«روز مزرعه» و اتفاقی نو

بهناز رحیمیان | خراسان رضوی-خبرنگار:


استفاده حداکثری از نزولات آسمانی به منظور بهره‌برداری کمتر از منابع زیرزمینی، انتقال کاشت از بهار و تابستان به پاییز و زمستان، استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری و کشت گیاهان بومی سازگار، جشنواره «روز ملی مزرعه» را متفاوت و کاربردی کرد؛ جشنواره‌ای که به همت مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی و همکاری شرکت‌های بخش خصوصی و دانش بنیان، محققان، استادان دانشگاه و طیف وسیعی از مخاطبان در حوزه کشاورزی برپا شد.

در این جشنواره که با موضوع «زراعت در شرایط کم‌آبی و چه بکاریم و چگونه مدیریت کنیم» برگزار شد، در بازدید از مزارع نمونه، شیوه‌های کشت گیاهان بوم سازگار و نیز روش‌های مدیریت بهینه آب از سوی کارشناسان برای علاقه مندان حوزه کشاورزی تشریح و به سوالات آنان پاسخ داده شد. 


اهمیت دانش در کشاورزی

معاون وزیر و رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج وزارت جهاد کشاورزی از مهمانان جشنواره مزرعه بود، معتقد است؛ امروز ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین عامل در تغییر قابل توجه کمیت و کیفیت تولیدات کشاورزی، دانش است که فقط به دانشگاه و مراکز تحقیقاتی محدود نمی‌شود بلکه بخش قابل توجهی از آن دانش کشاورزان است. «کاظم خاوازی» می‌افزاید: یک بخش از این اندوخته‌ها در اختیار مراکز پژوهشی است و بخش مربوط به نوآوری و فناوری به بخش خصوصی برمی‌گردد. «روز ملی مزرعه» فضای خوبی برای به اشتراک گذاشتن تمام این دانش‌هاست. 

این مقام مسئول با اشاره به ظرفیت‌‌های خراسان رضوی برای تولید میگو بیان می‌کند: موسسه علوم شیلاتی با کمک به مرکز تحقیقات و راه‌اندازی یک دوره از جشنواره «روز ملی مزرعه» می‌تواند تحول بزرگی در حوزه اشتغال ایجاد کند. همچنین مرکز تحقیقات کرم ابریشم هم می‌تواند به این مرکز ورود داشته باشد. امیدواریم مسئولان مرکز تحقیقات به عنوان مرکزی پیشرو فضا را باز کنند تا در آینده شاهد «روز ملی مزرعه» متنوعی باشیم. معاون وزیر جهاد کشاورزی معتقد است؛ مرکز تحقیقات با اهمیت دادن به بخش خصوصی در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان یا افراد حقیقی می‌تواند آخرین یافته‌ها را در اختیار کشاورزان قرار دهد. 


مدیریت منابع ژن تیپ‌های بومی

به گفته رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی هدف اصلی از برگزاری این جشنواره‌ها انتقال دانش و اطلاعات به بخش کشاورزی و سرعت‌بخشی به چرخه آن در راستای توانمند‌سازی و بهبود اقتصاد کشاورزی استان است. جشنواره «روز ملی مزرعه» یک مناسبت ترویجی و آموزشی است و در واقع جشنواره‌ای برای انتقال یافته‌های تحقیقاتی از پشتوانه‌های علمی در مراکز پژوهشی، دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان در کنار دانش به دست آمده از سال‌ها کار در مزرعه و پژوهش محققان و استادان بزرگ در حوزه مرکز تحقیقات است. 

«رضا اقنوم» معتقد است؛ یکی از موضوعاتی که از گذشته برای کشاورزی در شرایط کم‌آبی پیگیری می‌شود، مدیریت منابع ژن تیپ‌های بومی کشور است. استفاده از بذرها، گونه‌ها و ژن تیپ‌های بومی سال‌ها در سیستم زراعی ما بوده و در بانک ژن‌های ما موجود است. بعضی از منابع ژن تیپ‌های بومی که با شرایط کم‌آبی سازگار هستند می‌توانند طی فرایندی کوتاه در سطح وسیعی در دسترس کشاورزان قرار گیرند. در این جشنواره با برپایی غرفه‌هایی برخی از شرکت‌های خصوصی و دانش‌بنیان دستاوردهای تحقیقاتی خود را در رابطه با موضوعات جشنواره ارائه کردند. 


 اپلیکیشن مصرف بهینه آب

حاصل تلاش و تحقیقات یک گروه متشکل از اعضای هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی خراسان رضوی با کمک چند تن از شرکت‌های بخش خصوصی با تخصص‌های مختلف اتوماسیون و آی‌تی، یک اپلیکیشن در رابطه با مصرف بهینه آب در حوزه کشاورزی است. به گفته مشاور این گروه اپلیکیشن ارائه شده، مجموعه اطلاعات جذب شده از محیط را به کمک اطلاعات اولیه با مدل‌های ریاضی به اطلاعات کاربردی در مزرعه تبدیل می‌کند وکشاورز با عضویت در این گروه از زمان، مدت و میزان آبیاری مورد نیاز مزرعه اطلاع می‌یابد. 

 «فرزاد غیبی» می‌افزاید: کشاورز با استفاده از این اپلیکیشن می‌تواند در راستای مصرف بهینه آب، افزایش سطح زیر کشت و توسعه محصول قدم بردارد. ضمن این‌که ما در بخش مدیریت، اطلاعات زیادی از بخش کشاورزی مانند عملیات مربوط به خاک و الگوی کشت منطقه به دست می‌آوریم که به مرور زمان به مجموعه اطلاعات وسیعی در زمینه کشاورزی منجر خواهد شد. 

وی با تاکید بر این‌که این طرح برای اولین‌بار در جشنواره «روز ملی مز رعه» رونمایی شده است، اظهار می‌کند: طراحی این اپلیکیشن بر اساس دانش فنی و تحقیقات و حاصل 25 سال انتقال اطلاعات هیات علمی مرکز تحقیقات محسوب می‌شود و هزینه ریالی آن حدود 30 میلیون تومان است. 


مدیریت هوشمند آب براساس حقابه

یک شرکت دانش‌بنیان، سیستم الگوی کشت و برنامه بهینه آبیاری براساس حقابه را با همکاری مرکز تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی خراسان رضوی طراحی کرده است. به گفته مدیرعامل این شرکت اکثر کشاورزان در دنیا و کشور ما دارای حقابه هستند حتی اگر براساس شبکه‌های نوین آبیاری زهکشی در آنجا وجود داشته باشد کشاورز در زمان خاصی دسترسی به میزان محدودی از آب دارد. این طرح با استفاده از تکنولوژی‌های روز و مد نظر قرار دادن حقابه کشاورز با کمترین هزینه در راستای مدیریت هوشمند آب گام برداشته است.  «رضا پیرتاژ همدانی» می‌افزاید: با حدود 130 هزار تومان در هکتار برنامه آبیاری هوشمند به صورت دینامیک با زبان خود کشاورز برای وی ارسال می‌شود که برای مثال گندم را 3 ساعت آبیاری کند، جو را آب ندهد یا سیب‌زمینی را 5 ساعت آبیاری کند. 

وی می‌گوید: این برنامه برای کشاورزی پایدار طراحی شده است و بیلان میزان نمک، سدیم، کلر را در خاک در حد مجاز حفظ می‌کند. نیاز آبشویی زمینی که برای مدیریت آبیاری تحویل گرفته می‌شود هم مدنظر قرار می‌گیرد و با توجه به میزان آبی که در اختیار کشاورز است و فواصل زمانی که کشاورز آب دارد، الگوی کشت بهینه به او ارائه می‌شود، همچنین اطلاعاتی از نوع و میزان گیاه در اختیار کشاورز قرار می‌گیرد و روش آبیاری برای استفاده حداکثری از آب را مشخص می‌کند. 

به گفته پیرتاژ همدانی، این سیستم بر اساس اطلاعات هوا‌شناسی خودکار اطلاعات را دریافت می‌کند و با بازخوردی که کشاورز از مزرعه می‌دهد می‌تواند برنامه‌های آتی خود را اصلاح کند. وی اظهار می‌کند: با توجه به زمین کشاورزی که مرکز تحقیقات در اختیار ما قرار داده است، باید الگوی کشت بهینه را به مرکز ارائه کنیم و برنامه آبیاری را با توجه به حقابه‌ای که به ما می‌دهند، انجام دهیم تا نتایج مورد بررسی قرار بگیرند. 


ادغام تجربه و دانش در کشاورزی

 «بیژن صبوری» کشاورز جوان و موفق استان که در این جشنواره شرکت کرده است از دوران نوجوانی به همراه پدر و برادران خود در حوزه کشاورزی فعالیت دارد و از سال 94 نیز هر ساله به عنوان کشاورز نمونه در تولید محصولات مختلف انتخاب شده است. وی که دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد در رشته اگرواکولوژی دانشگاه فردوسی مشهد است به دلایل موفقیت خود در این حوزه اشاره می‌کند و می‌گوید: استفاده از تجربیات پدر و برادرانم و مشاوره‌های هرروزه با آنان همچنین ارتباط مستقیم با استادان دانشگاه و رقابتی بودن از دلایل موفقیت من هستند. خانواده ما به لحاظ فنون مدیریت زراعی از پیشروترین کشاورزان منطقه هستند و جزو اولین کشاورزان در سال 85 در استفاده از شیوه آبیاری تحت فشار با هزینه شخصی در مزارع خود بودیم. 

این کشاورز نمونه که مزارع تحت مدیریت او در مرکز تحقیقات و نیز چشمه گیلاس و قوچان قرار دارد به سایر روش‌های کشت در شرایط کم‌آبی اشاره و بیان می‌کند: با استفاده از کود دامی و کود سبز برای حفظ رطوبت خاک و نیز با مخلوط کردن ارقام مختلف دیم و آبی برای کشت گندم و 2 مرحله آبیاری، به یک عملکرد مناسب می‌رسیم. در آبیاری قطره‌ای یک‌سوم آبیاری غرقابی، آب مصرف می‌شود و تولید محصولات نیز 20 تا 30 درصد افزایش دارد. 

صبوری می‌افزاید: با مدیریت مصرف آب و استفاده از نزولات آسمانی در کشت پاییزه غلات (جو و گندم) تا 40 درصد در منابع آبی کاهش داشتیم. با توجه به این‌که امسال سال پربارانی بود، به مدت 2 ماه چاه‌ها روشن شدند. با کشت بهنگام و زودهنگام هم از نزولات آسمانی بیشترین بهره‌ برده شد.