش می‌زند. این کار ممکن است باعث به وجود آمدن خسارت‌های جبران‌ناپذیری مانند آتش گرفتن دیگر زمین‌ها شود اما همچنان ادامه دارد و به یک عادت در کشاورزان و بهره‌برداران زمین‌های زراعی تبدیل
شده است.
«اسماعیل قهرمان‌زاده» نیز با بیان این‌که آتش زدن مزارع بعد از برداشت خسارات زیادی را روی دست کشاورز می‌گذارد، می‌گوید: عده‌ای در مغان و برخی دیگر از مناطق استان بعد از برداشت محصول اقدام به آتش زدن کاه و کُلش و باقیمانده محصول می‌کنند که علاوه بر کفران نعمت الهی، موجب تخریب محیط‌زیست و خسارت دیدن زمین کشاورزی می‌شود.
راهکار جایگزین آتش زدن
کارشناسان تاکید می‌کنند که برخلاف باور برخی از کشاورزان، کاه و باقیمانده برداشت محصول سبب نگهداری آب در زمین می‌شود و قدرت تبخیر آب زمین‌های کشاورزی را کاهش می‌دهد. همچنین کاه موجود در زمین تمام مواد آلی را جذب خود می‌کند و به صورت گیاه درمی‌آید و در آخر به خود زمین برمی‌گردد و موجب تقویت خاک می‌شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی اردبیل با اشاره به این‌که 70 درصد مواد آلی خاک از بقایای گیاهی تشکیل شده است، بیان می‌کند: سوزاندن بقایای گیاهی موجب کاهش جذب عناصر غذایی توسط ریشه‌ها، کاهش ظرفیت نگهداری آب در خاک، کاهش راندمان مصرف آب، کاهش نفوذپذیری خاک و کاهش فعالیت میکروارگانیسم‌های خاک می‌شود.
«احمد شهریار» می‌افزاید: کشاورزان به جای سوزاندن کاه و باقیمانده برداشت محصول، برای پاک‌سازی سریع زمین می‌توانند از کود اوره که به پوسیدن سریع‌تر بقایای گیاهان کمک می‌کند، استفاده کنند یا پس از برداشت محصول، کاه و کلش بریده شده را از مزرعه خارج و بقایای برجا مانده و بریده نشده را با استفاده از ساقه خردکن خرد کنند و با شخم مناسب به زیر خاک برگردانند.
فقیر ماندن زمین با آتش زدن
مدیر زراعت جهاد کشاورزی استان اردبیل هم به همشهری می‌گوید: آتش زدن زمین کشاورزی موجب فقیر ماندن آن برای سالیان دراز می‌شود و به منظور غنی کردن آن کشاورز متحمل هزینه‌های گزاف برای خرید انواع کود می‌شود. این کار، علاوه بر این‌که چهره بدی از طبیعت را نشان می‌دهد، سبب ایجاد مشکلات زیست‌محیطی زیادی برای مردم و اکوسیستم منطقه می‌شود.
«حسن روحی» ادامه می‌دهد: اکثر روستانشین‌های استان دامدار و گله‌دار هستند و بعد از برداشت محصول، نوبت تغذیه دام‌های آنها در این زمین‌هاست. اگر زمین‌های زراعی آتش زده شوند، دامداران با نبود منابع تغذیه‌ای برای دام‌های خود مواجه می‌شوند و به این ترتیب به طبیعت و اقتصاد مردم لطمه وارد می‌شود. به همین دلیل ضرورت دارد از آتش زدن زمین‌ها خودداری شود.
وی بیان می‌کند: برخی کشاورزان آگاهی کافی در مورد مزایای بقایای گیاهی ندارند و به دلیل درآمد پایین به دنبال راهکارهای ساده و ارزان برای پاک‌سازی زمین خود هستند. آنها راهکاری برای استفاده موثر از بقایای گیاهی در اختیار ندارند.
