کمانچه و دایره؛ سازهای مهجور موسیقی آذربایجان غربی

آذربایجان‌ غربی، به‌ عنوان منطقه‌ای که از آن به رنگین‌کمان اقوام ایرانی یاد می‌شود، دارای موسیقی غنی است و فعالان این عرصه با نی و دف و تار و چنگ و رباب آوازها و ترانه‌های زیبا می‌خوانند و فرهنگ زیبای آذری را به ‌رخ جهانیان می‌کشند. 

به گزارش تسنیم، آذربایجان غربى، به ‌تبع تنوع و ترکیب قومى خود‌، داراى انواع مختلف موسیقى بومى است. اقلیت‌هاى مذهبى، کردها، آذرى‌ها و سایر اقوام هر کدام با توجه به خصوصیات قومى و رفتارهاى فرهنگى خود نوعى از موسیقى را اجرا می‌کنند. از جمله این موسیقی‌ها نواختن کمانچه و دایره است که در گذشته جایگاه خاصی در آذربایجان غربی داشت اما اکنون به سازهای مهجور موسیقی سنتی استان تبدیل شده‌اند. 


مهد موسیقی 

کارشناس موسیقی حوزه هنری آذربایجان غربی می‌گوید: موسیقی از گذشته تاکنون در تمامی جوامع بشری مطرح بوده و آیتم‌ اصلی در فرهنگ هر کشور و قومیت است. هر کشوری موسیقی ملی خود را دارد. موسیقی در گذشته‌های دور، قبل از این‌که یک هنر باشد، جزو علم ریاضی بوده است.

«داریوش علیزاده» می‌افزاید: آذربایجان غربی مهد موسیقی است. به ‌دلیل سکونت قومیت‌های مختلف در این استان و داشتن مرز مشترک با کشورهای همسایه ایران و تبادلات فرهنگی با این کشورها، فرهنگ و سنن آنها در موسیقی و فرهنگ ایرانی و آذری تاثیر گذاشته است.

وی تاکید می‌کند: ارومیه در موسیقی بومی «عاشیقی» صاحب سبک و مکتب است. موسیقی عاشیقی به‌ عنوان میراث بشر در سازمان یونسکو به نام جمهوری آذربایجان به ثبت جهانی رسیده و در سال 92 نیز به نام ارومیه ثبت ملی شده است.

علیزاده می‌گوید: موسیقی «جلمان» یکی دیگر از موسیقی‌های سنتی با قدمت زیاد است که در واقع یک نوع موسیقی با حرکات موزون به ‌شمار می‌رود و در میان اقوام مختلف از جمله عرب‌ها، کردها و ترک‌ها در آذربایجان غربی رایج است. این رقص در استان دارای متد خاصی است.

این کارشناس بیان می‌کند: در گذشته در عروسی‌های آذربایجان غربی در مجلس آقایان موسیقی عاشیقی و در مجلس خانم‌ها «کمان قوال» (کمانچه و دایره) نواخته می‌شد و افراد با رقص جلمان مجلس را گرم می‌کردند. کوچک و بزرگ همه با هم دایره‌وار دست یکدیگر را می‌گرفتند که به ‌نوعی اتحاد و همبستگی را تداعی می‌کرد.

وی ادامه می‌دهد: نواختن کمانچه و دایره با هم در سال‌های گذشته جایگاه خاصی در آذربایجان غربی داشت و یک موسیقی ویژه‌ بود که امروزه دیگر در استان وجود ندارد. آخرین و مشهورترین نوازنده کمان «یدالله حاجی‌زاده» بود که فوت کرد. الان به‌ دلیل بی‌توجهی و رواج سبک‌ها و آلات موسیقی جدید، بیشتر موسیقی‌های سنتی فراموش شده‌اند.


نسل جدید با نوای سنتی و محلی آشنایی ندارند

علیزاده اظهار می‌کند: موسیقی محلی و ملی در کشور ما وضعیت مساعدی ندارد. جوانان با ماهیت موسیقی اصیل فولکلور و ارزش‌هایی که این موسیقی دارد، آشنایی ندارند و هویت فرهنگی‌شان را گم ‌کرده‌اند. آنها پرداختن به این نوع موسیقی را بی‌کلاسی و بی‌فرهنگی تلقی می‌کنند.

ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که فرهنگ‌های جوامع مختلف در آن به هر شکلی تبلیغ می‌شود و کشورهای مختلف سعی در قالب کردن فرهنگ خود به ما دارند. این مساله در جامعه ما بازخورد خوبی ندارد و علاوه بر این‌که از تبلیغ فرهنگمان در سایر کشورها بازمانده‌ایم، در کشور خودمان نیز دچار بحران فرهنگی هستیم. 

وی می‌گوید: واحد موسیقی حوزه هنری آذربایجان غربی سال 83 برای حفظ موسیقی سنتی تاسیس شد و طی این 15 سال کارهایی برای حفظ و ترویج این نوع موسیقی در استان انجام داده است. از جمله این کارها می‌توان شناسایی و معرفی نوازندگان موسیقی عاشیقی استان و تولید آلبوم موسیقی عاشیقی مکتب ارومیه را نام برد. همچنین، برای اولین بار کانون عاشیق‌های آذربایجان غربی راه‌اندازی شد.

کارشناس موسیقی حوزه هنری آذربایجان غربی تاکید می‌کند: از عمده‌ترین مشکلات حوزه هنری استان نبود اماکن مناسب به منظور توزیع سی‌دی‌های مجاز برای عرضه موسیقی‌های محلی و بومی، عدم تخصیص بودجه کافی برای اجرای برنامه‌های توسعه‌گرا در حوزه موسیقی سنتی، تبلیغات ضعیف در تمامی حوزه‌ها خصوصا فرهنگ غنی موسیقی سنتی و عدم حمایت صدا و سیمای استان از آنهاست.

این در حالی است که کانون عاشیق‌ها قریب 8 سال است، برای آشنایی بیشتر مردم با موسیقی سنتی عاشیقی و حفظ فرهنگ آذربایجان غربی برنامه رایگان اجرا می‌کند.


هنر دیرینه عاشیقی

عاشیق‌های معاصر آذربایجان مالک گنجینه عظیم هنر و ادبیات تاریخی - اسلامی هستند و سروده‌های استادانه خود را با ایده‌های بشردوستانه و حفظ سنن عاشیقی میان مردم رواج می‌دهند. آنها در مجالس عروسی و جشن‌ها حاضر می‌شوند و از این راه معیشت خود را هم تامین می‌کنند. عاشیق به معنی دلباخته و دلداده است. او هنرمندی است خوش‌قریحه، شیرین‌بیان، خلاق، خوش‌صدا و دارای طبع شعر. او همراه با نواختن ساز، آواز می‌خواند و داستان می‌سراید. 

مورخان و محققان تاریخ پیدایش هنر عاشیقی را حدود 2 هزار سال پیش می‌دانند که از آن زمان به‌ تدریج سیر تکاملی خود را طی کرده و بعد از فراز و نشیب بسیار به‌ شکل کنونی به دست ما رسیده است. ساز عاشیق، علاوه بر این‌که یک ابزار اجرای موسیقی در آذربایجان است، در طول تاریخ حکم اسلحه آتشینی را داشته و گاه مانند شمشیری تیز به قلب دشمنان کشور فرورفته و ستم‌دیدگان را علیه ستمکاران و حاکمان ظالم شورانده است. 

از عاشیق‌های قدیمی و معروف آذربایجان می‌توان «علی عسگر»، «درویش قربانی»، «عاشیق آلی»، «عاشیق فرهاد» و «عاشیق درویش» را نام برد. در گذشته عاشیق‌ها با شرکت در مجالس عروسی و عزا داستان‌های عبرت‌آمیز آذربایجان همچون کوراوغلو، آسلی و کرم و نیز حیدر و بهرام را برای مردم مشتاق تعریف می‌کردند و اخبار و اطلاعات مردم دهات و مناطق مختلف سرزمین بزرگ آذربایجان را به دیگران می‌رساندند.