میراث فرهنگی
انتقاد وزیر پیشین راه و شهرسازی از تخریب بافت‌های تاریخی به بهانه بازآفرینی شهری
ابوالهول جایگزین بناهای تاریخی شد
آبان ماه سال ۱۳۹۴ نامه‌ای از سوی عباس آخوندی، وزیر سابق راه و شهرسازی به محمدسعید ایزدی، مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری با تأکید بر حفظ بافت‌های تاریخی کشور ارسال شد که از تصویب محدوده بافت تاریخی ۱۶۸ شهر ایران در جلسه شورای‌عالی معماری و شهرسازی خبر داده و درخواست ابلاغ رسمی این مصوبه به تمامی استان‌های کشور را مطرح کرده بود. بدین‌ترتیب، برای نخستین بار در کشور سرنوشت بافت‌های تاریخی، که یکی پس از دیگری در سوداگری ساخت‌وسازهای ناهمگون و منافع اقتصادی ناشی از آن در حال نابودی بودند، سرانجامی خوش یافت و با ابلاغ این مصوبه دست سوداگران از بافت‌های تاریخی کوتاه شد.
اما حالا با گذشت 4سال از ابلاغ این مصوبه، وزیر سابق راه و شهرسازی به همشهری می‌گوید: بازگشت زندگی به بافت‌های مرکزی و تاریخی شهرها گریزناپذیر است. عباس آخوندی، البته معتقد است که جهت‌گیری دولت فعلا معکوس شده و توجه به پیرامون شهرها و ساخت‌وساز در این مناطق به جای هموار کردن مسیر بازگشت به بافت‌های مرکزی و تاریخی کشور افزایش یافته است.
بافت‌های تاریخی به مرکز ثروت تبدیل شده‌اند
آخوندی، تأکید ویژه‌ای بر بازآفرینی بافت‌های مرکزی شهرها که عمدتا بافت‌های تاریخی است، دارد و وقتی با این سؤال همشهری مواجه می‌شود که آیا این دیدگاه در حوزه میراث فرهنگی نگران‌کننده بوده و ممکن است به تخریب بیشتر بافت‌های تاریخی منجر شود، موضوع بهسازی بافت‌های تاریخی و مرکزی شهرها با کیفیت ساخت‌وساز در این بافت‌ها را 2 موضوع متفاوت از یکدیگر می‌خواند.
او می‌گوید: در موضوع بهسازی بافت‌های تاریخی، شما مشاهده می‌کنید که مثلا در یزد، بافتی که رها و تبدیل به یک نقطه مخروبه شده بود حالا به مرکز ثروت تبدیل شده است. با این حال باید مراقب بود که ساختمان‌های تاریخی در بهسازی و نوسازی بافت‌های تاریخی و مرکزی شهرها تخریب نشوند تا جای آنها ابوالهول بسازند.
از عباس آخوندی، وزیری که در تمام سال‌های گذشته تعامل خوبی با سازمان میراث فرهنگی داشت، می‌پرسیم ابلاغ مصوبه حفاظت از بافت‌های تاریخی 168شهر کشور در دوران شما تا چه اندازه توانست به بافت‌های تاریخی کشور کمک کرده و از تخریب این بافت‌ها جلوگیری کند؟ می‌گوید: بحث بازگشت زندگی به بافت‌های مرکزی و تاریخی شهرها گریزناپذیر است. ممکن است الان جهت‌گیری دولت عوض شده باشد و سیاست‌هایی بر ضد این نظر اعمال شود و توجه به سمت ساخت‌وساز در پیرامون شهرها باشد، ولی اجرای کامل این سیاست امکانپذیر نیست و در نهایت باید به بافت‌های تاریخی و مرکزی بازگشت.
او تأکید می‌کند: به‌دلیل محدودیت زمین در پیرامون شهرهای بزرگ چاره‌ای جز بازگشت به بافت‌های تاریخی و مرکزی شهرها باقی نمانده است. به گفته آخوندی، حتی اگر زمین هم به ساخت‌وسازهای پیرامون شهرها تخصیص داده شود، اصلا امکان زیست پیرامونی وجود نخواهد داشت.
بازگشت به بافت‌های تاریخی با بازآفرینی شهری
وزیر سابق راه و شهرسازی که متولد سال 1336در شهر نجف است و تحصیلات ابتدایی خود را نیز در مدرسه علویان همان شهر به پایان رسانده و پس از آن همراه با خانواده، به قم و تهران آمده و تحصیلات راهنمایی و متوسطه را در این شهرها گذرانده، البته نگاه ویژه‌ای به بهسازی و نوسازی بافت‌های مرکزی شهرها دارد؛ تا جایی که این نگاه به حدی می‌رسد که گمان می‌کنید عباس آخوندی هوادار تخریب بافت‌های تاریخی با هدف بازگشت به هسته اصلی شهرهای کشور است.
اما اینگونه نیست. چون وقتی از او پرسیدیم، به‌گونه‌ای سخن می‌گویید که گویی هوادار تخریب بافت‌های تاریخی برای ساخت‌وساز هستید و این جای نگرانی دارد، گفت: اصلا چنین نیست. این پرسش شما به چگونگی بهسازی و نوسازی در بافت‌های تاریخی بازمی‌گردد.
او با انتقاد از سوداگری ایجاد شده در عرصه ساخت‌وساز در کشور، دولت را عامل این سوداگری می‌داند و می‌گوید: به‌نظر من دولت به سمت سوداگری در ساخت‌وساز رفته است و چون در بافت‌های مرکزی و تاریخی شهرها نمی‌تواند زمین تهیه کند می‌بینید که ساخت‌وسازها را به پیرامون شهرها کشیده است و این درست همانجایی است که دولت در باتلاق فرو می‌رود.
آخوندی: دولت سیاست بازآفرینی ندارد
در گفت‌وگو با عباس آخوندی به این موضوع اشاره می‌کنیم که شما از بازگشت به بافت‌های تاریخی و مرکزی شهرها سخن می‌گویید؛ درحالی‌که در بافت‌های تاریخی اصفهان، شیراز و... مشاهده می‌کنیم که با هدف بازگشت با نوسازی بافت، آثار تاریخی را تخریب کرده‌اند و بافت‌های تاریخی را از بین می‌برند.
وزیر سابق راه و شهرسازی در واکنش به این انتقاد می‌گوید: بحث تخریب بافت‌های تاریخی موضوعی است که به سازمان میراث‌فرهنگی ارتباط پیدا می‌کند. شما از اصفهان سخن گفتید؛ درحالی‌که بنده همین مدتی قبل، وقتی در محله جلفا در اصفهان در حال قدم زدن بودم مشاهده کردم که 10ساختمان در حال بازآفرینی و نوسازی است که از نظر بنده اتفاق بسیار خوبی بود. یا حتی وقتی با شهردار اصفهان صحبت کردم ایشان گفتند که رشد پروانه ساختمانی در بافت مرکزی بیشتر از نقاط پیرامونی است و اتفاقا
درآمد شهرداری اصفهان به بافت مرکزی این شهر رفته است.
آخوندی: ایده من بازگشت به ارزش‌های فرهنگی و معماری است
این اتفاق خوبی است که بافت‌های تاریخی تخریب شوند و ساخت‌وسازهای جدید جای آنها را بگیرد؟
این سؤال به موضوع کیفیت ساخت و ساز بازمی‌گردد.
اما آقای آخوندی، این اتفاق در بافت‌های تاریخی شهرها رخ داده است.
در جلفا که اینگونه نبود.
در جلفا نبود اما پشت میدان نقش جهان اصفهان این اتفاق افتاده است.
اتفاقات نامیمون زیاد می‌افتد، ولی بحث من این است که اصل بازگشت به بافت‌های تاریخی و مرکزی در حال تبدیل شدن به یک سیاست عمومی است؛حتی اگر دولت بخواهد برخلاف این جهت حرکت کند.
به‌نظر می‌رسد نگاه شما به بافت تاریخی همان نگاه به بافت فرسوده است.
ایده من نوسازی نیست. ایده من بازگشت به ارزش‌های فرهنگی و معماری است، ولی همین که افراد ترغیب به بازگشت به مرکز به جای رفتن به پیرامون شوند یک گام به پیش است. شما اگر 10سال پیش می‌رفتید به یزد می‌دیدید که هیچ وقت مردم ترغیب به بازگشت به بافت مرکزی و تاریخی شهر نبودند و صدور مجوز ساخت و ساز در بافت مرکزی نزدیک به صفر بود. اما برای ساخت و ساز در پیرامون مدام مجوز صادر می‌شد. بحث من انتخاب یک سیاست ملی است. انتخاب سیاست رهاساختن بافت‌های تاریخی و میانی شهرها و تبدیل آنها به مخروبه در برابر سیاست بازآفرینی شهری بر مبنای ارزش‌گذاری به داشته‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و میراثی شهرها. این اولین بار بود که دستگاه متولی مسکن داوطلبانه و ابتدا به ساکن و حتی بدون درخواست سازمان میراث فرهنگی، خودش سیاست بازآفرینی شهری را انتخاب کرد و آشکارا در برابر شعار بکوبیم و بسازیم رئیس جمهور ایستادگی کرد. فکر نمی‌کنم در هیچ زمانی میراث تاریخی پشتیبانی چون وزارت راه‌وشهرسازی گذشته را در دولت سراغ داشته باشد.
درست است که بهسازی یا بازآفرینی در بافت‌های تاریخی و مرکزی شهرها به بازگشت زندگی به این بافت‌ها کمک می‌کند اما بیشتر نگرانی میراثی‌ها این است که این اتفاق به تخریب بافت‌های تاریخی منجر نشود.
این موضوع به نحوه بازآفرینی بازمی‌گردد که نقدهای بسیاری بر آن وارد است. بنابراین در موضوع نحوه بازآفرینی با شما موافق هستم و معتقدم نقد زیادی به آن وارد است. علت آن هم این است که دولت وقتی بر ساخت‌وساز در بخش‌های پیرامونی تمرکز دارد بازآفرینی شهری در اختیار سوداگری قرار می‌گیرد. این آسیب نیز ناشی از آن است که دولت سیاستگذاری بازآفرینی ندارد و سوداگری در بافت‌های مرکزی و تاریخی شهرها از همین نقطه آغاز می‌شود.
