آموزش،رقابت نیست

سمیرا مصطفی‌نژاد

امتحان، یکی از رایج‌ترین و پراسترس‌ترین شیوه‌های ارزیابی دانش افراد در طول دوران تحصیل در سراسر جهان است. این آزمون‌ها به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که توانایی دانش‌آموزان را در استفاده از دانشی که در مدارس فراگرفته‌اند و چگونگی بیان آن به‌صورت مکتوب بیازمایند. با این‌همه، تمامی آزمون‌ها به یک شکل برگزار نمی‌شوند و همه نظام‌های آموزشی لزوما برای سنجش دانش دانش‌آموزان خود به برگزاری امتحان رجوع نمی‌کنند. برای مثال، سنگاپور ازجمله کشورهایی است که اگرچه در زمینه نظام آموزشی دستاوردهای بالایی داشته، با این‌همه در راستای بهبود بیشتر این دستاورد‌ها، از سال گذشته رویکرد خود را نسبت به آموزش و برگزاری آزمون تغییر داده ‌است.
از آغاز سال2019 سیستم نمره‌دهی براساس برگزاری آزمون به‌عنوان ابزاری برای جمع‌آوری اطلاعات از عملکرد دانش‌آموزان در سنگاپور حذف شد و جای خود را به مشق‌های خانگی، آزمون‌های کوتاه از دروس جلسه قبل و بحث و گفت‌وگو در سر کلاس داد. این طرح در ابتدا برای دانش‌آموزان کلاس اول و دوم دبستان اجرا می‌شود و دانش‌آموزان سطوح بالاتر نیز در فضایی با جو رقابتی کمتر به تحصیل ادامه خواهند ‌داد. در همین راستا، با هدف کاهش تأکید بر الزام موفقیت‌های تحصیلی، تمامی نمرات دانش‌آموزان بدون درنظر گرفتن اعشار نمرات، به سمت بالا رند می‌شوند. اونگ یه کونگ، وزیر آموزش و پرورش سنگاپور با اشاره به مجموعه تغییراتی که قرار است در سامانه آموزشی این کشور رخ دهد، معتقد است آموزش رقابت نیست. 
دانش‌آموزان فنلاندی نیز تا سن 16سالگی نه امتحانی می‌دهند، نه کارنامه‌ای می‌گیرند و نه ناظری بر عملکرد آنها در مدرسه نظارت دارد. رتبه‌بندی در میان دانش‌آموزان معنی ندارد و مشق‌های خانه نیز به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که انجام آنها تنها 30دقیقه زمان ببرد. نظام آموزشی فنلاند هیچ آزمون استاندارد اجباری ندارد و دانش‌آموزان تنها در پایان دوره دبیرستان خود باید در آزمونی نهایی شرکت کنند. نظام آموزشی فنلاند هیچ سامانه رتبه‌بندی‌ای ندارد، هیچ رقابتی میان دانش‌آموزان وجود ندارد و مقایسه‌ای میان آنها انجام نمی‌شود و تمامی دانش‌آموزان از کیفیت آموزشی مشابهی برخوردار می‌شوند.
از این‌رو براساس سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی، میان ضعیف‌ترین و قوی‌ترین دانش‌آموزان فنلاندی حداقل تفاوت وجود دارد. تا کلاس ششم دانش‌آموزان در هیچ آزمونی شرکت نمی‌کنند و از این مقطع به بعد نیز درصورت صلاحدید معلم و تنها برای برطرف‌سازی‌ کنجکاوی، دانش‌آموزان در آزمون‌هایی مشخص شرکت می‌کنند که نتیجه آنها نیز اعلام نخواهد ‌شد. در مدارس فنلاند، به جای آزمون‌های سراسری و استاندارد، آژانس ملی آموزش و پرورش فنلاند مدارس و معلمان را به ‌خودارزیابی و ارتقا تشویق می‌کند که این ارزیابی‌ها نیز غیرجامع و نمونه‌محورند و از نتایج به‌دست آمده برای رتبه‌بندی یا تخصیص بودجه به مدارس استفاده نمی‌شود و تنها با هدف ارزیابی کفایت مدارس در پرورش کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرند.