رخت عزا بر تن مزارع

در سال‌های اخیر، پس از برداشت محصولات، کشاورزان اقدام به سوزاندن بقایای گیاهی در مزارع می‌کنند که این کار به دلیل آماده‌سازی سریع برای کشت تابستانه و یا از بین بردن علف‌های هرز انجام می‌شود، غافل از این‌که این اقدام ضمن زیان‌های زیست‌محیطی با گسترش یافتن به مراتع و جنگل‌ها، ضررهای جبران‌ناپذیری بر جای می‌گذارد.

برای آماده‌سازی زمین کشاورزی برای کشت تابستانه نیز می‌توان با آبیاری زمین و شخم زدن آن بقایای محصولات گیاهی را در زیر خاک مدفون کرد تا به عنوان کود طبیعی مورد استفاده کشت‌های بعدی قرار گیرند. اما آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی دارای آثار زیان‌بار فراوانی است که این کار را می‌توان به‌درستی فاجعه
 دانست.


آسیب‌های ناشی از سوزاندن پسماند مزارع

بر اساس گفته‌های یک فعال محیط زیست، آثار منفی آتش زدن محصولات کشاورزی بر 3 بخش خاک، آب و هوا قابل‌بررسی است.
 اولین تأثیر آتش‌سوزی روی خاک تغییر ساختار فیزیکی خاک، کاهش منافذ موجود در خاک (منافذی که می‌توانند باعث هدایت مؤثر آب به درون خاک شوند)، خشکی خاک و در نهایت، مقاومت کمتر آن در برابر فرسایش‌های آبی و بادی است. نتایج بررسی محققان نشان داده است که منافذی با قطر بیشتر از 1/5 میلی‌متر در خاک‌هایی که دچار آتش‌سوزی شده‌اند 4 برابر کمتر از دیگر خاک‌ها 
است.

به گفته محققان، اثر دیگر آتش‌سوزی روی خاک افزایش اسیدیته و نمک‌های محلول در خاک، کاهش میزان مواد آلی و مغذی خاک و در نتیجه، کاهش حاصل‌خیزی خاک و میزان محصولات کشاورزی است. 
سوزاندن بقایای گیاهی مزارع باعث کاهش میزان عناصر پتاسیم و فسفات خاک می‌شود. این در حالی است که کشاورزان در نتیجه‌ این کار مجبورند کودهای شیمیایی برای تغذیه خاک استفاده کنند.

 موجودات ذره‌بینی درون خاک (مثل باکتری‌ها) که نقش اصلی در تثبیت نیتروژن و هوادهی خاک بر عهده دارند و کمک بسیار زیادی به افزایش محصول می‌کنند در نتیجه آتش‌سوزی از بین می‌روند.
 تحقیقات نشان داده است که تا عمق ۵/۲ سانتی‌متری خاک بیش از ۵۰ درصد این موجودات از بین می‌رود که خود گویای عمق فاجعه است. از طرفی، خاکستر تولیدشده برای این میکروارگانیسم‌ها بسیار مضر است و از رشد آنها جلوگیری می‌کند. قارچ‌های درون خاک نیز از این قضیه مستثنا نیست و آتش زدن محصولات گیاهی به‌شدت جمعیت آنها را کم می‌کند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد تنها 8 درصد واحد گیاهی سوزانده‌شده در مزارع تبدیل به خاک می‌شوند و ۹۲ درصد آن به طور کامل از بین می‌رود. با تخمین وزن این مواد گیاهی به‌راحتی می‌توان دریافت که در هر قسمت چقدر از این خاک باارزش از بین می‌رود.
 سوزاندن بقایای مواد گیاهی خاک باعث کاهش مواد آلی خاک، فشرده شدن آن، بسته شدن منافذ خاک، قطع تهویه خاک و در نهایت، کاهش حاصل‌خیزی آن
 می‌شود.


ارزش بقایای مواد گیاهی در مزارع

یک فعال محیط زیست بیان کرد که بقایای مواد گیاهی مزارع باعث نگهداری آب باران، کاهش میزان رواناب و در نتیجه، افزایش نفوذ آب به زمین‌های زراعی می‌شود که در کنار افزایش محصولات کشاورزی، از فرسایش زمین جلوگیری می‌کند و بر سطح آب سفره‌های زیرزمینی می‌افزاید.
به گفته وی، جانوران زیادی چون انواع خزندگان و جوندگان، انواع کرم‌ها و بندپایان در بین این مواد گیاهی لانه و زندگی می‌کنند. بسیاری از آنها همچون کرم‌ها و سایر جوندگان با کندن زمین باعث تهویه خاک می‌شوند. سوزاندن بقایای گیاهی مزارع کشاورزی باعث زنده سوخته شدن این مخلوقات می‌شود؛ امری که نه‌تنها در شریعت اسلامی، بلکه در عرف و قانون نیز بسیار نکوهیده شده و ممنوع است.

مواد گیاهی در واقع کود طبیعی خاک هستند که به صورت گیاه رشد کرده و بیرون آمده‌اند. سوزاندن آنها باعث فقر شدید مواد مغذی خاک می‌شود. این مواد گیاهی منبع مهمی برای عناصر مورد نیاز برای رشد گیاهان دیگر هستند. اینها بهترین کود طبیعی هستند و خیلی عجیب است که کود طبیعی خاک را از بین می‌برند و کودهای شیمیایی را جایگزین آن می‌کنند.
به طور میانگین، برای تشکیل هر سانتی‌متر خاک تا 4 هزار سال زمان لازم است. سوزاندن بقایای گیاهی مزارع باعث از بین رفتن بافت نگه‌دارنده آب، ایجاد رواناب، شسته شدن خاک و در نهایت، از بین رفتن این لایه خاک ارزشمند می‌شود.


آتش زدن پسماند مزارع؛ مبنای بحران‌های گسترده‌تر

مدیر کل سازمان حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد گفت: آتش زدن پسماند مزارع از عوامل تهدیدزا در حوزه آتش‌سوزی‌های گسترده به‌ویژه در مناطق جنگلی است. 
«محسن جعفری‌نژاد» بیان کرد: سالانه کشاورزان بسیاری اقدام به آتش زدن پسماند مزارع خود می‌کنند که نیاز است دستگاه‌های اجرایی متولی از جمله سازمان جهاد کشاورزی در این زمینه اطلاع‌رسانی کنند تا مردم با عواقب این حرکت اشتباه آشنا شوند. این مهم از نظر زیست‌محیطی تأثیرات نامطلوبی خواهد داشت و نقش رسانه‌ها و آگاه‌سازی مردم اثربخش خواهد بود.

وی تصریح کرد: آتش زدن بقایای گیاهی مزارع باعث بالا رفتن دما و آزادسازی حجم بسیار زیادی گاز دی اکسید کربن به جو می‌شود. این گاز از عوامل اصلی گرمایش جهانی و تغییر اقلیم است. در نهایت، باید اشاره کنیم که طبق قانون، بخشداری‌ها و دهیاری‌ها و همچنین اداراتی چون حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی و دیگر ادارات مسئول مستقیم مدیریت این موارد هستند.

در کنار اینها صدا و سیما، آموزش و پرورش، ائمه جمعه و سایر نهادهایی که در امر اطلاع‌رسانی و آموزش‌دهی دخیل هستند باید در مورد این مساله جدیت بیشتری داشته باشند، زیرا به گفته کارشناسان، 4 هزار سال زمان لازم است تا یک سانتی‌متر خاک تشکیل شود. بر اساس اطلاعات به‌دست‌آمده، امسال وقوع بیش از5 مورد از آتش‌سوزی‌های مزارع، مراتع و جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد در مناطق گرمسیری به سبب آتش زدن پسماند‌های مزارع کشاورزی بوده است.