نگاه
ایران؛ از دیپلماسی پایدار تا همگرایی منطقه‌ای
علی سعادت‌آذر/ مدرس دانشگاه و کارشناس مطالعات منطقه‌ای
اگر با استفاده از تئوری‌های روابط بین‌الملل 3سطح برای سیاست خارجی تعیین کنیم، این سطوح عبارتنداز: سطح کشورهای پیرامونی، سطح منطقه‌ای و سطح بین‌الملل. بسیاری از کارشناسان سیاست خارجی بر این باور هستند که دیپلماسی اصولا از مرزها آغاز می‌شود و رابطه با لایه پیرامونی یا کشورهای هم‌مرز مهم‌ترین عنصر تعیین‌کننده در کیفیت یک دیپلماسی است که بنده از آن به‌عنوان «دیپلماسی پایدار» نام می‌برم. در دیپلماسی پایدار باید تلاش کرد ابتدا مشکلات و اختلافات مهم با کشورهای پیرامونی به حداقل رسیده و سپس زمینه نفوذ و حضور و نیز ایجاد وابستگی متقابل ایجاد شود. مهم‌ترین کارکرد این نوع نگرش صلح و ثبات دائمی و افزایش توان پاسخگویی سیستم سیاست خارجی در مقابل بحران‌هاست.
به‌طور کلی دیپلماسی پایدار با کشورهای همسایه منجر به حل بحران‌های مقطعی و افزایش توان و کارکرد دیپلماسی می‌شود؛ ضمن آنکه زمینه‌های تسری دیپلماسی موفق به لایه‌های بعدی یعنی سطح منطقه‌ای و بین‌المللی از این طریق ممکن است. سفر چندروزه چاووش اوغلو به ایران، آن هم در کوران گفت‌وگوهای سیاسی برای برون‌رفت از تنش ایران و آمریکا از دید دیپلماسی فعال جمهوری اسلامی ایران و اتخاذ سیاست دیپلماسی پایدار قابل بحث و بررسی است.
برای درک اهمیت روابط ایران و ترکیه لازم است اهمیت و جایگاه سیاسی و اجتماعی این کشور در منطقه و نیز وزن بازیگری آن در محیط بین‌الملل ارزیابی شود. کشور ترکیه به‌دلیل خاصیت ژئوپلیتیکی، کشوری با اهمیت ژئواستراتژیکی از دید جمهوری اسلامی ایران است. مرزهای طولانی و باثبات آن با ایران، اقتصاد پویا و گذرگاه صادرات انرژی به اروپا و نیز فرهنگ و ژئوکالچر مشترک با ایران از مهم‌ترین ویژگی‌های این کشوراست که رشد اقتصادی و ثبات سیاسی آن می‌تواند به ضریب قابلیت‌های این کشور بیفزاید.
از طرفی در چند سال گذشته (به‌جز دوران بسیار کوتاه پس از بحران سوریه) پیام‌های ردوبدل شده بین 2کشور ایران و ترکیه همواره هم‌افزا و مثبت بوده است. با وصف شرایط یادشده به‌راحتی می‌توان موقعیت این کشور را در روندهای خروج از بحران و تحریم‌های آمریکا ترسیم کرد. در سال‌های گذشته نیز ذهنیت خوبی از همکاری این کشور در زمینه‌های اقتصادی ثبت شده است. تفاوت عمده دیپلماسی ایران در 2 دوره متفاوت تحریم در بهره‌گیری از همین دیپلماسی فعال در عصر جدید است؛ چراکه تلاش می‌شود در کنار چانه‌زنی شرایط آمریکا برای بازگشت به برجام یا شرایط بهتر عرصه دیپلماسی به گشایش‌های مالی و پولی از طریق همسایگانی چون ترکیه ختم شود. سفر چاووش اوغلو به اصفهان که به ابتکار سیاسی ایران صورت پذیرفت، می‌تواند دربردارنده این پیام باشد که تهران همت خود را برای دیپلماسی فعال منطقه‌ای و بین‌المللی و نیز برای برون‌رفت مناسب از بحران و عادی شدن شرایط اقتصادی به‌کار گرفته است.
ترکیه ظرفیت‌های بسیار بالایی برای گشایش‌های اقتصادی دارد که شناخت و به‌کارگیری آن می‌تواند مفید واقع شود. متنوع‌سازی فعالیت‌های سیاسی - اقتصادی در شرایط تحریم اهمیت ویژه‌ای دارد. مهم‌ترین خروجی این دیدارهای اخیر ایران و ترکیه در کنار برخی توافقات اقتصادی و پیگیری مصوبات کمیسیون اقتصادی 2کشور امضای سند همکاری‌های سیاسی است که قرار است از این پس وزرای خارجه 2کشور هر 6ماه یک‌بار برای مشورت با یکدیگر نشست دوجانبه برگزار کنند این همان مفهوم «دیپلماسی پایدار برای منافع پایدار» است.
نهادینه‌سازی روابط 2کشور با کلید‌واژه حل بحران‌های منطقه‌ای علاوه بر موارد ذکر شده، زمینه ایجاد یک همگرایی فعال سیاسی برای حل مشکلات منطقه‌ای را فراهم می‌آورد؛ به‌ویژه آنجایی که قرار است عراق هم به این سازوکارها افزوده شود. ابتکار تهران خروجی بلندمدت اثرگذاری در بهبود شرایط ایران و منطقه خواهد داشت؛ همگرایی پایدار منطقه‌ای یا همان منطقه‌گرایی.
