رکوردزنی روی لبه تیغ

سیدمجتبی حسین‌پور
بازپرس جنایی سابق تهران

روز گذشته رئیس‌کل دادگستری استان هرمزگان از صدور کیفرخواست پرونده عاملان شهادت مأموران مرزبانی در کمتر از 3روز خبر داد. پیش‌تر نیز دادستان تهران از صدور کیفرخواست 2روزه در پرونده قتل یک زندانی در زندان فشافویه خبر داده بود و قبل از آن نیز کیفرخواست پرونده محمدعلی نجفی به اتهام قتل همسرش در 5روز صادر شد. این در حالی است که در سایر پرونده‌های قتل معمولا تحقیقات در مرحله دادسرا دست‌کم 2‌ماه به طول می‌انجامد. اما پرسش کلیدی اینجاست که روند سریع صدور کیفرخواست چه تبعاتی می‌تواند داشته باشد؟ آیا تعجیل در صدور کیفرخواست، حقوق متهم را تضییع نمی‌کند؟ در برخی اظهارنظرها درباره صدور کیفرخواست‌های سریع می‌شنویم که به‌دلیل جریحه‌دار شدن افکار عمومی پرونده به‌صورت ویژه رسیدگی می‌شود. اما به‌نظر نمی‌رسد حتی درصورت ویژه رسیدگی کردن نیز، چنین سرعتی خالی از اشتباه باشد؛ حال آنکه اصلا چنین نکته‌ای(رسیدگی ویژه در این بازه زمانی) در هیچ جای قوانین وجود ندارد.
به‌عکس درباره پرونده‌هایی که زندانی دارند و هنوز رسیدگی‌شان تمام نشده توصیه می‌شود که به‌دلیل تعیین‌تکلیف فرد زندانی پرونده به‌صورت ویژه رسیدگی شود. از سوی دیگر درباره پرونده قتل، بازپرس باید پیش از صدور قرار به یقین کامل برسد و رسیدن به یقین نیز مستلزم دقت و تحقیق است؛ چراکه تسریع در رسیدگی به پرونده احتمال ارتکاب خطا از سوی مقام قضایی را بالا می‌برد و به‌دلیل اینکه مجازات در پرونده‌های قتل می‌تواند سلب حیات باشد با توجه به اصل حفظ دماء مسلمین نباید دقت را فدای سرعت کرد. در پرونده‌های قتل یکی از مدارک مهم نظریه پزشکی‌قانونی است. معمولا صدور نظریه نهایی و مشخص شدن علت تامه قتل بین 10روز تا یک‌ماه زمان نیاز دارد که این نظریه باید به متهم و وکیل مدافعش ابلاغ شود و آنها نیز باید تدارک دفاع ببینند و فرصت کافی برای پذیرش یا رد آن داشته باشند تا حق متهم تضییع نشود. البته هر رسیدگی سریعی به‌معنای از بین رفتن دقت نیست اما رفتار غیرعادی و شتابزدگی در رسیدگی موجب ایجاد سوءظن می‌شود که چرا مثلا در 99درصد پرونده‌ها رسیدگی در دادسرا چند‌ماه طول می‌کشد اما در برخی پرونده‌ها در 2روز کیفرخواست صادر می‌شود. تفاوت قائل شدن بین چنین پرونده‌هایی با سایر پرونده‌ها سؤال‌برانگیز است و افراد حق دارند که بدانند چرا به برخی پرونده‌ها با عجله رسیدگی می‌شود؟ گاهی شنیده می‌شود که روند سریع کیفرخواست مربوط به پرونده‌هایی است که متهم به قتل اعتراف کرده است. در پرونده‌های قتل حتی اگر متهم اقرار صریح به ارتکاب جنایت کرده باشد اما باز هم معمولا بازپرس در چند جلسه سؤالاتش را تکرار می‌کند تا متهم باز هم فرصت داشته باشد از خودش دفاع کند. این روند در چند جلسه با فاصله انجام می‌شود تا ذهن متهم برای دفاع از خودش و بیان حقیقت آماده باشد و بتواند حرف‌هایش را ارزیابی کند.
نتیجه چنین تحقیقات معقول و منطقی می‌تواند اقناع وجدانی بازپرس و صدور قرار با حداکثر اطمینان باشد. پس از تکمیل تحقیقات و صدور قرار جلب به دادرسی پرونده به دادستان ارائه می‌شود و او باید با دقت پرونده را مطالعه کرده و درصورت موافقت با قرار بازپرس کیفرخواست را صادر کند. اما گاهی ممکن است دادستان و بازپرس درباره روند تحقیقات یا نوع جرم دچار اختلاف شوند که حسب مورد پرونده جهت تکمیل تحقیقات نزد بازپرس عودت با حل اختلاف به دادگاه صالح ارسال می‌شود.  از این گذشته به فرض صدور کیفرخواست در دادسرا و ارسال پرونده به دادگاه، قضات دادگاه کیفری نیز بعد از مطالعه پرونده ممکن است با ایراداتی مواجه شوند و پرونده را برای برطرف کردن نواقص به دادسرا ارسال کنند. با وجود چنین تشریفات و مراحلی به‌نظر می‌رسد 2روز، 3روز و 5روز زمانی عادی و منطقی برای صدور کیفرخواست در پرونده‌های قتل نباشد.


صدور کیفرخواست عاملان شهادت دریابانان در 3روز
رئیس‌کل دادگستری استان هرمزگان از صدور کیفرخواست عاملان شهادت 2نفر از نیروهای مرزبانی میناب در کمتر از 3روز خبر داد. به گزارش همشهری، علی صالحی گفت:«در نتیجه رسیدگی ویژه به پرونده شهادت 2 نفر از مأموران دریابانی میناب، کیفرخواست متهمان در کمتر از 3 روز صادر و پرونده به دادگاه کیفری یک استان هرمزگان ارجاع شد.» وی ادامه داد:« به‌علت اهمیت موضوع و مطالبه افکار عمومی، با ارجاع پرونده به دادگاه کیفری یک استان هرمزگان، ادامه روند قضایی و رسیدگی به اتهامات هر یک از متهمان نیز در سریع‌ترین زمان ممکن انجام خواهد شد.»