منابع طبیعی
100میلیون هکتار از اراضی کشور در معرض بیابانی‌شدن
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها هشدار داد جنگل‌های زاگرس در شرف تبدیل به اراضی بیابانی است
الهام مصدقی‌راد/خبر‌نگار
در آستانه روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی و درحالی‌که سازمان ملل نسبت به خطرات بیابان‌زایی در 100کشور جهان هشدار داده، اما بیابان‌زایی در ایران همچنان روندی شتابان گرفته به‌طوری‌که روز گذشته یک عضو هیأت علمی دانشگاه تهران نسبت به بیابانی‌شدن جنگل‌های هزاران‌ساله بلوط غرب در منطقه زاگرس هشدار داد.
محمد جعفری روز گذشته با تأکید بر شور‌شدن اراضی کشور و تغییر کاربری گسترده اراضی ملی به‌عنوان 2عامل مهم بیابان‌زایی، بر ضرروت کاشت گونه‌های سازگار با محیط، به‌منظور مقابله با بیابان‌زایی تأکید کرد. در همین حال مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها نیز روز گذشته در گفت‌وگو با همشهری، مناطق جنگلی زاگرس را جزو مناطقی نام برد که در حال تبدیل‌شدن به بیابان است. فرهاد سرداری افزود: «کاهش فعالیت بیولوژیک در هر منطقه‌ای رخ دهد، یعنی بیابان‌زایی در حال رخ‌دادن است. این منطقه ممکن است منطقه جنگلی مانند رویشگاه زاگرس باشد که در حال تخریب طبیعی و انسانی است. این مناطق دارند بیابانی می‌شوند.» به‌گفته این مقام مسئول، هم‌اکنون 32.5میلیون هکتار از اراضی کشور بیابانی هستند اما 100میلیون هکتار دیگر هم در معرض بیابانی‌شدن قرار دارند به‌نحوی که حتی مناطق جنگلی هم از خطر بیابانی‌شدن در امان نمانده‌اند. براساس تعریف کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی، تخریب سرزمین ناشی از عوامل محیطی و فعالیت‌های انسانی در مناطق خشک و نیمه‌خشک و خشک نیمه‌مرطوب، پدیده بیابان‌زایی تعریف می‌شود. به‌عبارت دیگر در بیابان‌زایی، منطقه به زمینی خشک و لم‌یزرع تبدیل شده که آب، پوشش گیاهی و حیات‌وحش خود را از دست داده و خالی از فعالیت‌های بیولوژیک می‌شود. بیابان‌زایی به‌دلیل تغییر اقلیم و البته مداخلات انسانی در حال گسترش است و متخصصان دنیا هشدارهایی در این زمینه داده‌اند. هم‌اکنون براساس آمارها 170کشور جهان تحت‌تأثیر بیابان‌زایی، ویرانی زمین و خشکسالی قرار دارند و طبق اعلام سازمان ملل بیش از 75درصد از زمین‌های حاصلخیز موجود هم‌اکنون تخریب شده است. ایران نیز دارای اراضی بیابانی زیادی است و به‌جز آن، اراضی مستعد بیابان هم در حال شکل‌گیری و افزایش است.
50سال تلاش برای مقابله با بیابان‌زایی
فرهاد سرداری می‌افزاید: از 50سال پیش تاکنون سازمان جنگل‌ها و مراتع اقدامات زیادی برای مقابله با بیابان‌زایی انجام داده اما به دلایل گوناگون سرعت و رشد بیابان‌زایی، بر این اقدامات غلبه دارد. استان‌های سیستان و بلوچستان، خوزستان، کرمان و خراسان جنوبی بیش از بقیه استان‌ها درگیر بیابان‌زایی هستند. استان‌های بوشهر، اصفهان، هرمزگان، قم، خراسان شمالی، تهران و قزوین نیز درگیر بیابان‌زایی هستند اما در مقایسه با گروه قبلی، شرایط بهتری دارند.
سازمان جنگل‌ها تاکنون برای مقابله با بیابان‌زایی بیش از 2میلیون و 200هزار هکتار از مناطق بیابانی کشور را نهال‌کاری کرده است. این میزان وسعت طی 50سال انجام شده و این درحالی است که هم‌اکنون 4میلیون هکتار از اراضی نیازمند نهال‌کاری هستند. مسئولان سازمان جنگل‌ها و مراتع امیدوارند با اعتباری که برای سال‌جاری برای مقابله با بیابان‌زایی درنظر گرفته شده، بتوانند اقدامات تأثیرگذاری در این خصوص انجام دهند؛ 90میلیارد تومان در قالب بودجه‌های سنواتی برای بخش بیابان و همچنین 660میلیارد تومان در قالب بودجه سال98 برای مالچ‌پاشی در مناطق بیابانی؛ بودجه‌ای که به‌گفته مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها، بیش از 10سال اختصاص داده نشد و هم‌اکنون سومین سال است که عملیات مالچ‌پاشی، بودجه دریافت می‌کند. هرچند که جعفری، استاد دانشگاه تهران نیز معتقد است 40درصد موارد بیابان‌زایی در کشور به‌دلیل نبود متخصص و مشاور در کشور است.
10میلیون هکتار کانون بحرانی فرسایش بادی در کشور وجود دارد
سیلابی که در ابتدای سال‌جاری رخ داد، چند پیامد برای کانون‌های ریزگرد و روند بیابان‌زایی داشت. در پی بارش‌های رخ داده در بهار، تالاب‌های تشنه کشور به‌صورت قابل‌توجهی سیراب شدند. به جز این به‌گفته سرداری، روند بیابان‌زایی نیز که در چند سال اخیر در کشور با پیشرفت مواجه بود، اندکی متوقف شد اما در کنار اینها شرایط دیگری هم به‌وجود آمده که اگر اقدامی برایش انجام نشود، کانون‌های ریزگرد جدیدی به مجموع کانون‌های فعال کشور خواهد افزود. به‌گفته کارشناسان، هزاران تن خاکی که توسط سیلاب شسته و به پایین‌دست منتقل شده است، به‌راحتی امکان تبدیل‌شدن به ریزگرد را داشته و می‌تواند در معرض فرسایش بادی قرار گیرد. سرداری می‌گوید: هم‌اکنون نیز 27میلیون هکتار از اراضی کشور تحت‌تأثیر فرسایش بادی قرار دارند و بیش از 10میلیون هکتار هم کانون بحرانی فرسایش بادی در کشور وجود دارد که وسعت قابل‌توجهی است. بنابراین تخصیص اعتبار برای مقابله با کانون‌های ریزگرد و همچنین جلوگیری از تبدیل خاک‌های ناشی از سیلاب به کانون، تأثیر قابل‌توجهی در کاهش ریزگردهایی خواهد داشت که درچند سال اخیر تعدادی از استان‌های کشور را با شرایط بحرانی روبه‌رو کرده است. کارشناسان می‌گویند: تغییر اقلیم، کشاورزی ناپایدار، جنگل‌تراشی و چرای بی‌رویه دام در مراتع، سوء‌مدیریت در منابع آب، نابودی تالاب‌ها و اجرای بسیاری از پروژه‌های عمرانی بدون توجه به محدودیت‌های محیطی و اقلیمی از مهم‌ترین دلایل بیابان‌زایی در ایران محسوب می‌شود.
