گزارش
ایران، محور همگرایی نوین منطقه‌ای
نشست مسکو با حضور ایران، روسیه، ترکیه و سوریه، گام جدیدی در زنجیره تحولات ماه‌های اخیر حوزه غرب‌آسیا محسوب می‌شود
علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار
روند تحولات اخیر منطقه‌ای، به‌ویژه در حوزه خاورمیانه و خلیج‌فارس، نشانگر گام‌های موفق جمهوری‌اسلامی ایران در تبیین الگوی جدیدی در همگرایی منطقه‌ای است؛ الگویی که برگزاری نشست چهارجانبه مسکو با حضور ایران، روسیه، ترکیه و سوریه، باهدف گره‌گشایی از مسائل سوریه، یکی از بارزترین نمودهای آن به‌شمار می‌رود.به‌گزارش همشهری، نقش‌آفرینی مؤثر ایران در رفع چالش‌های موجود در روابط سوریه و ترکیه که اهمیتی محوری در برقراری صلح و ثبات منطقه‌ای دارد، از تازه‌ترین ابتکارهای جمهوری‌اسلامی به‌منظور پیشبرد راهبرد منطقه‌گرایی نوین است؛ راهبردی که درصورت تحقق چشم‌انداز ترسیم شده، زمینه‌ساز شکل‌گیری نظم نوینی نه‌تنها در سطح منطقه، بلکه در ساختار نظام جهانی خواهد شد.در این میان اما برگزاری نشست وزرای امورخارجه ایران، روسیه، ترکیه و سوریه در مسکو، آن هم در شرایط کنونی، گام جدیدی در زنجیره تحولات ماه‌های اخیر حوزه غرب‌آسیا محسوب می‌شود که پس از توافق اخیر تهران و ریاض برای ازسرگیری مناسبات دیپلماتیک، نمودهای بیشتری از آن عیان شده و کارشناسان و رسانه‌های منطقه‌ای، معتقدند با دستاورد «تثبیت جایگاه محور مقاومت در تحولات ساختاری منطقه» همراه بوده‌است. روند رویدادها که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم، دربرگیرنده نشانه‌هایی است که از نقش محوری جمهوری‌اسلامی در همگرایی منطقه‌ای حکایت دارد.
گره‌گشایی از بحران یمن
پدیدار شدن نشانه‌های صلح و ثبات در یمن زخم خورده از جنگ سال‌های اخیر، یکی از مهم‌ترین پرونده‌های روی‌میز به‌منظور ارتقای همگرایی منطقه‌ای است؛ پرونده‌ای که تهران نقش انکارناپذیری در گره‌گشایی از آن داشته‌است. امروز شرایط در یمن درحالی به‌سوی آرام شدن و دستیابی به صلح فراگیر پیش می‌رود که جمهوری‌اسلامی در سال‌های گذشته همواره تلاش‌های گسترده‌ای را برای توقف جنگ در این کشور به‌کار گرفته‌است؛ رویکردی که توافق اخیر تهران – ریاض در به‌ثمر نشستن آن نقش ویژه‌ای داشت. کارشناسان معتقدند ازسرگیری روابط دیپلماتیک میان ایران و عربستان، زمینه‌ساز سرعت گرفتن مذاکرات صلح میان نمایندگان سعودی و انصارالله یمن و همچنین آزادی و مبادله صدها زندانی ازسوی دوطرف مناقشه شده‌است؛ موضوعی که چشم‌انداز روشنی را پیش‌روی حل‌وفصل بحران یمن ترسیم کرده‌است.
حمایت از ثبات در لبنان
نقش‌آفرینی مخرب محور غربی – عربی در لبنان طی سال‌های اخیر و تبدیل بیروت به میدانی برای جدال نیابتی با جمهوری‌اسلامی، بی‌ثباتی‌های گسترده سیاسی – اقتصادی را برای «عروس خاورمیانه» به‌همراه داشته‌است؛ روندی که از پس توافق اخیر تهران – ریاض، درحال معکوس شدن است و ناظران تحولات منطقه‌ای معتقدند چشم‌انداز ثبات در لبنان درحال پدیدار شدن است؛ این درحالی‌است که وزیر امورخارجه ایران در سفر اخیر خود به بیروت، در دیدار با مقام‌ها و چهره‌های مختلف سیاسی لبنان، بر حمایت جمهوری‌اسلامی از ثبات سیاسی – اقتصادی در این کشور تأکید کرده بود. امیرعبداللهیان در این سفر به این نکته هم اشاره کرد که تهران رویکرد مداخله‌جویانه‌ای در امور داخلی لبنان نداشته و همواره به‌صورت آشکارا بر ضرورت پیشبرد گفت‌وگوی جریان‌های داخلی لبنانی‌ها، آن‌هم به دور از مداخلات خارجی، به‌منظور ایجاد ثبات سیاسی در این کشور تأکید کرده‌است.
بازگشت سوریه به اتحادیه عرب
تصمیم روزهای اخیر سران عضو اتحادیه عرب مبنی بر پذیرش بازگشت سوریه به کرسی خود در این اتحادیه، نمود دیگری از رویکردهای نوین همگرایانه در سطح منطقه غرب‌آسیا به‌حساب می‌آید؛ رویکردی که نقش‌آفرینی جمهوری‌اسلامی در به‌ثمر نشستن آن، از دید ناظران تحولات منطقه‌ای و همچنین رسانه‌های بین‌المللی پنهان نماند. بازتاب‌های گسترده عادی‌سازی روابط دمشق با دولت‌های عربی و تحلیل‌های منتشر شده متعاقب این رویداد، نشان داد کارشناسان توافق اخیر ایران و عربستان را از مهم‌ترین گام‌های تسهیل‌کننده در بهبود روابط سوریه و دولت‌های عربی ارزیابی می‌کنند. رویکرد «تنش‌زدایی» که محوری‌ترین دستاورد توافق تهران – ریاض بود و البته نقش‌آفرینی چین در این زمینه، فصل تازه‌ای را در گره‌گشایی از بحران‌های منطقه‌ای، به‌ویژه در یمن و سوریه گشود و در روزهای اخیر شاهد نمودهای استمرار چنین روندی بوده‌ایم.
آرامش سیاسی در عراق
عراق، یکی دیگر از کشورهایی بوده‌است که در سال‌های اخیر به عرصه‌ای برای دخالت‌های خارجی باهدف تنش‌زایی علیه جمهوری‌اسلامی تبدیل شده بود و اکنون با شکل‌گیری رویکرد همگرایانه در سطح منطقه، به‌نظر می‌رسد وارد عصر تازه‌ای در ثبات سیاسی خود شده‌است. دراین میان نقش‌آفرینی بغداد در گفت‌وگوهای ایران و عربستان، حکایت از آن داشت که مقام‌های عراقی «ارتقای ثبات سیاسی» دراین کشور را مهم‌ترین دستاورد خود از رفع اختلاف‌های تهران – ریاض می‌دانند. در چنین شرایطی و با توجه به رویدادهای اخیر در سطح منطقه، کارشناسان براین اعتقادند که فروکش کردن تنش‌ها میان ایران و عربستان، زمینه‌ساز افزایش ثبات سیاسی در عراق شده‌است. دراین میان اما رویکردهای اتخاذ شده ازسوی جمهوری‌اسلامی باهدف ارتقای همکاری‌های دوجانبه با عراق، که با رفت‌وآمدهای دیپلماتیک روزهای اخیر همراه بوده، نشان‌دهنده آغاز فصل تازه‌ای در همگرایی‌های منطقه‌ای است.
رفع اختلاف‌های سوریه و ترکیه
جمهوری‌اسلامی ایران در سال‌های اخیر نقش ویژه‌ای در حل‌وفصل بحران در سوریه داشته‌است و میانجیگری میان دمشق و آنکارا به‌منظور رفع اختلاف‌های فی‌مابین، ازجمله رویکردهای اتخاذ شده دراین زمینه بوده‌است. پس‌از نقش‌آفرینی مؤثر ایران، به‌عنوان یکی از اعضای محوری «کشورهای ضامن روند آستانه» باهدف حل بحران سوریه، اکنون به‌نظر می‌رسد طرف‌های حاضر در این روند درحال تعمیم دادن رایزنی‌های خود در مسیر کاهش تنش‌ها و اختلاف‌ها میان ترکیه و سوریه هستند. رویکصردهای همگرایانه کنونی حاکم بر روندهای منطقه‌ای، سبب شده‌است دولت ترکیه که در سال‌های اخیر حمایت‌های گسترده‌ای از مخالفان دولت بشار اسد داشته‌است، اکنون در مسکو حاضر باشد تا با میانجیگری ایران و روسیه، اختلاف‌های خود با سوریه را رفع کند. پیش از نشست مسکو، معاونان وزرای امورخارجه این 4کشور و همچنین وزرای دفاع آنها، نشست‌هایی را به‌منظور رایزنی در این زمینه برگزار کرده بودند.
انتظارها از نشست مسکو
نشست وزرای امورخارجه ایران، روسیه، ترکیه و سوریه در مسکو در شرایطی برگزار می‌شود که طی روزهای اخیر با تسهیل روند عادی‌سازی روابط سوریه با دولت‌های عربی، به‌نظر می‌رسد تغییر روندهای حاکم بر ساختارهای منطقه‌ای، از «امنیتی» به «سیاسی – دیپلماتیک»، آن‌هم با نقش‌آفرینی مؤثر و راهبردی مثلث ایران، چین و روسیه، سبب‌ساز آغاز عصر تازه‌ای از تحولات منطقه‌ای شده‌است. «جایگزینی رایزنی‌های سیاسی با رویکردهای نظامی»، «تسهیل بازگشت آوارگان سوری به وطن خود»، «برقراری امنیت در مناطق مرزی سوریه و ترکیه» و «تثبیت حاکمیت دولت سوریه بر کل خاک و تمامیت ارضی این کشور» ازجمله نتایج مورد انتظار از نشست مسکو به‌حساب می‌آید.
رایزنی‌های امیرعبداللهیان در مسکو
وزیر امورخارجه ایران در حاشیه نشست چهارجانبه مسکو، طی دیدارهای جداگانه‌ای با همتایان روس، ترکیه‌ای و سوری خود دیدار و گفت‌وگو کرد. بر این اساس حسین امیرعبداللهیان و سرگئی لاوروف در گفت‌وگوی دوجانبه‌ای، درباره موضوع‌های مورد علاقه دوطرف رایزنی کردند. ازسوی دیگر وزرای امورخارجه ایران و ترکیه طی دیدار دوجانبه‌ای، بر توسعه همکاری‌های فی‌مابین تأکید کردند. مولود چاووش‌اوغلو در این گفت‌وگو با اشاره به نقش مهم ایران در تشکیل نشست چهارجانبه و قدردانی از مواضع مثبت و سازنده تهران، از کمک‌های ایران به زلزله‌زدگان ترکیه تشکر کرد. وزرای امورخارجه سوریه و ایران نیز در دیدار جداگانه‌ای، روندهای منطقه‌ای درباره سوریه را مورد بررسی قرار دادند. امیرعبداللهیان در گفت‌وگو با فیصل المقداد بر آمادگی ایران به‌منظور پیشبرد گفت‌وگوهای عادی‌سازی روابط بین ترکیه و سوریه تأکید کرد.
پیشنهاد ویژه ایران
وزیر امورخارجه ایران در نشست چهارجانبه مسکو با بیان اینکه استقرار ارتش سوریه در مرزها، نگرانی امنیتی ترکیه را رفع می‌کند، گفت: همه نشانه‌ها و متغیرها، گواه روند گذار در نظم جهانی، افول قدرت آمریکا و پررنگ‌شدن منطقه‌گرایی است. قدرت‌های سنتی جهان دیگر مانند گذشته، قادر به تحمیل نظرات خود و اعمال یکجانبه‌گرایی نیستند و این موضوع، فرصتی را فراهم آورده تا بتوان مشکلات سوریه را با بلوغ و ابتکارات سیاسی حل و فصل کرده و امنیت، ثبات و توسعه را در این کشور و منطقه رقم زد. امیرعبداللهیان در این نشست پیشنهاد کرد کمیته‌ای متشکل از کارشناسان ارشد 4کشور به‌منظور پیگیری مصوبات نشست وزرای امورخارجه تشکیل شود تا بتوان شاهد اجرایی‌شدن آنها بود. وی به این نکته هم اشاره کرد که سوریه‌ای قوی و مستقل می‌تواند بر تروریسم، جدایی‌طلبان، اشغالگری نیروهای آمریکایی و سرقت منابع ملی این کشور فائق آید.
