ترک‌ بر تن خانه‌های قدیمی بیرجند

 خانه‌های قدیمی شهر بیرجند که امروز صدای خرد شدن ستون‌ها و دیوارهایش بیش از هر زمان دیگری به گوش می‌رسد، خطری بیخ گوش مالکان و همسایگان است و جان ۷۰ هزار جمعیت ساکن در این محدوده در خطر است که نیازمند تدابیر ویژه و سریع مسئولان است. به گزارش تسنیم باران که به در و دیوارهای کاهگلی شهر می‌کوبد، ساکنان را برای استشمام بوی کاهگل و دیدن قطرات باران به بیرون از خانه‌ها می‌کشاند. 

آری باید زیر باران و در این کوچه‌های تنگ و باریک کاهگلی قدم بزنی تا حس ساکنان آنان را درک کنی و بدانی که چرا می‌گویند از این کوچه‌ها بوی بهشت می‌آید. اوج سرزندگی محلات قدیمی بیرجند زمانی بود که همه شهر در آن خلاصه می‌شد، نه اکنون که سال‌هاست جای آنها را برج‌های چندطبقه بدقواره گرفته است و این روزها بافت قدیمی شهر در سکوت و تنهایی به سر می‌برد. 


بن‌بست‌ها و دالان‌ها و کوچه‌های آشتی‌کنان

زمانی که قدم در کوچه‌های قدیمی شهر می‌گذاریم، خانه‌ها و بناهایی را می‌بینیم که خشت‌خشت آن حکایت از گذشته‌ای پر فراز و نشیب دارد؛ خانه‌ها و بناهایی که عمرشان زیاد است و به نظر می‌رسد دیگر توان ایستادن ندارند. معماری بافت قدیمی شهری گره خورده با بن‌بست‌ها و دالان‌ها و کوچه‌های آشتی‌کنان، کوچه‌های تنگ و باریک با قدمتی زیاد، کوچه‌هایی که در ذهن ساکنان قدیمی‌اش یادآور آشتی است. 

زمانی که 2 نفر که بر اثر کدورت پیش‌آمده با هم قهر بودند در گذر از این کوچه‌ها به علت تنگی و باریکی کوچه مجبور بودند به هم سلام دهند و همین مقدمه‌ای بود برای آشتی. خانه‌هایی که چندین نسل در آن زندگی کرده و حالا صدای خرد شدن ستون‌هایش بیش از هر زمان دیگری به گوش می‌رسد. 


زنگ خطر؛ بیخ گوش مالکان 

این صدا یعنی زنگ خطری که بیخ گوش مالکان و همسایگان است و کسی چه می‌داند شاید در آینده‌ای نزدیک تبدیل به مصیبت و فاجعه‌ای بزرگ در محله شود. در حال عبور از کوچه‌ای تنگ و باریک در یکی از مناطق فرسوده بیرجند، بانویی کهنسال عصا به دست شیب زیاد کوچه قدیمی را به‌سختی بالا می‌‌رود و هر از گاهی می‌ایستد تا نفسی تازه کند و به راه خود ادامه دهد. خانه‌اش بالای کوچه است و گاهی برای خرید و رفت و آمد باید مسیر طولانی و شیب زیاد کوچه را طی کند. 

وی از سختی رفت و آمد در این محله و نبود هزینه‌ای برای جابه‌جایی به مکانی دیگر گلایه دارد و می‌گوید: سال‌‌های گذشته در این مناطق بر اساس سلیقه شخصی و حتی بدون ضوابط خاص ساخت‌و‌ساز شده و بیشتر اوقات خودرو نیز به‌سختی در آن تردد می‌کند و هر لحظه امکان بروز حادثه برای ساکنان آن وجود دارد. 


مبلغ ناکافی وام نوسازی برای تعمیرات مسکن 

شهروند دیگری که چند سالی است خشکسالی و تعطیلی کسب و کار کشاورزی، او را روانه شهر کرده است از اجبار به سکونت در بافت‌های فرسوده سخن می‌گوید و می‌افزاید: چند بار برای دریافت وام نوسازی مسکن مراجعه کردم اما با توجه به کارمزد بالا از دریافت آن منصرف شدم. البته ناگفته نماند که مقدار وام برای بازسازی یک خانه نیز کفایت نمی‌کند، بنابراین در صورتی وام‌ها برای افراد ساکن در این محله‌ها کارساز خواهد بود که وام بیشتری با سود کمتر تعلق گیرد تا مشکلات برطرف شود. 

یکی از شهروندان بیرجندی می‌گوید: راه رفتن در بافت قدیمی شهرهای کویری مانند قدم زدن در کوچه پس‌کوچه هزار توی تاریخ است. کوچه‌های باریک و پیچ در پیچ، خانه‌های گنبدی با دیوارهای بلند خشت و گلی و آجری، درهای چوبی رنگ و رو رفته و هر کدام با معماری خاص و منحصربه‌فرد قصه‌ای است تکرارنشدنی که فقط در قاب خاطره پدران و مادران این سرزمین به یادگار مانده است. 


بی‌توجهی به معماری ایرانی

معماری ایرانی در گذر زمان رنگ بی‌توجهی به خود گرفته است و حال و روز خوبی ندارد. از هر قسمت که وارد شوی فقط کوچه‌‌های خاکی و خانه‌های فرسوده‌ای را می‌بینی که در کنار معدود ساختمان‌های تازه‌ساز به شیوه مهندسی و غیرمهندسی در کنار یکدیگر قد علم کرده و یک سر و گردن بالاتر رفته است. پای صحبت ساکنان بافت‌های قدیمی شهر که بنشینی، مشکلاتشان یکی دو تا نیست؛ برخی ترک‌های موجود بر دیوار خانه‌ها را نشانه می‌گیرند و از نبود ایمنی در آن سخن می‌گویند. بعضی به سقف‌های سست خانه اشاره می‌کنند که با هر باد و باران، خطر آوار شدن آن بر سر ساکنان وجود دارد. 


ساخت و ساز بی‌ضابطه در شهر 

مسئول اداره بازآفرینی سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری بیرجند گفت: با توجه به این‌که بافت‌های قدیمی و فرسوده شهر حدود 30 تا 35 درصد مساحت آن را در برمی‌گیرد و عمده این بناها عمر بالای 30 تا 40 سال دارند، درصد قابل توجهی و بیش از دو سوم بناها خطرآفرین است. 

تبریزی جمعیت ساکن در محدوده محله‌های هدف بازآفرینی و بافت فرسوده شهری بیرجند را حدود 70 هزار نفر اعلام کرد و افزود: محدوده‌های خیابان آیت‌الله طالقانی، معصومیه، موسی بن جعفر(ع)، بازار، 17 شهریور، خیابان انقلاب به سمت کانال کبوترخان از محله‌های هدف بازآفرینی شهری و جزو بافت فرسوده است. 

وی بیان کرد: با توجه به قرارگیری این محدوده‌ها روی گسل مرکزی، وضعیت مجموعه‌های مسکونی و تجاری واقع در این مناطق خطرآفرین است و درصد قابل توجهی از این بناها نیاز به بازسازی و مقاوم‌سازی دارند، چراکه برخی بناها خشت و گلی است و هر لحظه امکان وقوع حادثه وجود دارد. 

مسئول اداره بازآفرینی سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری بیرجند از مشوق‌هایی که به این منظور در نظر گرفته شده خبر داد و تصریح کرد: به این منظور شهرداری 50 درصد تخفیف برای ساخت واحدهای مسکونی در محله‌های هدف در نظر گرفته تا افراد با استفاده از این تسهیلات برای ساخت‌و‌ساز رغبت بیشتری داشته باشند. 


صدور 14 پروانه نوسازی در بافت فرسوده بیرجند

تبریزی از رقم تسهیلات ابراز بی‌اطلاعی کرد و اعلام اطلاعات بیشتر در این باره را مربوط به بانک‌های عامل دانست و گفت: سال گذشته حدود 14 پروانه ساخت در این زمینه صادر شد اما به دلیل گرانی مصالح و مواد مورد نیاز برای ساخت مسکن در شرایط کنونی رغبت مردم به ساخت‌و‌ساز در این نقاط کمتر شده است که این موضوع نیاز به تبلیغات و آرامش بیشتر بازار مواد اولیه و مصالح ساختمانی دارد. 

وی با اشاره به مجموع مساحت محله‌های هدف با 654 هکتار، بیشترین محدوده را با 230 هکتار مربوط به بافت نابسامان میانی اعلام کرد. مسئول اداره بازآفرینی سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری بیرجند بیان کرد: محدوده سکونتگاه‌های غیررسمی، روستاهای ادغام شده و محدوده بافت تاریخی به ترتیب 225، 155 و 44 هکتار را به خود اختصاص می‌دهد. 


نوسانات بازار مصالح از مشکلات عمده

مسئول اداره بازآفرینی سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری بیرجند از اجرای پروژه‌های بزرگ شهری با هزینه‌های میلیونی شامل احداث پارک، اجرای آسفالت، سالن ورزشی و غیره در این محله‌ها خبر داد و تصریح کرد: نمی‌توان آمار دقیقی از میزان بازسازی در این محله‌ها طی سال‌های گذشته ارائه داد هر چند از برنامه‌های طراحی‌شده در این زمینه بسیار عقب هستیم. 

این مقام مسئول نوسانات اخیر بازار را از مشکلات ایجادشده برای ساخت‌و‌ساز در این محدوده‌ها بیان و عنوان کرد: ساختمان‌هایی در این محله‌ها شروع به بازسازی شده و با پیشرفت 20 تا 30 درصدی به امید ارزان شدن مصالح تعطیل شده است، هر چند شهرداری به تعهدات خود در این باره عمل کرده و تخفیف‌هایی برای شهروندان قائل شده است.  

وی محدوده‌های شمال شهر شامل محله‌های موسی بن جعفر(ع)، کارگران و جوادیه را از مواردی اعلام کرد که در صورت وقوع حادثه بیشتر در معرض آسیب قرار دارند و دلیل این موضوع را نیز نبود نظارت بر ساخت‌و‌ساز در گذشته دانست و افزود: منازل محدوده‌های خیابان آیت‌الله طالقانی هر چند به شیوه امروزی نظارتی بر ساخت‌و‌ساز آن نبوده است، اما به طور قطع از منازل محدوده شمال شهر مقاوم‌ترند.