سرنوشت نامعلوم پسماندهای پتروشیمی در قزوین

باران پورکاظم|  قزوین - خبرنگار:


چند روز پیش خبر ورود بی‌سروصدای ۱۷ هزار تن پسماند خطرناک کلره یا اتیلن کلراید از واحدهای پتروشیمی استان خوزستان به 2 استان قزوین و گیلان واکنش مردم و فعالان محیط‌زیست را به دنبال داشت. اداره کل محیط‌زیست استان قزوین ورود پسماندهای کلره را به استان قزوین تکذیب می‌کند اما شرکتی که قرار است کار بازیافت و بی‌خطرسازی پسماند کلره را انجام دهد ورود این پسماندها را تایید می‌کند. نحوه بی‌خطرسازی پسماندهای کلره امری مهم است، زیرا برای امحای این پسماندهای خطرناک شرایط ویژه و تکنولوژی‌های پیشرفته‌ای نیاز است.  


بازیافت صددرصدی

علیرضا حق‌گو، مدیرعامل شرکتی که قرار است کار بازیافت و بی‌خطرسازی پسماند کلره را انجام دهد، با گفتن این‌که قصد استفاده صد درصدی از پسماندهای کلره را دارند، گفت: دانش فنی و کارشناسی لازم برای این‌که این پسماندها به خلوص بیش از 90 درصد برسند و به شرکت‌های پتروشیمی بازگردانده شوند وجود دارد. بخش اعظم پسماندهای کلره را شرکت‌های پتروشیمی نیاز دارند. امحا به صرف انرژی و هزینه بسیار زیادی نیاز دارد در حالی که بازیافت این پسماندها از لحاظ اقتصادی بسیار ارزشمند است. وی ادامه داد: 10 درصد ته‌مانده جامد حاصل از بازیافت پسماندهای کلره امحا نمی‌شود که به طرق مختلفی از جمله فروش به کشور چین یا تولید کک و اضافه کردن آن براساس یک فرمولاسیون به قیر که در ایران انجام می‌شود مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. در حال حاضر این ته‌مانده را در مخازن بتنی در شرایطی که هیچ‌گونه تماسی با طبیعت ندارند، نگهداری می‌کنیم و در حال انجام آزمایش‌هایی برای تولید مواد مختلف از آنها هستیم. 

حق‌گو بیان کرد: ورود پسماند کلره از ابتدای سال جاری آغاز شده است. اکنون نیز برای استفاده از پسماندهای بازیافت‌شده با برگزاری مناقصه‌ای مشکلات گمرکی نیز حل شده است و می‌توان بخشی از پسماندهای بازیافت‌شده را صادر کرد. بازیافت این پسماندها در شرایط فعلی از لحاظ اقتصادی کمک زیادی به کشور می‌کند. این شرایط در حالی است که به گفته فعالان محیط‌زیست برای امحا، پسماندهای کلره باید در دمای بالای 1300 درجه سوزانده شوند و درست انجام ندادن این فرایند مخاطرات زیادی را در بر دارد. سوال اصلی این است که تا چه اندازه امکان بازیافت استاندارد این پسماندها وجود دارد؟ آیا سود این بازیافت بر زیان آن برتری دارد؟ 


واکنش محیط‌زیست

مدیرکل محیط‌زیست استان قزوین خبر انتقال پسماندهای کلره از استان خوزستان را به استان قزوین تکذیب کرد و گفت: هیچ‌گونه مجوزی از محیط‌زیست استان قزوین مبنی بر ورود این پسماندها به استان صادر نشده است. 
حسن پسندیده ادامه داد: برای ورود هرگونه پسماند به استان قزوین به صدور مجوز از اداره کل محیط‌زیست استان قزوین نیاز است. این اداره براساس توانمندی‌هایی که در استان قزوین وجود دارد، موضوعات را بررسی می‌کند و چنانچه واحدهای فعال در این حوزه دانش و تکنولوژی لازم را برای امحا یا بازیافت پسماند مورد نظر داشته باشند، مجوز آن صادر می‌شود. 


 ظرفیت‌های قانونی

داود محمدی رئیس کمیسیون اصل نود قانون اساسی مجلس شورای اسلامی نیز در واکنش به خبر انتقال پسماندهای پتروشیمی به قزوین اظهار کرد: در صورتی که چنین کاری انجام شود هرگز قابلیت اجرایی ندارد و با برخورد قاطع مواجه خواهد شد. وی افزود: از همه ظرفیت‌های قانونی برای مقابله با این تصمیمات غیرکارشناسی استفاده خواهم کرد. 


 2 روش تولید کلره 

محمود اللهیاری، کارشناس ارشد مهندسی طراحی فرایندهای صنعت نفت از دانشگاه تهران و کارشناس مجتمع گاز پارس جنوبی، در خصوص امکان بازیافت پسماند کلره گفت: تولید edc به 2 روش امکان‌پذیر است: افزودن گاز کلر به گاز اتیلن در مجاورت کاتالیست که این واکنش به دلیل تولید مواد جانبی همچون مواد کلره و اسید کلریدریک واکنش ایده‌الی نیست و در واحدهای پتروشیمی کشورهای پیشرفته با کنترل واکنش در رآکتور و به وسیله تزریق اکسیژن، تولید مواد جانبی و خطرناک را به حداقل رسانده و تولید edc را به 99 درصد می‌رسانند. روش دیگر که در ایران غالبا به کار می‌رود استفاده از اسید کلریدریک hcl در مجاورت کاتالیست است که روش مناسبی نیست و فراورده‌های حاصل از آن حدود 45 درصد edc و 45 درصد آب، 5 درصد دی‌اکسید کربن و 5 درصد باقیمانده اتیلن واکنش نداده است. موضوع اصلی مورد نقد تحت عنوان لجن اسیدی حاوی مواد کلره در این گزارش است. 

وی در خصوص اقدام پالایشگاه‌ها برای بازیافت لجن حاوی edc از این فرایند، توضیح داد: لجن نامبرده ناشی از فرایند به کار رفته (حاوی edc و مواد کلره خطرناک) در برج تقطیر و در نهایت پیرولیزهای پیشرفته برای جداسازی edc مجدد مورد استفاده قرار می‌گیرد و همین پروسه بازیافت محسوب می‌شود. اما در نهایت به فرض این‌که پروسه بازیافت در پالایشگاه‌ها انجام شود، این فرایند باز هم دارای پسماندهای خطرناک است که در نهایت تحت عنوان بازیافت به شرکت‌های دیگری انتقال داده می‌شوند. این پسماند دارای مواد شیمیایی hcl, edc,cl2, و h2o است. 

کارشناس مجتمع گاز پارس جنوبی افزود: راهکار مناسب در شرکت‌های بازیافت با توجه به آنالیز لجن اسیدی مذکور ممکن است فرایندهای طراحی مختلفی را بطلبد. علاوه بر این فرایندها، تاسیسات پیشرفته و مناسب نیز همچون واحد تصفیه پساب صنعتی بسیار پیشرفته، مخازن نگهداری ایمن و غیرقابل نفوذ، برج‌های تقطیر و اکستراکتورها و میکسرهای بسیار پیشرفته مورد نیاز است که امکان وجود و کارکرد درست و استاندارد این تاسیسات در ایران وجود ندارد. حتی با فرض وجود این تاسیسات پیشرفته در شرکت‌های بازیافت به‌هیچ‌وجه این لجن اسیدی صد درصد قابل بازیافت نیست. در نهایت پسماند حاوی هیدروکربن‌های سنگین در فرایند باقی می‌ماند که برخی مدعی استفاده از آنها در آسفالت هستند. 


خطرات کاربرد پسماند

اللهیاری در خصوص خطرات این عمل خاطرنشان کرد: به کار بردن این پسماند در ترکیب آسفالت یا هر مورد دیگری علاوه بر زیر سوال بردن استانداردها و حفاظت از محیط‌زیست، خطرات عدیده و جدی زیست‌محیطی از جمله ایجاد بخارات به شدت سمی و سرطان‌زا را در پی خواهد داشت. وی یادآور شد: حتی در صورت دور زدن استانداردها و آیین‌نامه‌های حفاظتی، آسفالت دارای هیدروکربن‌های سنگین مذکور به شدت نامرغوب و بدون مشتری مناسب و صرفه اقتصادی است. در نهایت این موضوع برد سودجویان و تخریب محیط‌زیست را در پی خواهد داشت، چراکه در هنگام حرارت دادن و هوادهی هیدروکربن‌های سنگین به کار رفته در این آسفالت، آلودگی شدید کلره خواهیم داشت. علاوه بر آن مواد به شدت سمی را در آسفالتی به کار برده‌ایم که هیچ ثباتی ندارد و موجب آلودگی خاک، هوا، آب‌های جاری و زیرزمینی و در پی آن افزایش ریسک سرطان خواهد شد. 

کارشناس ارشد مهندسی طراحی فرایندهای صنعت نفت ادامه داد: لجن حاوی edc و مواد کلره ممکن است در تئوری قابل بازیافت باشد، اما عملا غیرقابل بازیافت است. 
اللهیاری در خصوص صرفه اقتصادی بازیافت اتیلن دی کلراید edc گفت: با تمام مشکلات و حقایق موجود، بازیافت این مواد اصلا به صرفه نیست به همین دلیل سرنوشت این مواد خطرناک که تحت عنوان بازیافت به نقاط مختلف کشور همچون قزوین و گیلان انتقال می‌یابند نامعلوم است. 


 تاسیسات شرکت‌های بازیافت

کارشناس ارشد مهندسی طراحی فرایندهای صنعت نفت در خصوص خطرات انتقال این پسماند اظهار کرد: این مواد تا حدودی آتش‌زا هستند و علاوه بر خورندگی به‌شدت سمی‌اند به‌ ویژه بخار این مواد که در صورت احتراق فاجعه‌ای بزرگ به بار می‌آورد. وی یادآور شد: با توجه به اظهارات و اطلاعات تصویری شرکت‌های بازیافت انتقال‌دهنده لجن edc از تاسیسات خود، در واقع هیچ سیستم قابل قبولی برای بازیافت پسماند حاوی edc وجود ندارد. شواهد حاکی از اطمینان کامل بر عدم تصفیه و بازیافت نشدن پسماندهای انتقال داده‌شده به این 2 استان است. 


اتفاق‌های گذشته

در صورت نفوذ پسماندهای خطرناکی چون کلره به طبیعت مخاطرات زیادی برای محیط‌زیست و جامعه انسانی به بار می‌آید؛ این موضوعی است که باید به دقت بررسی شود و مورد ارزیابی قرار گیرد. نکته مهم‌تری که در این بین جلب نظر می‌کند ورودهای غیرمجاز و مکرر پسماندهای خطرناک به استان قزوین است. نمونه آن ورود غیرمجاز پسماندهای حاصل از فعالیت‌های نیروگاهی از 2 استان مشهد و همدان و دپوی آنها در سوله‌ای در شهرک صنعتی لیا در استان قزوین در سال گذشته بود. بعد از رسانه‌ای شدن موضوع انبار پسماندهای مذکور پلمب شد اما خبرها حاکی از آن است که پلمب این سوله تحت مجوزهای اداره کل محیط‌زیست قزوین شکسته شده است و این پسماندها به جای نامعلوم دیگری در استان انتقال یافته‌اند. 
حال با تکرار دوباره این اتفاق و ورود پسماندهای خطرناک به استان قزوین سروصدای زیادی به پا شده است. تکرار این موارد باعث شده است این سوال در ذهن‌ها شکل ‌گیرد که چرا این اتفاقات در قزوین می‌افتند؟ نیاز است مسئولان درباره این مسائل شفاف‌سازی کنند.