درخشش با ترانه و احساس دیگران

عیسی محمدی


یک ترانه، یک ملودی و یک آلبوم، ماه‌ها و بلکه سال‌ها زمان می‌برد تا تولید شود یا به شکل نهایی خودش دربیاید. یک ترانه‌سرا، یک ملودی‌ساز و یک تولیدکننده و سازنده آلبوم موسیقی هم با دنیایی از امید اقدام به چنین کاری می‌کند. حالا در این میانه، یک نفر از راه برسد و بخشی یا تمام این ترانه‌ها، ملودی‌ها و آلبوم‌ها را مصادره به مطلوب کند، نامش چه می‌تواند باشد؟ نامش هر چه که باشد، تضییع حقوق دیگران است. در این نوشته، نیم‌نگاهی به چند کپی‌کاری، اثردزدی و... در حوزه موسیقی انداخته‌ایم.

اتهام سنگین به یک خواننده معروف
حمید هیراد از خواننده‌های معروف ایرانی است اما جدا از فعالیت دنباله‌دار او در حوزه موسیقی، 2چیز دیگر نیز این خواننده را سر زبان‌ها انداخت؛ یکی، چاپ شعر دیگران در مجموعه اشعاری به نام خودش. دوم لب‌خوانی‌های او در کنسرت. همین سال گذشته بود که کم‌کم زمزمه‌هایی در فضای مجازی پیچید دال بر اینکه حمید هیراد، شعردزدی کرده است. بخشی از شاعران و ترانه‌سرایانی که آثارشان یا بخشی از آثارشان در این کتاب درج شده بود، اقدام به اعتراض کردند. حتی نامه‌ای دسته‌جمعی توسط گروهی از شاعران نشر یافت و به این امر اعتراض کردند. هرقدر که هیراد خواست موضوع را جمع کند، کمتر قادر به این کار شد. حتی محمدعلی بهمنی، در کسوت رئیس شورای شعر و ترانه دفتر موسیقی ارشاد هم نامش در میان معترضان آمد. هیراد معتقد بود که استفاده از ترکیب شعرهای برخی از شاعران اتفاقی مسبوق‌به‌سابقه است، ضمن اینکه نام و عنوان برخی از شاعران را نیافته و... .

مورد عجیب علیرضا افتخاری
افتخاری یکی از چهره‌های شاخص موسیقی سنتی و آواز سنتی پس از انقلاب بود؛ طوری که در کنار شجریان ، ناظری و... قرار می‌گرفت. همکاری با مشکاتیان و نیز تولید آلبوم‌هایی چون «نیلوفرانه»، خبر از ظهور و بروز استعدادی بی‌بدیل می‌داد. نیلوفرانه یکی از چند آلبوم پرفروش تاریخ موسیقی ایران است و شاید دومین آنها. اما بعد از این، افتخاری به ورطه تقلیدخوانی از خوانندگان سنتی پیش از انقلاب افتاد. تقلیدی که هم در موسیقی و هم در ترانه اتفاق افتاد. البته بازخوانی آثار دیگران، معمولا امر نکوهیده‌ای در موسیقی سنتی محسوب نمی‌شود، اما برای کسی که توانسته اثری چون نیلوفرانه را خلق کند، حتماً یک خط قرمز بود. به همین دلیل بود که کم‌کم اعتبار گذشته خودش را از دست داد. تا بدان‌جا که به ورطه پاپ‌خوانی هم افتاد و بیش از پیش از جایگاهی که برای خودش ساخته بود و از جایگاهی که می‌توانست به آن برسد، دور افتاد.

تقلیدخوانی چنگیز حبیبیان
در دوره‌ای، آهنگ‌های ترکیه‌ای در ایران گسترش بی‌نظیری یافت و غالب مردم این آهنگ‌ها را زمزمه می‌کردند؛ حتی کسانی که با زبان ترکی آشنایی چندانی نداشتند، درگیر ملودی آنها بودند. همین امر باعث شد تا خوانندگان ایرانی نیز تحت‌تأثیر این موسیقی قرار بگیرند. ازجمله این خوانندگان، می‌توان به چنگیز حبیبیان اشاره کرد که جنس صدا و نوع آهنگ‌هایش، به‌شدت نزدیک به یکی از آهنگ‌های معروف ابراهیم تاتلیسس بود؛ آهنگی با عنوان «بی‌تانم» که با تنظیم شادمهر عقیلی ساخته شده بود. این آهنگ بارها و بارها هم از صدا و سیما پخش شد و اتفاقاً مردم با آن ارتباط خوبی هم برقرار کردند؛ هرچند که اصل آهنگ برای کسی دیگر و جایی دیگر بود.

خلیج‌فارس و ترانه‌اش
یکی از ترانه‌های معروف وطنی را، ترانه خلیج‌فارس می‌دانند که ترانه‌سرای آن عادل حسینی است. اصل ترانه را هم ابراهیم حامدی خوانده که خیلی هم معروف است. اما در ایران نیز چند نفری به بازخوانی ملودی و ترانه این آهنگ اقدام کرده‌اند. درست حدس زدید؛ قاسم افشار که جنس صدایش هم بسیار شبیه به خواننده اصلی است. نکته جالب اینکه بخشی از این آهنگ نیز در سال79 و در تیتراژ پایانی فیلم «زیر پوست شهر» استفاده شده بود؛ هرچند که حمل بر تقلید و کپی نیست. جدا از این ترانه، البته آلبوم‌ها و ترانه‌های زیاد دیگری هم وجود دارند که تقلید در ترانه یا ملودی را تجربه می‌کنند که حالا یا از طریق تکنیک بازخوانی یا هر چیز دیگری، خوانندگانشان خواسته‌اند بار سنگین تقلید را از دوش‌شان بردارند.