تغییر کاربری هنر؛ برگ برنده صنایع‌دستی

شبنم سیدمجیدی

صنایع‌دستی می‌تواند همان نقطه اتکا و روزنه امید برای رشد جوامع کوچک باشد؛ حوزه‌ای که در آن می‌توان با سرمایه‌های اندک، اشتغال‌زایی پایدار کرد. آن قدر ظرفیت‌های بالایی دارد که در دهه‌های اخیر مورد توجه دولت‌ها هم قرار گرفته و حمایت‌های زیادی از آن می‌شود. تعداد بسیاری از صنایعی که سال‌ها خاموش شده بودند، دوباره احیا شده‌اند و دوره‌های آموزشی برای پرورش هنرمندان جدید و به‌روزکردن هنرمندان قدیمی در همه نقاط کشور بر پا شده است. و در پی آن، امروز دیگر تقریبا در هیچ زمانی نیست که در نقاطی از کشور نمایشگاه‌های مختلف صنایع‌دستی و هنری نداشته باشیم. دیگر زنان و مردان در هر روستایی می‌توانند برای محصولات خود به شکل آنلاین بازاریابی کنند و آن قدر فروش داشته باشند که حتی کمتر لازم باشد در نمایشگاه‌ها حاضر شوند. طراحان به سمت ترکیب کاربری‌های مدرن با هنرهای قدیمی رفته‌اند؛ نقش‌های گلابتون‌دوزی روی مانتوها رفته است. حصیربافی دیگر منحصر به کلاه و زیرانداز نیست و دستبند و گردن‌بند هم از آن تولید می‌شود. طرح‌های قلمزنی روی گوشواره و انگشتر رفته است و گیوه‌هایی با طرح‌های نوی امروزی تولید می‌شود.  خیلی نوآوری‌های دیگر را می‌توان در فضای کسب‌و‌کارهای اینترنتی امروزی دید. به‌نظر می‌رسد در این روزگاری که هنر و تزئینات و متعلقات مربوط به صنایع‌دستی در کف سبد خرید مردم جاخوش کرده است، کاربردی‌کردن این صنایع تنها راه جذب مردم به سمت آنهاست.

بی توجهی تولیدکنندگان به نیاز بازار
لیلی حسن‌آبادی، با اشاره به اینکه مردم ایران عاشق صنایع‌دستی هستند، می‌گوید: با این حال، با توجه به شرایط اقتصادی، مردم برای خرید اولویت‌بندی دارند و صنایع‌دستی در اولویت‌هایشان قرار ندارد.
برگزار‌کننده نمایشگاه‌های صنایع‌دستی و فعال این حوزه در یزد می‌گوید: «در نمایشگاه‌ها اقلامی داریم مثل ظروف شیشه‌ای و مسی که استقبال از آنها خیلی خوب است؛ چرا که مردم به خرید صنایع کاربردی رو آورده‌اند. دیگر کسی دنبال خرید یک کار هنری تزئینی نیست. دوره‌ای بود که ظروف مسی دیگر طرفدار نداشت، اما امروز با توجه به مزایایی که برایش نام برده می‌شود، دوباره مردم از آن استقبال می‌کنند. آنها می‌خواهند چیزی بخرند که به کارشان بیاید و درنهایت یک ارزش افزوده هم محسوب شود. مثلا بعضی می‌گویند صنایع‌دستی را  اگر یک مدت نگه داریم شاید دوباره به قیمت آن افزوده شود».
این کارشناس صنایع‌دستی بیان می‌کند: «اینکه بازار بعضی از صنایع‌دستی در رکود به سر می‌برد و خریدار کمی دارد به‌خاطر بی‌توجهی به نیاز بازار است. تولید‌کننده باید ببیند بازار چه احتیاجی دارد بعد آن را تولید کند. رسالت سازمان میراث‌فرهنگی هم این است که با برگزاری دوره‌های آموزشی تولید‌کننده را به اهمیت سلیقه بازار واقف کند. مثلا تولید‌کننده باید بداند که هیچ‌کس نمی‌آید 20میلیون تومان بدهد و چند متر پارچه زری‌بافی بخرد؛ بنابراین باید یاد بگیرد کاربری آن را تبدیل کند تا قیمتش مناسب‌تر شود. مثلا یک طرح کوچک به شکل تابلوی هنری درست کند تا قیمت آن مناسب شود.

رشد اقتصادی هنرهای دستی با ورود پشتیبان‌ها
حسن‌آبادی با بیان اینکه در مناطق کمتر توسعه‌یافته، صنایع‌دستی می‌تواند رشد اقتصادی به همراه داشته باشد، ادامه می‌دهد: «اما مردم محلی باید سلیقه مشتری را حتما در کارهای خود لحاظ کنند. بهتر است بخش خصوصی وارد چرخه تولید شود و با راه‌اندازی کارگاه‌هایی، طراحی‌های مد روز و تکنیک‌های جدید را وارد بازار کند. به هر حال یکی از مزایای صنایع‌دستی هنری این است که با حداقل سرمایه بیشترین تعداد شغل را می‌تواند ایجاد کند که در سایر کارهای صنعتی این موضوع را نمی‌بینیم؛ چرا که آنها به سرمایه‌های کلان نیاز دارند».
این کارشناس صنایع‌دستی با اشاره به اینکه دولت از یک تعداد پشتیبان حمایت می‌کند و آن پشتیبان‌ها از تولید‌کنندگان حمایت می‌کنند، می‌افزاید: «دولت تسهیلاتی را در حوزه صنایع‌دستی به پشتیبان می‌دهد. این پشتیبان به افراد متقاضی در روستاها و دیگر مناطق آموزش می‌دهد و آنها را جذب بازار کار می‌کند؛ دستگاه و مواداولیه را در اختیار آنها قرار می‌دهد و تولیدکننده، دیگر دغدغه فروش ندارد و این پشتیبان است که بازار و سلیقه مخاطب را می‌سنجد و با توجه به آن طرح به تولید‌کننده ارائه می‌کند».
او درباره استارتاپ‌ها و کسب و کارهای اینترنتی در حوزه صنایع‌دستی می‌گوید: «قطعاً این فضا کمک‌کننده است اما صنایع‌دستی حوزه‌ای است که در آن فقط نمی‌توان به تصویر اتکا کرد. به هر حال کارهای صنایع‌دستی، ارزش بالایی دارند و آدم‌ها دوست دارند قبل از خرید آنها را لمس کنند. کسب‌وکارهای اینترنتی باید خیلی تلاش کنند تا اعتماد مخاطب جلب شود و بتوانند خود را اثبات کنند».