شهر گمشده هرمز اردشیر در انتظار کاوش

هرمز اردشیر شهری تاریخی در قلب اهواز است؛ گمشده‌ای که سال‌های دراز است زیر پوست این شهر چشم‌انتظار توجه نشسته است. به گزارش ایرنا، از این شهر تاریخی در اهواز جز تپه کوهساران و آسیاباد تقریبا چیزی باقی نمانده است. 

خرابه‌های شهر هرمز اردشیر مربوط به دوره ساسانیان است و در محدوده کنونی اهواز قرار دارد. این اثر ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شماره ۴۳ در فهرست یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.با وجود این‌که حریم این شهر کهن تعیین شده است، همچنان مورد غفلت قرار دارد و از ظرفیت آن استفاده‌ نمی‌شود به طوری که حتی عامه مردم منطقه هم از وجود آن اطلاع ندارند.


هرمز اردشیر؛ خفته زیر پوست شهر

یک فعال حوزه میراث فرهنگی خوزستان نیز در این زمینه بیان کرد: اگر قدمت شهر اهواز را حتی از خود اهوازی‌ها بپرسید، شاید ذهنشان از دوران قاجار فراتر نرود. نه‌تنها ذهن و خاطر اهوازی‌ها، بلکه آثار و بناهای بر جای مانده در قدیمی‌ترین بافت‌های شهر هم گویای همین امر هستند. اما این نظری است که از روی مشاهداتِ روی زمین می‌توان به آن رسید.

«مجتبی گهستونی» ادامه داد: واقعیت این است که زیر شهر خسته و جنگزده اهواز شهری باستانی آرام گرفته که بی‌صدا منتظر سر برآوردن از خاک و رخ تاباندن به اهل شهر و جهانیان است.وی با بیان این‌که زیر پوست اهواز شهر هرمز اردشیر خفته است، گفت: هرمز اردشیر همان شهری است که سال ۱۳۱۰ «آندره گدار»، باستان‌شناس فرانسوی، خرابه‌هایش را حین کاوش کشف کرد و ثبت ملی‌ آن را به وزارت فرهنگ و هنر وقت پیشنهاد داد. 

به این ترتیب هرمز اردشیر، شهر پررونق و آباد دوران ساسانیان که پایه‌ها و ستون‌های شهر جدید اهواز روی شانه‌های آن بنا شده است و پیشینه پرشکوه تمدنی این منطقه محسوب می‌شود، زنده شد و وجود تاریخی‌اش را به همگان اعلام کرد. البته این شهر به طور کامل از زیر خاک بیرون نیامد و فقط بخش‌هایی از آن با عنوان «خرابه‌های شهر باستانی هرمز اردشیر» قابل مشاهده بود.

وی اظهار کرد: امروز، با گذشت ۱۰ سال از کشف آثاری از شهر باستانی هرمز اردشیر، پرسش ما از مسئولان وقت میراث فرهنگی و سایر ارگان‌های شهر اهواز این است که چه برنامه‌ای برای کاوش و معرفی این شهر تاریخی دارند؟این فعال میراث فرهنگی افزود: سال ۹۰ برای اولین ‌بار باستانی بودن منطقه پارک کوهساران را رسانه‌ای کردم. تپه دیگری هم به نام آسیه‌آباد نزدیک ایستگاه مترو وجود دارد که لایه‌های باستانی در آنجا مشاهده شده است.

 همچنین، پارسال در محدوده شرکت نفت یک اسکلت قدیمی و مقداری سفال کشف شد. در سال‌های ۸۸ و ۸۹ هم ۲ گور باستانی دیگر در منطقه شرکت نفت پیدا شد. همه اینها در فاصله‌های ۱۰۰، ۲۰۰ و ۳۰۰ متری تا یک کیلومتری محدوده مترو قرار دارند و هر لحظه بیم تخریب بیشتر و نابودی کامل آنها می‌رود.

وی گفت: همه این کشفیات نشان می‌دهند که شهر هرمز اردشیر زیر همین شهر فعلی اهواز و در هسته مرکزی آن قرار دارد. البته پیگیری ما برای آن نیست که شهر فعلی اهواز تخریب شود تا شهر هرمز اردشیر سر برآورد، بلکه خواست ما این است که این شهر تاریخی کاوش شود و در معرض دید عموم قرار بگیرد، همان‌طور که تپه باستانی کوهساران کاوش و به یک منطقه گردشگری تبدیل شد.

گهستونی بیان کرد: متاسفانه اکنون تپه آسیه‌آباد که باستانی بودن آن محرز شده است، وضعیت خوبی ندارد. روی آن دکل مخابرات نصب و دورتادورش خانه ساخته و به یک زباله‌دانی تبدیل شده است. این منطقه باید پاک‌سازی و به سایت‌موزه تبدیل شود تا مردم اهواز آن را ببینند و از تاریخ و هویت خود مطلع شوند.


اهمیت باقیمانده محوطه هرمز اردشیر

همچنین، یک پژوهشگر دوران ساسانیان مطالعات باستان‌شناسی مربوط به شهر هرمز اردشیر را به چند دوره تقسیم کرد و گفت: گام اول آن مربوط به سال ۱۳۱۰ است. در شهریور آن سال باستان‌شناسی که احتمالا آندره گدار فرانسوی باشد، در منطقه کنونی اهواز به آثاری از یک شهر ساسانی - اسلامی برمی‌خورد و در همان سال آنها را با نام «خرابه‌های هرمز اردشیر» با شماره ۴۳ ثبت ملی می‌کند.

«حسین فیضی» گام دوم را شناسایی محوطه کوهساران در منطقه منبع آب اهواز معرفی و بیان کرد: در پی بررسی میدانی که مجتبی گهستونی فعال حوزه میراث فرهنگی در منطقه دارد، او موفق به کشف یکی از حائز اهمیت‌ترین داده‌های باستان‌پژوهی شهر اهواز می‌شود.وی ادامه داد: پس از آن باستان‌شناس‌ها برای بررسی دقیق‌تر به محوطه کوهساران هدایت می‌شوند و در نهایت «نوروز رجبی» در مقاله‌ای در نشریه «باستان‌پژوهی» داده‌های به دست آمده را گورهای چاهی و دخمک‌هایی مربوط به دوران الیمایی - ساسانی معرفی می‌کند.

این پژوهشگر گام سوم را نجات تپه آسیه‌آباد بر شمرد و گفت: در پی صحبت‌هایم با کارشناسان، پی به اهمیت تپه آسیه‌آباد بردم و از آن گزارشی تهیه کردم که نتیجه آن مکاتباتی با پژوهشکده باستان‌شناسی و این پژوهشکده نیز خواستار انجام اقدامات قانونی برای حفظ اثر شد.وی افزود: بخش بزرگی از تپه آسیه‌آباد در گذر زمان و طی دهه‌های گذشته کاملا نابود شده و این خود بیانگر اهمیت باقیمانده تپه به عنوان بخشی از محوطه ثبت ملی شده هرمز اردشیر است.

فیضی تاکید کرد: در گام نهایی، با پیگیری‌های مستمر دوستداران میراث فرهنگی، تعیین حریم و عرصه تپه آسیه‌آباد در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی خوزستان قرار گرفته و اخبار حاکی از آن است که کارهای مقدماتی و پژوهشی آن به وسیله «شکوه خسروی» در حال انجام است.


محرومیت اهواز از مطالعات تاریخی

یک عضو هیات علمی تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: استان خوزستان از همه نظر مظلوم است و این مظلومیت را حتی در مطالعات تاریخی نیز مشاهده می‌کنیم.«علی بحرانی‌پور» افزود: در ۱۲ سال اخیر حدود ۲۰ پایان‌نامه با موضوع تاریخ محلی و در خصوص شهرهای مختلف خوزستان نوشته شده است و همچنان سعی می‌کنیم پژوهش جامعی در این حوزه انجام دهیم.

وی با بیان این‌که اهواز در دوره نفت دوباره متولد شد اما ریشه‌های قدیمی‌تری نیز دارد، گفت: اهواز جایی در اطراف پیچ‌های رودخانه کارون است و به علت جلگه‌ای بودن منطقه، انجام کار باستان‌شناسی در آن بسیار سخت است.