درهای بسته بقعه‌ شاه‌ کمالیه‌

بقعه تاریخی «شاه کمال‌الدین ابوالمعالی» ملقب به «مدرسه‌ کمالیه» یکی از گنجینه‌های پنهان معماری غنی شهر جهانی یزد است که نبود اعتبارات، امکان گشودن درهای آن به روی گردشگران را سلب کرده است.
به گزارش ایسنا، «سید مصطفی فاطمی» مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری یزد، از بقعه تاریخی شاه کمال‌الدین واقع در غرب مسجد جامع کبیر یزد به‌عنوان یکی از بناهای شاخص و زیبای این شهر و بافت جهانی آن یاد می‌کند و در این‌باره‌ می‌گوید: بنای تاریخی شاه کمالیه یکی از بناها و بقعه‌های دارای معماری و تزئینات منحصربه‌فرد در یزد است که به‌خاطر حفاظت از آن، درهایش به روی گردشگران بسته است.

وی همچنین از تخصیص نیافتن اعتباری در سال جاری برای مرمت این بنای تاریخی واقع شده در مسیر مهم‌ترین محور گردشگری یزد خبر می‌دهد و اظهار می‌کند: از آنجایی که بناهای شاخص و تاریخی بقعه «سید رکن‌الدین» و بقعه «ستی فاطمه» تامین اعتبار شده و در اولویت برنامه‌های امسال هستند، از مرمت و رسیدگی به بقعه تاریخی شاه کمالیه معذوریم و مرمت آن به سال آینده موکول خواهد شد. 

این مسئول به کمبود نیروی انسانی برای اداره و حفاظت از این بنای تاریخی اشاره کرده و تصریح می‌کند: متاسفانه میراث فرهنگی استان نیروی کافی در این زمینه ندارد و همین عامل نیز باعث شده از ورود گردشگران و مردم برای بازدید از این بنای تاریخی جلوگیری شود.


تزئینات ویژه 

«مجید علومی» مدیر پایگاه میراث جهانی باغ دولت‌‌آباد یزد اطلاعات بیشتری در مورد معماری این بنای تاریخی ارائه می‌کند و می‌گوید: بنای شاه کمال‌الدین ابوالمعالی از ابنیه منحصربه‌فرد یزد است و همانند سایر مدارس تاریخی این خطه متعلق به دوره آل مظفر و تابع معماری خاصی است، اما از تزئینات ویژه و مختص خود برخوردار است. 

وی این بنا را تنها بنای منقش به اسامی «خلفای راشدین» در یزد عنوان می‌کند و می‌گوید: روی محراب این بقعه اسامی خلفای راشدین حکاکی شده که گویای زندگی مسالمت‌آمیز مذاهب مختلف و دربردارنده یکی از شاخصه‌های مذهبی حکومتی آل مظفر است، چراکه در آن دوره مذهب اکثر مردم یزد تسنن بوده اما مردم به شیعیان، بسیار احترام می‌گذاشتند. 

این مسئول از ضرورت تخصیص اعتبار به این بنای تاریخی نیز یاد کرده و خاطرنشان می‌کند: پیگیری برای جذب اعتبار به منظور مرمت و رسیدگی به این بنای تاریخی از سه سال پیش تاکنون در حال انجام است، ولی به دلیل ناموفق بودن در این زمینه تاکنون مرمتی در این بنا صورت نگرفته است. در عین حال ساماندهی این بنا در سال جاری پیش‌بینی شده و امیدواریم که بتوانیم از اعتبارات کشوری برای مرمت این بنا بهره بگیریم.


مجموعه‌ای با کاربری مدرسه

علومی در ادامه بقعه شاه کمال‌الدین ابوالمعالی را مجموعه‌ای با کاربری مدرسه عنوان می‌کند و می‌گوید: در حال حاضر تنها گنبدخانه این مجموعه به عنوان محل دفن بانی این بنا باقی مانده که دارای تزئیناتی مشخص با کاشی‌کاری‌های زرین‌فام، هشت‌چلیپا(ستاره پنج‌پر)‌ و تزئینات رنگی است. 

وی اضافه می‌کند: تنوع و توجه خاص به کاشی‌های این بنا، برخلاف دیگر بناهای با معماری مشابه مانند بقعه رکنیه و شمسیه است، لذا می‌توان این ویژگی را یکی از دیگر ویژگی‌های متمایز این بنای زیبا عنوان کرد. 
این پژوهشگر به وجود آب انباری در مقابل ورودی این مجموعه‌ تاریخی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: آب انباری نیز از مجموعه اصلی بنا باقی مانده که قنات زارچ از آن عبور می‌کند.

علومی در پایان از وجود کتیبه‌های قرآنی دورتادور محراب و نقوش مزین به آیات قرانی آن یاد می‌کند و می‌افزاید: در نقوش تزئینیِ رنگی این بنا از رنگ‌های سفید، آبی و قرمز اخرایی استفاده شده، البته تحقیقاتی در مورد رنگ‌دانه‌های لاجوردی موجود در کاشی‌کاری‌ها و تزئینات بنا انجام شده که از «گل سفید»(نوعی ترکیب آهکی) بوده‌اند.


گردنبند فیروزه‌ای دور گنبد 

بقعه شاه کمال‌الدین ابوالمعالی همانند بقعه سید رکن‌الدین در نزدیکی‌ آن، در گذشته کاربری مدرسه داشته اما در گذر زمان، بخش قابل توجهی از آن تخریب شده و اکنون تنها گنبدخانه بقعه‌ آن باقی مانده است.
این بنای تاریخی در سال 720 توسط شخصی به نام «خواجه کمال‌الدین‌ ابوالمعالی ‌بن ‌خواجه ‌برهان‌الدین» فرزند «برهان‌الدین لطف‌الله» وزیر شاه مبارزالدین، حاکم یزد ساخته شده و در ابتدا شامل دو قسمت گنبد و اتاق بوده که گنبد بنای مذکور باز‌مانده از همان مدرسه‌ قدیمی ایجاد شده در سال 712 هجری قمری است. 

بخش دیگر این مجموعه تاریخی شامل اتاقی متصل به گنبد است که طبق کتیبه موجود در آن، در سال 729 هجری قمری و به فرمان شخصی به نام «شیخ علی‌بن فتح‌الله» بنا شده است. 
بنای تاریخی شاه کمالیه، کتیبه‌ها و نقوش منحصربه‌فرد گچ‌کاری ‌شده‌ و زیبایی دارد و حتی گنبد با زمینه آجری آن نیز از ستاره‌های شش‌پر و تو خالی فیروزه‌ای پوشیده شده، به‌طوری که این کاشی‌ها همچون گردنبندی فیروزه‌ای دور تا دور گنبد خودنمایی می‌کنند و نمای چشم‌نوازی را به وجود آورده است. 

کتیبه‌هایی مزین به خط کوفی تزئینی نیز در دیوارهای زیرین گنبد تعبیه شده که هرچند به مرور زمان تغییر رنگ داده و آسیب دیده اما همچنان هویداست. البته اطراف محراب و در بالای آن نیز دو کتیبه به خط کوفی وجود دارد که آنها هم در گذر زمان آسیب دیده‌اند. 

البته این‌گونه بیان می‌شود که احتمالا پس از ساخت گنبد و روی دیوار غربی بنای متصل به گنبد، قبوری وجود دارند که متناسب با نوع کاربری این بخش قرار گرفته‌اند و کتیبه‌ای با خط ثلث در این محل قرار گرفته که آثاری از رنگ در آن مشاهده می‌شود. 

در این بنا که به شماره 772 در لیست آثار ملی قرار گرفته، چند کاشی متعلق به زمان مغول و به شکل «ستاره هشت‌پر» نیز کشف شده که ارزش زیادی دارند.