گوگل، ایرانی‌ها را یاد خیام انداخت

روز گذشته تغییر لوگوی گوگل به مناسب ۹۷۱‌ امین سالگرد تولد حکیم عمر خیام خیلی‌ها را در جهان ‌بار دیگر به یاد این دانشمند، ریاضیدان، منجم، فیلسوف و شاعر مشهور ایرانی انداخت. درحالی‌که همه‌جای دنیا خیام را به‌عنوان دانشمند ایرانی می‌شناسند اما کاربران با آی‌پی ایران برخلاف دیگر نقاط جهان موفق به دیدن این لوگوی گوگل که در جهان به نام دودل شناخته می‌شود نمی‌شدند. در اغلب نقاط دنیا از جمله بخش‌هایی از آسیا، اروپا، هند، آمریکای‌شمالی و حتی آمریکای‌جنوبی اما در صفحه گوگل تصویر عمر خیام به نمایش درمی‌آمد. با وجود اقدام‌های جنجالی گوگل اما قرار گرفتن نام خیام باعث شد تا خیلی‌ها درباره این حکیم ایرانی بخوانند تا درباره یافته‌های او بیشتر بدانند. رباعیات خیام برای همه ما آشناست و روز گذشته در سالگرد تولد خیام کاربران بسیاری به انتشار شعرهای او با هشتگ خیام اقدام کردند. ابداعات علمی او هم اما نام ایران را زبانزد کرده است. زمانی که مریم میرزاخانی به‌عنوان نخستین زن در جهان مدال فیلدز را که به‌عنوان نوبل ریاضیات شناخته می‌شود، دریافت کرد خیلی‌ها می‌گفتند او از کشور خیام آمده است. غیر از رباعیات اما روز گذشته در شبکه‌های اجتماعی کسی اشاره‌ای به نوآوری‌ها و خلاقیت‌های خیام در ریاضیات و نجوم نداشت. این گزارش همشهری،  بخش کوچکی از یافته‌های مهم علمی این دانشمند ایرانی است. 


راه‌حل هندسی برای معادلات جبری 


ریاضیدانان خیام را به‌خاطر نظریه‌پردازی‌های مهمش در جبر می‌شناسند. یکی از مهم‌ترین دستاوردهایش پیدا کردن راه‌حل‌های هندسی برای معادلات درجه سوم بود. او با محاسبه مساحت مقاطع مخروطی توانست برای اولین‌بار راه‌حل‌هایی برای معادلات درجه سوم پیدا کند. دستاورد مهم خیام در ریاضیات، روشی است که برای حل معادلات درجه سوم ارائه می‌دهد. حل این نوع معادلات از دوران یونان باستان همواره کار دشواری بود. خیام اما می‌گوید: معادلات درجه سوم را به معادله درجه دوم می‌توانیم تبدیل کنیم و نشان بدهیم که مثلا از برخورد یک سهمی و یک هذلولی می‌شود معادله درجه سوم را حل کرد. عمر خیام، معادله درجه سوم در ریاضی را از طریق تقاطع مقاطع مخروطی حل می‌کند. به جای نمادهای X و X2و Y که در معادلات ریاضی امروز استفاده می‌کنیم، در آن زمان از اسم استفاده می‌کردند. مثلا به جای x می‌گفتند «شیء» و به جایX2 می‌گفتند «مال». به‌این صورت که مثلا درصورت مسئله ریاضی می‌گفتند: اگر شیئی را با مالی جمع کنیم و آن برابر با مقداری شود، در این صورت می‌خواهیم ببینیم این شیء چقدر است.


ایجاد زیج ملکشاهی

زیج خیام که نوعی جدول مشخصات اجرام آسمانی بوده و به‌عنوان یکی از ابزارهای لازم برای سنجش طول یک سال خورشیدی است، از یافته‌های عمرخیام است. جدول زیج یا زیگ اطلاعاتی درباره طلوع و غروب خورشید، ستارگان و سیاره‌ها به‌دست می‌دهد و برای جهت‌یابی استفاده می‌شود. دانشمندان و منجمان دیگر نیز زیج‌هایی نوشته‌اند اما زیج خیام بود که باعث محاسبه دقیق شب و روز و طول سال شده که بعدتر به زیج ملکشاهی نیز مشهور شد.

مثلث خیام
مثلث ضرایب بسط دوجمله‌ای که مثلث خیام‌ یا مثلث خیام‌پاسکال هم خوانده می‌شود یکی از مشهورترین دستاوردهای خیام است که همزمان به نام او و بلز پاسکال ریاضیدان دیگری که گفته می‌شود، ‌مستقل از او به همین نتیجه رسیده، ثبت شده است. این مثلث مجموعه ضرایب بسط دوجمله‌ای در ریاضی را نشان می‌دهد.هر عدد در این مثلث از جمع اعداد اطرافش (در چپ، راست و بالا) به‌دست می‌آید.


از پیشگامان هندسه نااقلیدسی

خیام رساله‌های زیادی درباره هندسه نااقلیدسی دارد و به این دلیل هم بین ریاضیدانان مشهور است. هندسه نااقلیدسی بعدها در اروپا توسط دانشمندانی مثل گاوس و ریمان بسط داده شده و به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم در بررسی نظریه نسبیت انیشتین مورد استفاده قرار گرفت.


نام خیام در ماه



چند پدیده و ویژگی نجومی در دنیا به نام خیام شناخته می‌شوند. یکی از مشهورترین‌هایشان دره‌ای در‌ماه است که در سال 1970(1349) به نام حکیم خیام ثبت شد. سیارک «3095عمرخیام» که سه هزار و نود و پنجمین سیارک کشف شده در منظومه خورشیدی است، در 8سپتامبر 1980به نام حکیم خیام به ثبت رسید.