افزایش قیمت سیگار الگوی مصرف را تغییر داد

زهرا رفیعی ـ‌ خبرنگار

گران‌شدن سیگار در هرجای دنیا که سیستم‌های مالیاتی، شفاف و دقیق دارد، منجر به کاهش مصرف در درازمدت می‌شود ولی در ایران به‌دلیل ضعف در این بخش، افزایش قیمت سیگار در یک سال گذشته تأثیری بر میزان مصرف نداشته است. سیگاری‌ها، برند سیگار خود را تغییر داده‌اند و از سبد خانوار برای خود سهم بیشتری را اختصاص داده‌اند. نوسانات ارزی که از سال گذشته شدت بیشتری یافت، پول سیگار را به جیب دلال‌ها سرازیر کرد بدون اینکه سهمی از این افزایش برای مالیات اختصاص یابد. البته براساس قراری که در اسناد بالادستی مثل برنامه ششم توسعه وجود دارد، باید بخش عمده پول حاصل از مالیات سیگار به بخش درمان اختصاص یابد اما دولت آنقدر خرج و هزینه دارد که پول بسیار کمی از آن کل تاکنون به بخش درمان اختصاص یافته است.
افزایش قیمت سیگار که ناشی از نوسانات ارزی و تورم بود، به اعتقاد بهزاد ولی‌زاده، مسئول دبیرخانه ستاد کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت، باعث افزایش برخی ‌محصولات دخانی شده است. او در گفت‌وگو با همشهری گفت: این افزایش قیمت همراه با سیاست‌های مالیاتی کشور نبوده است. مالیات در کشور، ساختار ضعیفی دارد و قادر نیست ظرفیت درآمدی دخانیات، یعنی حدود 20هزار میلیارد تومان را دریافت‌ کند. مبالغی که از مالیات دخانیات دریافت می‌شود، علی‌رغم برنامه‌های بالادستی مانند برنامه ششم توسعه، در ردیف‌های بودجه‌ای از پیش تعیین‌شده در بخش درمان، آموزش و پرورش و ورزش صرف نمی‌شود. در تقسیم درآمد و بودجه، مجلس براساس چالش‌ها و اولویت‌ها تصمیم‌گیری می‌کند. در سال‌های اخیر مقدار ناچیزی از این پول به وزارت بهداشت داده شده ‌است ولی عددهای آن آنقدر کم است که نمی‌توان با آن برای عوارض سیگار کاری کرد. از سوی دیگر، نظام سلامت با هزینه‌های سرسام‌آور کسانی که سال‌ها دخانیات مصرف کرده‌اند، روبه‌رو‌ست. بار مالی آنها در نظام سلامت حدود 30هزار میلیارد تومان است.

افزایش قیمت سیگار و کاهش مصرف گروه‌های درآمدی پایین
بهزاد ولی‌زاده با اشاره به اینکه مطالعه‌ای اخیرا در مورد تأثیر افزایش قیمت روی مصرف سیگار انجام نشده است، گفت: ضعف ساختاری اخذ مالیات کشور که در مورد دخانیات وجود دارد، می‌تواند این پیش‌بینی را بکند که کاهش مصرف در اثر افزایش قیمت ناچیز است. متوسط قیمت محصولات دخانی ما کمتر از نیم‌دلار است درحالی‌که متوسط جهانی به 4دلار می‌رسد. مطالعات جهانی نشان می‌دهد با افزایش هر 10درصد قیمت محصولات دخانی حدود 4درصد در کشور‌های توسعه‌یافته و تا 5درصد در کشور‌هایی شبیه به ایران کاهش مصرف رخ می‌دهد. افزایش قیمت اصولا در کاهش مصرف گروه‌های درآمدی پایین می‌تواند تأثیر بگذارد و در برخی موارد آنها به تغییر الگوی مصرف (سیگار ارزان‌تر یا تعداد کمتر نخ سیگار) منجر شود. ساختار مالیاتی نیز در این امر مؤثر است؛ مالیات برخی برند‌های تولید داخل از مالیات برند‌های خارجی که در ایران نمایندگی دارند، کمتر است. این نسبت در افزایش عمومی قیمت‌ها نیز مشهود است؛ در نتیجه مصرف‌کننده دخانیات با توجه به حمایت‌هایی که از محصول داخلی صورت می‌گیرد، به سمت مصرف محصول داخلی ارزان سوق پیدا می‌کند. این تغییر صورت مسئله را تغییر نمی‌دهد. سیگار با هر برندی مضر است. براساس توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی و بانک جهانی، نظام مالیاتی باید به‌گونه‌ای باشد که هیچ فرقی بین نشان‌های مختلف دخانیات نباید باشد. مالیات باید یکسان باشد. از سوی دیگر، حمایت از تولید داخل اگرچه به‌نظر مطلوب می‌آید، اما باید بین کالای سلامت‌محور و کالای مضر باید تفاوت گذاشت.

مالیاتی که ایران از خرده‌فروشی سیگار دریافت می‌‌کند، جزو کمترین مالیات‌ها در دنیا یعنی 20درصد است، اما به‌نظر می‌رسد ماجرای حمایت از دخانیات به اینجا ختم نمی‌شود. بهزاد ولی‌زاده، مسئول دبیرخانه ستاد کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت در این‌باره گفت: برای واردات مواداولیه تولید دخانیات مانند توتون، کاغذ و... ارز دولتی اختصاص یافته است. در عمل صنعت دخانیات قیمت تمام‌شده محصول خود را پایین ارائه می‌کند. این تصمیمات و سیاست‌ها خلاف کنوانسیون‌های بین‌المللی است. با روند پیش‌رو، ایران علاوه بر اینکه بهترین بازار تولید دخانیات است، بهترین بازار صادرات نیز خواهد شد. صنعت دخانیات با کمترین هزینه، بیشترین سود را نصیب خود کرده است. بیش از 60درصد از درآمد آنها سود خالص است. براساس آخرین مطالعه ستاد کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت در سال 90 تا 95 مصرف نخی سیگار یک درصد کاهش یافته است. قرار است در سال98 این مطالعه تکرار شود. کاهش بسیار ناچیز مصرف به‌معنای سیاست‌های مجلس و دولت در اجرای صحیح کنوانسیون کنترل دخانیات و قانون جامع کنترل دخانیات است.
او با تأکید بر اینکه وزارت بهداشت به‌دنبال درآمد حاصل از فروش دخانیات نیست، گفت: مجموعه مضراتی را که دخانیات به نظام سلامت، بهره‌وری افراد وارد می‌کند و دریچه‌ای برای ورود به اعتیاد است، ‌مبارزه‌کردن با آن را ضروری می‌کند. سود سرشاری که تولید‌کننده مواد دخانی کسب می‌کند، باعث می‌شود که برای حفظ آن قوانین تصویب‌شده را تضعیف کنند. براساس قانونی که در سال 85 تصویب شد، قرار بود که سالانه 10درصد از طریق مالیات به قیمت سیگار اضافه شود، اگرچه کنوانسیون کنترل دخانیات تأکید دارد که 75درصد قیمت سیگار به‌عنوان مالیات اخذ شود، هم‌اکنون ایران این رقم را پس از 14سال به 20درصد رسانده ‌و اجازه داده‌ایم که صنایع تولید‌کننده به بهانه کاهش قاچاق در ایران شعبه احداث کنند.

صنایع دخانیات، قاچاق سیگار را بزرگ‌نمایی می‌کنند
مسئول دبیرخانه ستاد کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت گفت: صنایع دخانی هم‌اکنون در حال تلقین افزایش قاچاق به‌دلیل گرانی سیگار شده‌است. آنها با بزرگ‌نمایی مسئله قاچاق امتیازات زیادی می‌گیرند، درحالی‌که مافیای قاچاق مسیر مجزایی از همه این مسائل دارد.
اگر سری به مراکز فروش محصولات دخانی بزنید، می‌بینید که این‌کالاها بیشتر از قیمت پشت پاکت به مصرف‌کننده به فروش می‌رسد. بهزاد‌ولی‌زاده در‌این‌باره گفت: مبلغ افزایش قیمت سیگار به‌صورت غیررسمی فقط به جیب دلال‌ها می‌رود و درآمدی را نصیب دولت و یا حتی صنایع نمی‌کند. 50درصد از درآمد زنجیره عرضه به جیب دلال‌ها می‌رود. تا زمانی که معضل ساختار مالیات در کشور وجود داشته باشد، وضع به همین منوال است.
او در مورد درآمد حاصل از مالیات دخانیات که نصیب حوزه سلامت شده است، گفت: در سال‌های تصویب این قانون بسیار ناچیز بوده است. در سال97 حدود 1800میلیارد تومان مالیات از این بخش گرفته شده است. از این رقم حدود 40میلیارد تومان سهم وزارت بهداشت شده است. درحالی‌که 90درصد کسانی که درگیر سرطان ریه و حفره دهان هستند، سابقه مصرف سیگار و قلیان داشته‌اند. وزارت بهداشت در سال‌95 از وزارت صنعت خواست که عطر و طعم‌دهنده‌ها را از محصولات دخانی حذف کند، ‌دیوان عدالت اداری هم به نفع درخواست وزارت بهداشت رأی داد ولی کماکان ما می‌بینیم که محصولات معطر دخانی تولید می‌شود. به‌نظر می‌رسد صدای سلامت به خوبی شنیده نمی‌شود.

مالیات سیگار کم است
البته غلامرضا حیدری، رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات معتقد است که افزایش قیمت سیگار منجر به کاهش مصرف می‌شود، به شرطی که افزایش قیمت به‌درستی اجرا شود. وی در گفت‌وگو با همشهری گفت: در 2دهه گذشته براساس قانون جامع تولید دخانیات چندان توفیقی در این زمینه نداشته‌ایم. افزایش 10 تا 20درصد قیمت سالانه دخانیات همان تورم سالانه است. افزایش مالیات باید بیشتر از نرخ تورم سالانه باشد. هم‌اکنون به همین دلایل سیگار را ارزان‌تر از همیشه می‌فروشیم. کشورهایی موفق هستند که رقم مالیات را 80درصد قیمت خرده‌فروشی تنظیم می‌کنند. هر پاکت سیگار به‌طور متوسط در ایران 3 تا 4هزار تومان است؛ یعنی در بازار آزاد، یک‌سوم یک دلار است. درحالی‌که در کشور‌های پیشرفته سیگار حداقل 4دلار است. ما باید سیگار را پاکتی 40 تا 50هزار تومان عرضه کنیم تا مصرف سیگار کاهش یابد. خیلی از مصرف‌کننده‌ها اعلام کرده‌اند که در سال‌های اخیر با افزایش قیمت، سهم بیشتری از سبد خانوار را به سیگار اختصاص داده‌اند.
وی با اشاره به اینکه افزایش مؤثر آن است که فرد به عدم‌خرید و یا ترک مصرف دخانیات سوق یابد، گفت: اگر قرار باشد فرد به سیگار کشیدن ادامه دهد، عملا توفیقی به‌دست نیامده‌ است. رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات با اشاره به اختصاص ارز دولتی به دخانیات، گفت: این سیاست بسیار اشتباه است، به جای اینکه این ارز را به کالاهای سلامت‌محور و ضروری اختصاص دهند، کالای آسیب‌رسان را ارزان وارد مملکت می‌کنیم. بار بیماری‌های ناشی از دخانیات در کشور محاسبه نشده است. مطالعات جهانی رقمی بین 2 تا 4برابر قیمت سیگار را اعلام می‌کنند؛ البته 5 تا 10برابر این رقم نیز هزینه‌های پنهان سیگار است.


آیا قیمت سیگار با میزان مصرف آن ارتباط دارد؟

 طبق یافته‌های اداره آمار کمیسیون اروپا (یورو استات)، قیمت سیگار ارتباط مستقیمی با مصرف آن دارد؛ به‌طوری‌‌که قیمت ارزان سیگار باعث مصرف بیشتر آن می‌شود. این گزارش قیمت یک پاکت مارلبورو حاوی ۲۰نخ سیگار را در کشورهای اروپایی بررسی و سپس با درصد افراد سیگاری در آن کشور مقایسه کرده است. ترکیه و بلغارستان ارزان‌ترین قیمت سیگار را در کشورهای مورد بررسی دارند؛ به‌طوری که قیمت هر پاکت سیگار در این دو کشور کمتر از ۳یورو است. در نتیجه این دو کشور بیشترین سیگاری‌ها را در اروپا دارد به‌طوری که تقریبا ۲۸درصد جمعیت ترکیه و بلغارستان هر روز سیگار می‌کشند. اما در بریتانیا قیمت همان سیگار ۱۱.۳۴یورو است و ۱۳.۷درصد مردم سیگار می‌کشند.


مسئول دبیرخانه ستاد کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت: برای واردات مواداولیه تولید دخانیات مانند توتون، کاغذ و... ارز دولتی اختصاص یافته است. در عمل صنعت دخانیات قیمت تمام‌شده محصول خود را پایین ارائه می‌کند. این تصمیمات و سیاست‌ها خلاف کنوانسیون‌های بین‌المللی است