همگرایی جهان‌اسلام با نقش‌آفرینی ایران

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

بررسی روندهای حاکم بر جهان اسلام از حرکت دولت‌های اسلامی از واگرایی دهه‌های پیشین به‌سوی همگرایی نوینی است که با نقش‌آفرینی روزافزون جمهوری‌اسلامی درحال شکل‌گیری است؛ رویکردی که همنوایی اخیر دولت‌های اسلامی در محکومیت قرآن‌سوزی در سوئد از جمله نمودهای آن به‌شمار می‌رود.همگرایی جهان‌اسلام بر محور ارزش‌های دینی در شرایطی درمسیر تقویت روزافزون گام برمی‌دارد که ایران نقش بی‌بدیلی دراین عرصه برعهده داشته ‌است و در ماه‌های اخیر با اتخاذ راهبردهای هم‌‌رایانه، توانسته به محور همدلی بیش‌ازپیش در میان دولت‌های اسلامی تبدیل شود؛ راهبردی که نمود آن در انجام اقدام‌های گسترده در عرصه‌های گوناگون به‌منظور یک‌صدایی مسلمانان در مقابله با اقدام‌های ضداسلامی دولت‌های غربی، ازجمله در ماجرای هتاکی اخیر به قرآن‌کریم، آن‌هم با حمایت دولت سوئد، قابل مشاهده است.باید درنظر داشت ایران به‌عنوان مرکز ثقل جهان تشیع، نقشی محوری در رهبری این حوزه از جهان‌اسلام دارد و طی ماه‌های اخیر توانسته با بهره‌گیری از مولفه‌هایی مانند «دشمن مشترک»، «نفی وابستگی» و «استقلال دولت‌های اسلامی»، بستر مناسبی به‌منظور تقویت هم‌گرایی دولت‌های اسلامی فراهم آورد؛ رویکردی که در ادامه به بررسی نمودهای آن، به‌ویژه در زمینه مقابله با اقدام‌های هتاکانه و ضداسلامی دولت‌های غربی، می‌پردازیم.

راهبرد وحدت جهان اسلام
تقویت روزافزون وحدت درمیان امت‌اسلامی یکی از اصلی‌ترین راهبردهایی بوده‌ که با آغازبه‌کار دولت‌سیزدهم، اولویت ویژه‌ای در دستگاه سیاست‌خارجی کشور یافت و پیشبرد این رویکرد با ابزارهای دیپلماتیک در دستورکار دیپلمات‌های کشور قرار گرفت. این‌درحالی‌است که رئیس دولت‌سیزدهم نیز درجریان رایزنی‌های دیپلماتیک خود طی حدود 23ماه‌گذشته، تأکید ویژه‌ای بر موضوع هم‌گرایی جهان‌اسلام داشته‌است. برهمین اساس هم بود که مقصد بخش عمده‌ای از سفرهای خارجی سیدابراهیم رئیسی کشورهای اسلامی بوده است. علاوه‌بر این طی ماه‌های گذشته تهران به کانونی برای رایزنی‌های وحدت‌بخش در جهان‌اسلام تبدیل شده‌است که میزبانی از سی‌وششمین کنفرانس بین‌المللی وحدت‌اسلامی در مهرماه1401شاهدی براین مدعا به‌حساب می‌آید.

میانجیگری در تنش‌های جهان‌اسلام
میانجیگری در تنش‌ها و تنازع‌های به‌وجود آمده میان دولت‌های اسلامی، یکی از مهم‌ترین رویکردهای ایران طی ماه‌های گذشته بوده‌است. برهمین اساس هم بود که جمهوری‌اسلامی در راستای دیپلماسی فعال منطقه‌ای خود، تأکید کرده آماده میانجیگری میان ترکیه و سوریه باهدف کاهش تنش‌ها میان 2 کشور است. درچنین شرایطی دستگاه دیپلماسی ایران در قالب نشست‌هایی باحضور 4 کشور ایران، روسیه، سوریه و ترکیه، گام‌های مؤثری به‌منظور رفع اختلاف‌ها میان 2 کشور مسلمان ترکیه و سوریه برداشته‌است. ازسوی دیگر کارشناسان معتقدند رویکردهای تنش‌زدای تهران در منطقه طی ماه‌های گذشته، بستر مناسبی برای بازگشت سوریه به اتحادیه‌عرب فراهم کرد. درچنین چارچوبی هم بود که طی ماه‌های گذشته شاهد رفع اختلاف سوریه با برخی دولت‌های اسلامی بوده‌ایم؛ موضوعی که زمینه هم‌گرایی روزافزون درمیان دولت‌های اسلامی را فراهم کرده است.

مقابله با جریان تکفیر  و افراطی‌گری
طی سال‌های اخیر، جریان‌های تکفیری نقش عمده‌ای در ایجاد تفرقه درمیان امت‌اسلامی ایفا کرده‌اند. این جریان‌ها کوشیده‌اند با تعریف شیعیان به‌عنوان «دگری» و دامن زدن به برخی دوقطبی‌ها در جهان‌اسلام، راهبرد وحدت‌اسلامی را مخدوش کرده و درمیان گسل‌های ایجاد شده، به فعالیت‌های مخرب خود ادامه دهند. این درحالی‌است که جمهوری‌اسلامی طی ماه‌های اخیر با اولویت‌بخشی به رویکردهای وحدت‌بخش، نقشی محوری در مقابله با جریان‌های تکفیری و افراط‌گرا ایفا کرده‌است. درچنین شرایطی، مقابله مؤثر دولت‌های اسلامی با جریان‌های تکفیری از مهم‌ترین محورهای رایزنی مقام‌های ایرانی درجریان پیشبرد «دیپلماسی منطقه‌ای» و «سیاست همسایگی» بوده‌؛ راهبردی که در رایزنی‌های دیپلماتیک در حوزه خلیج‌فارس و خاورمیانه و همچنین آسیای‌مرکزی مدنظر بوده است.

خواب آشفته رژیم‌صهیونیستی
ناکامی رژیم‌صهیونیستی در راهبردهای مدنظر خود برای پیشبرد پروژه عادی‌سازی روابط با دولت‌های اسلامی، یکی از اصلی‌ترین نمودهای موفقیت جمهوری‌اسلامی در اجرای راهبردهای همگرایانه در جهان‌اسلام به‌شمار می‌رود. تل‌آویو طی سال‌های‌اخیر و با همراهی واشنگتن، سرمایه‌گذاری سیاسی – راهبردی ویژه‌ای روی ثمردهی پروژه عادی‌سازی روابط با دولت‌های اسلامی انجام داده بود تا فضای تنفس منطقه‌ای تاز‌ه‌ای برای خود بگشاید. دراین میان اما دیپلماسی فعال منطقه‌ای ایران، به‌ویژه در سطح منطقه و با دولت‌های اسلامی، مانع بزرگی دراین مسیر ایجاد کرده‌است و روند تحولات منطقه‌ای درمسیری درحال حرکت است که به‌گفته کارشناسان، انزوای بیش‌از پیش رژیم صهیونیستی را به‌همراه خواهد داشت. گسترش بحران‌ها در سرزمین‌های اشغالی، عمیق‌تر شدن چالش‌های دولت رژیم‌صهیونیستی، پررنگ‌تر شدن حمایت‌های اسلامی از آرمان‌های قدس شریف، ازجمله دستاوردهای هم‌گرایی نوین اسلامی در پس نقش‌آفرینی مؤثر تهران محسوب می‌شود.

ایران و عربستان؛ احیای دیپلماسی مذهبی
توافق ماه‌های اخیر ایران و عربستان به‌منظور ازسرگیری روابط دیپلماتیک، آن‌هم پس‌از حدود 7سال قطع مناسبات، گام بلندی در هم‌گرایی جهان‌اسلام بود که با استقبال گسترده‌ای ازسوی دولت‌های منطقه مواجه شد. به اذعان کارشناسان، این توافق نقش ویژه‌ای در تقویت «دیپلماسی مذهبی» درمیان دولت‌های اسلامی داشته‌ و موج نوین و قدرتمندی در گسترش روزافزون همکاری‌ها میان کشورهای اسلامی ایجاد کرده‌است؛ موجی که همچنان شاهد ثمرات و نمودهای آن در روابط منطقه‌ای هستیم. ازسرگیری روابط تهران- ریاض، که با گام‌ها و رایزنی‌های دیپلماتیک گسترده‌ای همراه بود، بستر مناسبی برای رقم خوردن فصل جدیدی در همکاری‌ها میان کشورهای اسلامی فراهم کرد. برهمین اساس هم بود که شاهد تقویت روابط ایران با کشورهایی مانند امارات و کویت بوده‌ایم و رایزنی‌ها به‌منظور گسترش مناسبات با دیگر دولت‌های عربی – اسلامی، مانند مصر ادامه دارد.

هم‌صدایی اسلامی در مقابل هتاکی

اقدام‌ها و فعالیت‌های همگرایانه ایران به‌منظور عکس‌العمل یکپارچه جهان‌اسلام دربرابر هتاکی اخیر به ساحت قرآن‌کریم، آن‌هم با حمایت پلیس سوئد، یکی از تازه‌ترین نمودهای نقش‌آفرینی جمهوری‌اسلامی به‌منظور تقویت هم‌صدایی امت‌اسلامی دربرابر توهین به مقدسات مسلمانان به‌حساب می‌آید. ایران ازجمله دولت‌های اسلامی به‌شمار می‌رود که به‌دنبال قرآن‌سوزی اخیر در استکهلم، رایزنی‌ها و اقدام‌های گسترده‌ای را به‌منظور افزایش هم‌گرایی در جهان‌اسلام برای مواجهه مؤثر با هتاکی‌های ضداسلامی ازسوی دولت‌های غربی در دستورکار قرار داد که در سطوح مختلف پیگیری شده‌است. از یک‌سو رئیس‌جمهور ایران طی روزهای گذشته رایزنی‌های قابل‌توجهی با سران کشورهای اسلامی دراین زمینه داشته‌است که گفت‌وگوی تلفنی با سران کشورهای الجزایر، ترکیه، عمان، امارات، عراق، پاکستان و قطر ازجمله آنهاست. ازسوی دیگر وزیر امورخارجه ایران نیز دراین زمینه رایزنی‌های گسترده‌ای با همتایان خود در کشورهای اسلامی داشته‌است. برهمین اساس هم بود که حسین امیرعبداللهیان در گفت‌وگوی تلفنی اخیر خود با دبیرکل سازمان همکاری اسلامی پیشنهاد کرد نشست اضطراری شورای وزیران خارجه این سازمان در نخستین فرصت ممکن و همزمان با نشست وزرای‌خارجه عدم‌تعهد در باکو، برای رسیدگی به هتک حرمت قرآن برگزار شود. ازسوی دیگر برداشتن گام‌های عملی به‌منظور محکومیت هتاکی ضداسلامی با حمایت دولتی، نمود دیگری از نقش‌آفرینی محوری ایران در هم‌گرایی جهان‌اسلام دراین زمینه به‌حساب می‌آید. برهمین اساس هم بود که رئیس دستگاه دیپلماسی ایران از توقف روند اعزام سفیر جمهوری‌اسلامی به سوئد خبر داد؛ اقدامی که با وجود انجام شدن مراحل اداری برای اعزام سفیر، انجام و اعلام شد تهران به‌دلیل اهانت صورت‌گرفته به قرآن کریم در سوئد، در شرایط کنونی برنامه‌ای برای اعزام سفیر جدید به این کشور ندارد.