سرمایه طبیعت

گیاهان دارویی و صنعتی و به بیانی دیگر محصولات فرعی جنگلی و مرتعی از جمله پتانسیل‌های مهمی است که چندان به آن توجه نشده است. ایران با دارا بودن بیش از 8400 گونه گیاهی از کشورهای غنی در این زمینه به شمار می‌رود.به گزارش مهر، گردش مالی سالانه تجارت گیاهان دارویی در دنیا فراتر از ۱۰۰ میلیارد دلار است اما گردش ۶۰ میلیون دلاری ایران بسیار ناچیز و شایسته توجه و اهتمام جدی است. 

براساس اعلام مرکز تحقیقات کشاورزی، بیش از ۳۵۰ گونه گیاه دارویی و صنعتی در خراسان شمالی شناسایی شده است که بسیاری از آنها قابلیت دارویی، صنعتی و تجاری دارد. همچنین ظرفیت بسیاری در خراسان شمالی در زمینه توسعه سطح کشت گیاهان دارویی وجود دارد و زمین‌های دیم پرشیب کم‌بازده باید به کشت این گیاهان که توقع و نیاز آبی کمی دارند، سوق داده شوند. کشت گیاهان دارویی فرصتی اقتصادی است که زمینه بسیار ارزنده برای ایجاد اشتغال و ارزآوری در خراسان شمالی خواهد داشت. 


ممنوعیت برداشت برخی از گیاهان دارویی

مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی می‌گوید: برداشت برخی گیاهان دارویی ممنوع و برداشت برخی نیز مجاز است اما مشروط و تنها در قالب طرح مصوب با نظارت مستمر اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان انجام می‌شود. «علیرضا احمدی اسکویی» اظهار می‌کند: گیاهان دارویی از جمله باریجه، کتیرا، زرشک وحشی، آویشن، کلپوره، مرزه کوهی و... مجاز مشروط است. 

وی ادامه می‌دهد: ممنوعیت برداشت برخی از گیاهان دارویی به این علت اعمال شده است که بهره‌برداری از آن سبب از بین رفتن گیاه می‌شود. برداشت شیرین‌بیان، گونه‌های گیاهی پیازدار و انواع لاله‌ها همچون لاله واژگون و موسیر از عرصه‌های منابع طبیعی ممنوع است. مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی می‌افزاید: برداشت آن دسته از گیاهان دارویی که ممنوعیت برداشت ندارند، در حد مصرف خوراک خانواده و در حد چند کیلوگرم ممانعتی ندارد اما برداشت گیاه دارویی در زمانی که حالت تجاری داشته باشد، تخلف است و با آن برخورد می‌شود. 


کشت گیاهان دارویی در ۹۰ هزار هکتار زمین

اسکویی با بیان این‌که تاکنون ۳۱ طرح بهره‌بردای گیاهان دارویی در این استان تهیه شده است، می‌گوید: این طرح‌ها در وسعت حدود ۹۰ هزار هکتار بوده که در قالب قرارداد طی تشریفات قانونی به مزایده گذاشته می‌شود و به مجریان طرح با اولویت بهره‌برداران بومی واگذار خواهد شد. وی خاطرنشان می‌کند: عمده طرح‌های احیا و بهره‌برداری برای باریجه، کتیرا و زرشک وحشی تهیه شده، البته سال گذشته نیز برای مرزه کوهی و آویشن نیز طرح تهیه شده است. 

مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی توضیح می‌دهد: هدف اصلی ما در تهیه طرح‌ها و واگذاری آنها به بهره‌بردار، احیا و توسعه و غنی‌سازی رویشگاه‌های گیاهان دارویی و توانمند‌سازی جوامع محلی است. اسکویی می‌افزاید: سال گذشته 1029 هکتار عملیات توسعه و احیای رویشگاه‌های گیاهان دارویی در استان اجرا شد. وی با بیان این‌که طرح احیا و بهره‌برداری از زرشک وحشی در چهاربید جاجرم و قره‌چقه فاروج تهیه شده است، می‌گوید: سال گذشته به علت خشکسالی و مساعد نبودن شرایط، زرشک وحشی در استان برداشت نشد. 

به گفته مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی سال گذشته 5۶۳۰ کیلوگرم باریجه و ۹۳۰ کیلوگرم کتیرا در قالب طرح، توسط بهره‌برداران براشت شد که ارزش ریالی آن ۱۰ میلیارد ریال برآورد شده است. اسکویی بیان می‌کند: اکثر این محصولات فرعی برای فراوری به صورت خام به خارج از کشور صادر می‌شود. وی ادامه می‌دهد: قریب به اتفاق محصولات گیاهان دارویی برداشت‌شده در خراسان شمالی به صورت خام از استان خارج می‌شود. این مسئول با اشاره به این‌که کارخانه سیمان سمنگان قرار است به واحد فراوری گیاهان دارویی تغییر یابد، می‌افزاید: خام‌فروشی سبب شده است ارزش افزوده برداشت گیاهان دارویی بیشتر نصیب خارج استان و کشورهای خارجی شود. در این زمینه راه‌اندازی کارخانه و واحدهای فراوری می‌تواند ضمن اشتغال‌زایی، ارزش افزوده محصولات را به مردم استان و بهره‌برداران بومی اختصاص دهد. 

اسکویی با بیان این‌که گونه‌های فراوانی در استان وجود دارد که قابلیت صنعتی شدن دارند، می‌گوید: عرصه‌های مستعد توسعه کشت گیاهان دارویی در استان با طی مراحل قانونی قابل واگذاری به متقاضیان است. وی اعلام می‌کند: طرح‌های برداشت و بهره‌برداری از گیاهان دارویی، در دوره‌های 3 ساله تدوین می‌شوند و بهره‌بردار مکلف است حداقل 2 سال تنفس و استراحت پس از یک سال بهره‌برداری داشته باشد و اولویت نیز با افراد بومی است. 

مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی توضیح می‌دهد: مجریان طرح مکلفند مطابق قرارداد منعقدشده برای احیا و توسعه رویشگاه اقدام کنند و در صورت تخلف و اجرایی نشدن مفاد قرارداد با آنان برخورد قانونی می‌شود. اسکویی یادآور می‌شود: سال گذشته ۹ طرح بهره‌برداری کتیرا و باریجه در استان اجرایی شد و از سطح 1۱۹۸ هکتار از رویشگاه باریجه و ۹۸۳ هکتار رویشگاه کتیرا، میزان 5۶۳۰ کیلوگرم باریجه و ۹۳۰ کیلوگرم کتیرا برداشت شد. وی می‌افزاید: در صورتی که طبق قرارداد و تعهد عمل نشود، قرارداد فسخ می‌شود و اگر نیاز باشد مراجع قضایی برخورد خواهند کرد. 


ممنوعیت برداشت شیرین‌بیان

مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی می‌گوید: برداشت شیرین‌بیان فقط در اراضی مستثنیات با نظارت اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان مجاز است. اسکویی تصریح می‌کند: یکی از دغدغه‌های ما برای احیا و توسعه گیاهان دارویی و صنعتی کمبود اعتبار است. وی ادامه می‌دهد: برای توسعه گیاهان دارویی در خراسان شمالی، سال گذشته یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون ریال اعتبار مصوب شد که از این رقم حدود ۹۰۰ میلیون ریال تخصیص پیدا کرد. 

مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی می‌افزاید: این میزان اعتبار نیز بابت دیون پروژه‌های سال ۹۶ هزینه شد و در عمل اعتبار مناسبی برای گیاهان دارویی در سال ۹۷ تخصیص نیافت. اسکویی می‌گوید: سال گذشته از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی برای توسعه گیاهان دارویی در سطح ۳۸۰ هکتار اقدام شد که گونه باریجه کشت شد. همچنین تعهدات مجریان در احیا و توسعه گیاهان دارویی به میزان ۳۵۰ هکتار محقق شد. وی بیان می‌کند: مابقی اعتبار صرف طرح‌های مشارکتی مردمی شد و این اداره کل بذر رایگان در اختیار مردم قرار می‌دهد تا با مشارکت جوامع محلی، کپه‌کاری و بذرپاشی در عرصه‌های منابع طبیعی انجام شود. 

مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی یادآور می‌شود: خراسان شمالی از نخستین استان‌هایی است که برای گیاهان دارویی دارای موافقت‌نامه استانی بوده و اعتبار کمی در 3 سال اخیر به آن تخصیص یافته است. خراسان شمالی به عنوان استانی غنی در زمینه پوشش گیاهان دارویی به عنوان پایلوت کشت گیاهان دارویی انتخاب و در سال‌های اخیر اقداماتی در زمینه تولید و فراوری گیاهان دارویی انجام شد، اما متاسفانه آن‌طور که باید به عنوان ظرفیت اقتصادی مورد توجه قرار نگرفت. با توجه به این‌که کارشناسان و مسئولان به این نتیجه رسیده‌اند که کشت گیاهان دارویی یکی از فرصت‌های طلایی برای اشتغال‌زایی و توسعه اقتصادی است اما هنوز این نسخه عملیاتی نشده است.