10 میلیون تن ظرفیت جابه جایی کالا

مائده امینی

شهر 34 روز مقاومت کرد. نیروهای بندر خرمشهر تا آخرین ثانیه‌ها حاضر به ترک ساختمان‌ها نشدند. آنقدر ماندند تا دست عراقی‌ها به آبادان، اهواز و ... نرسد . پمپ بنزین‌ها تخریب شده بودند. آتش نشانی را زده بودند. مخابرات از بین رفته بود اما بندر خرمشهر تا آخرین لحظه سقوط کامل شهر، زیر باران بمب و موشک دوام ‌آورده بود تا کالاهای اساسی مورد نیاز مردم از دریا به بندر، از بندر به کامیون‌ها و از کامیون‌ها به شهرها برسد تا نان سر سفره همه باشد، تا مکالمه‌های عراقی‌ها در ایران شنود شود،‌ تا بندر روبه‌روی سقوط خرمشهر بایستد.  جنگ تمام شد ،حالا 31 سال از آن روزها گذشته است. هنوز شناورهای مغروقه از آب‌های اروند و کارون گرفته می‌شود اما بندر خرمشهر به مدار تجارت بازگشته است. محمد علی حسن زاده، معاون امور بندری سازمان بنادرو  دریانوردی کشور به همشهری می‌گوید: «20 پست اسکله امروز در بندر خرمشهر فعال هستند. ظرفیت عملیاتی این بندر از مرز 5 میلیون تن می‌گذرد و میزان تخلیه و بارگیری آن هر سال نسبت به سال گذشته افزایش پیدا می‌کند.» با او درباره همه آنچه این سال‌ها به بندر خرمشهر گذشته است، به گفت‌وگو نشسته‌ایم. 

بنــــدر خرمشـهر سال‌ها به عروس بنادر مشهور بود. پیش از آنکه عراقی‌ها بمباران خرمشهر را آغاز کنند، چه درصدی از تجارت کشور به واسطه این بندر انجام می‌شد؟ 
پیش از شروع جنگ، 60درصد تجارت دریایی کشور از طریق بندر خرمشهر انجام می‌شد. به نوعی می‌توانیم بگوییم، 60درصد از تجارت کل کشور از طریق این بندر انجام می‌شد؛ چرا که حدود 90درصد کالاهای کشور از طریق بنادر جابه‌جا می‌شد و البته هنوز هم می‌شود. سهم دریا هنوز 90درصد است. درباره پویایی بندر پیش از شروع جنگ هم باید بگویم از فروردین سال59 تا سی‌ویکم شهریور، میزان تخلیه و بارگیری سالانه بندر خرمشهر، 933هزار تن اعلام شده بود که رشد تجارت را نسبت به‌مدت مشابه سال قبل نشان می‌داد.

بعد از تخریب بندر خرمشهر در جنگ، برای حفظ ارتباط ایران با کشورهای همسایه از راه بنادر چه اقداماتی صورت گرفت؟ 
عراقی‌ها می‌دانستند با اشغال خرمشهر می‌توانند برای ایران چالش‌های بزرگی ایجاد کنند. سازمان بنادر در آن زمان تصمیم گرفت تمرکز خود را روی بنادری مانند امام یا بوشهر بگذارد. شما ببینید بندر شهید رجایی در اواسط جنگ ساخته شد. سال 64درحالی‌که حتی فاز اول این بندر تکمیل نشده بود، سازمان بنادر آن را از ایتالیایی‌ها تحویل گرفت. همه هم و غم بر این بود که جز خرمشهر بندرهای مهم دیگری هم بسازیم که تخریب‌های این بندر آسیب کمتری به اقتصاد کشور بزند. این را هم بگویم که بعد از آزادسازی خرمشهر نخستین سازمانی که به شهر برگشت و کار خود را شروع کرد سازمان بنادر و دریانوردی بود.

هم‌اکنون، بیش از 30سال از پایان جنگ بین ایران و عراق می‌گذرد. روند توسعه بندر خرمشهر در این مدت چگونه بوده است؟ در سال گذشته چه میزان کالای نفتی و غیرنفتی به واسطه این بندر وارد یا خارج شده است؟
در سال گذشته، 165میلیون تن در بنادر تحت حمایت سازمان، کالا (غیر نفتی)‌ جابه‌جا شده که 2.2درصد آن به واسطه بندر خرمشهر بوده است. در مجموع و به‌رغم همه تحریم‌ها در یک سال اخیر، 265میلیون تن (نفتی و غیرنفتی) تجارت دریایی را به ثبت رسانده‌ایم.

براساس آخرین آمار، به واسطه بندر خرمشهر چه تعداد شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد شده است؟ 
از طریق بندر خرمشهر برای 540نفر به شکل مستقیم اشتغال‌زایی شده است. این در حالی است که هر شغل مستقیم در حوزه حمل‌ونقل دریایی، 3شغل غیرمستقیم ایجاد می‌کند و این یعنی بندر خرمشهر به تنهایی در تامین امرار معاش حدود 2هزار نفر نقش مهمی را ایفا می‌کند.

میزان ورود و خروج کالا از بندر خرمشهر در 2‌ماه نخست سال‌جاری چقدر نسبت به سال گذشته تغییر کرده است؟
کل تخلیه و بارگیری بندر خرمشهر در 2‌ماه نخست سال‌جاری، نسبت به‌مدت مشابه در سال97، 90درصد افزایش یافته است. اما اگر بخواهیم به تفکیک بگوییم تخلیه بار 46درصد و بارگیری 121درصد افزایش را تجربه کرده است. همچنین تردد کامیون در این 2ماه، در بندر خرمشهر، 95درصد بیشتر شده که این خبر خوشی است؛ چرا که ایجاد مشاغل القایی ناشی از رشد رفت‌وآمد کامیون به بندر خرمشهر هم به این واسطه رخ خواهد داد. همچنین پهلوگیری شناورهای بالای هزار تن در این بندر، 14درصد رشد کرده است.

ظرفیت واقعی بندر خرمشهر چقدر است؟
بندر خرمشهر بزرگ‌ترین بندر آزاد تجاری جنوب غرب کشور است که 320هزار هکتار مساحت دارد. ظرفیت این بندر می‌تواند به جابه‌جایی 10میلیون تن کالا در سال برسد.
به‌نظر می‌رسد بعضی از اسکله‌های بندر خرمشهر در چرخه فعالیت قرار ندارند. این اسکله‌ها نیاز به بازسازی و تعمیر دارند یا رونق بندر کمتر شده است؟ یا شاید هم بندر خرمشهر دیگر کارایی سابق را ندارد...
هم‌اکنون 20پست اسکله فعال در بندر خرمشهر مشغول به‌کار هستند. اگر از این 20پست گاهی 15پست کار می‌کنند، علت فنی دارد. ببینید! خرمشهر یک بندر رودخانه‌ای است. سایز شناورهایی که در رودخانه این منطقه تردد می‌کنند، نسبت به سایز شناورهای بزرگ محدود است. شرکت ادیبی هریس مشاور در سال 1355به سازمان بنادر پیشنهاد داد که طرح‌های توسعه‌ای را دیگر در خرمشهر پیاده نکنند. خرمشهر در آن زمان، حکم بندرشهیدرجایی امروز را داشت. همه تمرکز روی این بندر بود. اما علت این پیشنهاد چه بود؟ علت در همین موضوع سایز شناورها خلاصه می‌شد. روند افزایش سایز شناورها در جهان یک روند پرسرعت است. ادیبی هریس در آن سال تذکر داده بود که در چند سال آینده شما نمی‌توانید شناورهای بزرگ را در خرمشهر پهلو دهید. باید سراغ ساخت بنادر دیگر بروید. با این اوصاف، آیا لزومی دارد همه اسکله‌ها همزمان کار کنند؟ اگر شما می‌بینید که گاهی همه اسکله‌ها فعال نیستند لزومی ندارد که علت این خاموشی، نداشتن تجهیزات و خرابی اسکله باشد. اقتصاد مقیاس مزیتی است که ممکن است برخی بنادر مثل خرمشهر امروز دیگر آن مزیت را نداشته باشند.

سازمان بنادر آخرین بار اعلام کرد که روند تعمیر و بهسازی اسکله‌های باقی‌مانده به‌زودی تمام می‌شود اما گویا هنوز این وعده محقق نشده است...
4 پست اسکله 10، 11، 12و 13(‌180متری) در دست تعمیر قرار داشتند. روند تعمیر و بهسازی 3 اسکله‌هم تمام‌شده و یکی از آنها هم قرار بود ‌ماه پیش به اتمام برسد که سیلاب‌های اخیر عملیات را متوقف کرده است. تعمیر اسکله آخر هم به‌زودی تمام خواهد شد.

 چرا هنوز در حال بیرون‌کشیدن مغروقه هستیم؟ در شرایطی که می‌دانیم این کار چقدر در تسهیل عبور و مرور به بندر خرمشهر مؤثر است؟
تعداد شناورهای مغروقه زیاد است. بیش از 100مغروقه داشته‌ایم که بیرون‌کشیدن هر کدام از آنها از آب فرایند پیچیده‌ای دارد. امروزه چند شرکت با تجهیزات خوب آمده‌اند تا مغروقه‌های باقی‌مانده را از آب بیرون بکشیم. حتی عراقی‌ها برای لایروبی اروند به تازگی و بعد از 30سال آمده‌اند. 



بندر خرمشهر چه بود و جنگ تحمیلی با آن چه کرد؟

   اولین اسکله بندر خرمشهر در سال1318 مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
   در زمان جنگ جهانی دوم، از سال1318 تا سال1324، 6 اسکله دیگر در این بندر ساخته شد.
   تا سال 1340ساختمان بندر بنا شد و تعداد ایستگاه‌های پهلوگیری به 9 اسکله رسیده بود و روند توسعه بندر خرمشهر تا جایی پیش رفت که در سال 55، 809فروند کشتی در این بندر حضور داشته و 4میلیون و 891هزار تن بار از طریق این بندر تخلیه و بارگیری می‌شد.
   3هزار نیروی انسانی در بندر خرمشهر تا سال 57مشغول به‌کار بودند.
   استقرار نیروهای عراقی در مرز و حوالی بندر خرمشهر از تاریخ 26شهریور‌ماه آغاز شد.
   دوم مهر 59، آب، برق و سیستم مخابراتی و ارتباطی کشور قطع شد. تنها جایی که هنوز برق اضطراری و سیستم مخابراتی داشت، بندر خرمشهر بود.
   سوم مهرماه 59، بندر خرمشهر براساس شرایط اضطراری بدون تشریفات تخلیه شد.
   چهارم آبان‌ماه سال59، شهر و بندرخرمشهر پس از 34روز مقاومت، به اشغال عراقی‌ها درآمدند و بندر خرمشهر به‌طور کلی از کار افتاد.
   براساس یک روایت، در چهارم آبان‌ماه 59، درحالی‌که عراقی‌ها تمام ساختمان‌های اداری، کشتی‌ها، شناورها و.. را به توپ بسته بودند هنوز 50نفر از نیروهای سازمان بنادر و دریانوردی در بندر حضور داشته و سقوط آن را باور نمی‌کردند.