شهر، رنگ و زیباسازی

شهرام شهابیان/ متخصص در حوزه مدیریت شهری
تمایل و کشش روحی انسان به سمت زیبایی‌ها امری فطری است. بنابراین شهر به‌عنوان بستر و محیط زندگی انسان، باید بتواند علاوه بر تأمین نیازهای زیستی و مادی شهروندان هرچه بیشتر به نیازهای اجتماعی، روانی و عاطفی آنان ازجمله میل به زیبایی پاسخگو باشد. محیط شهر می‌تواند به‌عنوان ابزاری مؤثر در وسعت بخشیدن به تجربیات زیباشناسانه شهروندان، خصوصاً در ارتقای تصویر ذهنی جامعه از خویش نقش بسزایی داشته باشد، چرا که در این رابطه مشخص شده که محیط‌های شهری خوانا می‌تواند پایه ایجاد تصویر ذهنی ماندگار شود.

توجه به مقوله زیبایی در شهر با هدف پاسخگویی به نیازهای روحی و روانی شهروندان در محیط‌های شهری به سبب تغییر سبک زندگی شهری، ضروری به‌نظر می‌رسد، از این‌رو مفهوم زیبایی می‌تواند به کمک زیباسازی شهری به شکل مطلوب‌تری در سطح شهر متجلی شود. در واقع زیبا‌سازی‌ را می‌توان مجموعه اقدامات یکپارچه و هماهنگ از پیش تعیین شده به‌منظور بهبود و ارتقای کیفیت محیط شهری دانست.

نقد و بررسی درخصوص زیبا‌سازی‌ شهری و مباحث زیبایی شناسانه محیط شهری نیازمند نگاه چند بعدی و ژرف‌نگر است. اما فعالیت‌های زیباسازی و بهسازی محیط باید به‌گونه‌ای صورت پذیرد که ضمن تقویت ارزش‌های بصری شهر، در بهتر و بیشتر دیده شدن زیبایی‌های شهری به شهروندان کمک کند. از این‌رو مجموعه اقدامات صورت گرفته در قالب زیباسازی شهری باید بتواند توأمان در دو بعد عملکردی (کارکردی) و بصری ناهمگونی‌های بصری و ساختاری فضایی شهر را بهبود و ارتقا بخشد. اینگونه است که زیبایی می‌تواند در محیط شهری محقق شود. مقوله زیباسازی محیط و فضاهای شهری همیشه از مهم‌ترین مباحث روز در حوزه مدیریت شهری است، اهمیت این موضوع تا به آنجاست که در کشورهای توسعه‌یافته از این مقوله به‌عنوان فرصتی برای جذب گردشگر استفاده می‌شود، اما متأسفانه ما در این حوزه کمی ضعیف عمل کرده‌ایم و بیشتر به هزینه‌های اجرای طرح‌های گردشگری پرداخته‌ایم. درصورتی که شاید بتوان با صرف هزینه‌های نه‌چندان گزاف در این حوزه سرمایه‌گذاری و به کسب درآمد پایدار شهر کمک کرد. با رویکردی کلان، می‌توان زیبایی را معادل مطلوبیت دانست و شهر زیبا را می‌توان اینگونه تعبیر کرد: «شهری که به تمام نیازهای شهروندانش پاسخگو است‌.» اما از منظرزیبایی‌شناسی شهری، 3 مولفه «فرم»، «عملکرد» و «معنا» اهمیت می‌یابد. در حقیقت اگر تعادل نسبی در زیبایی در فرم، عملکرد و معنا برقرار شود، آن شهر زیبا خواهد بود. با صدور دستورالعمل رنگ در شهر توسط شهردار تهران، توجه به رنگ در پایتخت بیشتر شده ‌است. البته اهمیت یافتن نقش رنگ در محیط و فضاهای شهری، در جهان موضوع جدیدی نیست. چنان‌که نخستین طرح رنگی در دنیا در شهر تورین ایتالیا و در سال 1800 میلادی بود. یعنی تجربه استفاده از رنگ در محیط شهری به بیش از 200سال قبل بازمی‌گردد. در آن سال‌ها برای تشخیص برخی خیابان‌ها و میدان‌های شهر نقشه رنگی تهیه کرده بودند، رنگ‌هایی را نیز مشخص کرده تا هرکسی قصد ساخت‌وساز داشت از طیف رنگی مشخص استفاده کند. اما با توجه به اینکه رنگ یکی از عناصر مهم و هویت‌بخش عرصه‌های شهری به شمار می‌رود، از توان بالایی در ادراک تمایزات حسی و عملکردی محیط برخوردار است و می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در ابعاد عاطفی و روانی انسان و ایجاد تنوع و سرزندگی در محیط‌های شهری به همراه داشته باشد. از این‌رو هم‌اکنون ساماندهی منظر رنگی شهر یکی از دغدغه‌های متخصصان حوزه شهری است. چنان‌که می‌توان ضمن درنظر گرفتن اقلیم، فرهنگ، سنت و زمینه هر شهر با انتخاب پالت رنگی مناسب و به دور از یکنواختی و اغتشاشات بصری به یک منظر رنگی مطلوب برای هر شهر دست یافت.