هویت گمشده شهری در مرکز مشهد

مرجان فرهمند | خراسان رضوی ـ خبرنگار:


نشست‌های تخصصی گفتمان توسعه شهر با موضوع «توسعه اجتماع محلی و بازآفرینی شهری پایدار» با حضور رئیس کمیسیون عمران و شهرسازی شورای اسلامی شهر مشهد، اساتید دانشگاه‌ها و همچنین تعدادی از دانشجویان شهرسازی در سالن جلسات شماره یک شورای اسلامی شهر مشهد برگزار شد. موضوع مورد بحث در این نشست درباره بازآفرینی هویت محلات قدیمی شهر بود. 

رئیس کمیسیون عمران و شهرسازی شورای اسلامی شهر مشهد در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: کمیسیون عمران و شهرسازی برای بررسی لوایح و طرح‌های مختلف که در شهر اجرا می‌شود، احساس کرد در بعضی موضوعات نیازمند گفت‌وگو در سطح نخبگان و هم‌صدا شدن این قشر تاثیرگذار در قالب گفتمان توسعه شهری است. این البته مقدمه‌ای برای به کمک گرفتن و مشارکت مردم در بازآفرینی و توسعه شهری است. 

«محمدهادی مهدی‌نیا» ادامه می‌دهد: این کمیسیون علاوه بر فعالیت‌های روزمره خود، خلأ حوزه گفتمان‌سازی را در برخی از موضوعات مرتبط کاری خود احساس کرد و لذا سعی کردیم از بدنه متخصص با هدف بهره‌برداری از اظهار نظرها و دیدگاه‌های متفاوت دعوت کنیم تا بتوانیم در فرایند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری خود مبتنی بر داده‌های علمی گام برداریم. 


مروری بر مفاهیم و چارچوب‌های نظری

دانشیار گروه شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به مفهوم بازآفرینی شهری بیان می‌کند: هدف از بازآفرینی شهری افزایش کیفیت زندگی است. بازآفرینی به دنبال تجدید ساختار حیات اجتماعی و اقتصادی شهر است و تاکید بازآفرینی بر اجتماعات محلی است. 
«مجتبی رفیعیان» در ادامه می‌افزاید: سازمان بازآفرینی سابقه تاریخی 50 ساله دارد و از دهه 50 در کشور راه‌اندازی شده است. در ادبیات اخیر مفهوم بازآفرینی شهری به‌‌عنوان واژه‌ای عام مطرح می‌شود که در 2 سطح کلان و خرد مورد توجه قرار می‌گیرد. در هر 2 شکل مفهومی آن، بازآفرینی شهری پاسخی به «مساله شهری» و «زوال شهری» است. 

وی یادآور می‌شود: زوال شهری یکی از آثار فرایند تجدید ساختار سیماست که ناشی از عملکرد ناقص اقتصادهای شهری ـ محلی و محرومیت‌های اقتصادی، اجتماعی و کالبدی است. دانشیار گروه شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس درباره علل وقوع زوال شهری می‌گوید: در شاخص‌های اقتصادی مسائلی نظیر افزایش بیکاری، زوال صنایع و زیرساخت‌ها و وابستگی خانواده‌ها به کمک‌های دولت باعث بروز تغییرات گسترده در اجتماع می‌شود. 
رفیعیان تاکید می‌کند: بازآفرینی شهری نوعی رویکرد و نگاه به‌ عدالت اجتماعی است و به ‌تجدید مناسبات اجتماعی و اقتصادی برمی‌گردد و تا هنگامی که مساله درست مطرح نشود بازآفرینی دردی را دوا نمی‌کند. 


هویت پیرامون حرم مطهر، قربانی پول و اقتصاد

استاد شهرسازی دانشگاه تهران می‌گوید: عدالت اجتماعی و توانمندسازی اقتصادی از اصول مهم بازآفرینی است. از ضرورت‌های توسعه اجتماع محلی برپایی حکمروایی خوب است. در طرح‌های بازآفرینی باید بر عامل درون‌زا بودن و شرایط بومی، هویت مکانی و ارزش‌های ایرانی و اسلامی توجه شود. 

«حسین حاتمی‌نژاد» می‌افزاید: اکنون آن اتحاد و همبستگی قدیم را نمی‌توان در مشهد مشاهده کرد. متاسفانه وضعیت اقتصادی باعث شده است تا قومیت معنای خود را در مشهد از دست بدهد. وی درباره مفهوم واژه «اجتماع» توضیح می‌دهد: اجتماع مفهومی از شهروندان است که احساس سرنوشت مشترکی نسبت به ‌همدیگر دارند و در ایران به ‌عنوان «محله» در نظر گرفته می‌شود. در توسعه اجتماعی باید به ‌نیازهای اجتماع پاسخ داده شود. 

استاد شهرسازی دانشگاه تهران تصریح می‌کند: در کلان‌شهر تهران، برخی مدیران شهر این ادعا را دارند که در پایتخت حاشیه‌نشینی وجود ندارد. به‌ عقیده من، این ادعای نادرست پاک کردن صورت مساله است. شواهد نشان می‌دهد طبقه متوسط در حال سقوط است و این امر باعث بروز بحران ناهنجاری در بافت‌های فرسوده و حاشیه شهر شده است. حاتمی‌نژاد می‌افزاید: ریشه‌کنی فقر، برابری اجتماعی و کاهش جرم و جنایت و همچنین تفویض اختیار به مسئولان محلی راهبردهای توسعه اجتماع محلی و برابری اجتماعی است. 

وی ادامه می‌دهد: در مشهد و بافت اطراف حرم مطهر دیگر نشانی از محله‌های قدیمی مانند نوغان، تپه محله و... دیده نمی‌شود و به ‌جای آن محله‌ها و خانه‌های قدیمی، شارستان رضوی را ساخته‌اند. این تغییر هویت به‌ دلیل مسائل اقتصادی رخ داده و این محلات را مورد هدف خود قرار داده است، لذا با این تغییر مکان به لامکان دچار نوعی بی‌هویتی می‌شویم.


رهبری کردن، جایگزین مدیریت کردن

«در امر توسعه اجتماع محلی باید نقش مردم و دانش و ظرفیت‌های مدیریت بومی را در نظر گرفت. ضرورت توجه به طرح‌های مشارکتی ارزش‌آفرین و تبادل تجارب مردم را در نظر بگیریم». اینها بخشی از صحبت‌های دکتر «سیدمسلم سیدالحسینی» است. دانشیار شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد در ادامه می‌گوید: مدیران جدید برای پذیرش در دنیای امروز و برای ورود به‌ حوزه مدیریت دانش باید از «مدیریت کردن» به «رهبری کردن» تغییر موقعیت دهند. 

وی با اشاره به خودسازماندهی شهری عنوان می‌کند: خودسازماندهی شهری به مثابه ابتکارات مداخله فضایی است که از طریق جامعه مدنی بر مبنای شبکه‌های شهروندان و خارج از کنترل دولتی منشعب می‌شود. خودسازماندهی پدیده‌ای اجتماعی است که توانایی بهبود کیفیت محیط را دارد. سیدالحسینی ادامه می‌دهد: با توجه به تغییر الگوهای حاکم بر محیط‌های شهری، رویکردهای سنتی مدیریت جوابگوی شرایط جدید نیستند. رویکردهایی مانند مدیریت توسعه محلی نیز در حال تطبیق با الگوهای نوین هستند. 

دانشیار شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد می‌گوید: امروز برای تعامل با محیط رقابتی جدید، سیستم‌های بازار رویکردهای مدیریتی خود را تغییر داده‌اند و بر پایه ارزش‌آفرینی استوار کرده‌اند. وی می‌افزاید: مدیران شهری نیز باید تلاش کنند به خواسته اصلی سهامداران و ذی‌نفعان خود که چیزی جز خلق ارزش نیست، با بهره‌گیری از الگوها و مدل‌های مدیریتی توسعه محلی مبتنی بر ارزش‌آفرینی پاسخ دهند.