زلف بر باد بده

سمیرا مصطفی‌نژاد

موی سر، عضوی از بدن که بیشترین بخش آن از پروتئینی به نام کراتین ساخته شده، شاید اولین ویژگی ظاهری‌ای باشد که در هر فرد به چشم می‌آید؛ رنگ یا حجم مو و پیچ و تاب یا لختی آن. در افسانه‌ها و داستان‌های فولکلور اما بهایی بیش از یک عضو عادی بدن به آن داده شده‌است: مو در بعضی از فرهنگ‌ها مرکز زندگی و روح است، در افسانه‌ها رنگ طلایی و سرخ آن نمادی از خورشید و ارتباط با آسمان‌هاست، در افسانه‌های یونانی تار موی طلایی نمادی از زندگی جاودان است؛ پوزیدن، خدای دریاها، با قرار دادن تار موی طلایی در سر پترلوس پادشاه تافیانز، به او زندگی جاودان بخشید. سامسون، پسر خورشید نیز تا زمانی که موهای پرپشتش به حیله و نیرنگ تراشیده نشده‌بود، قدرتمند‌ترین انسان زمین بود.

اما افسانه‌ها و داستان‌ها در زندگی پرسرعت و پول‌محور امروزی جایی به جز بخش خاطرات فراموش شده ذهن ندارند. این داستان‌های سرگرم‌کننده در برابر ارزش تجاری‌ای که موی سر انسان دارد و درآمد‌هایی که کشورهای مختلف از این راه کسب می‌کنند، تنها یک سرگرمی آنی است که باید به سرعت فراموش شود، زیرا وقت در هر بازاری طلاست، حتی در بازار پرسود مو. موی طبیعی انسان در بازارهای جهانی کالایی باارزش محسوب می‌شود. اهمیت زیادی که انسان برای نقش مو در ظاهر خود قائل می‌شود، طبیعت تنوع‌طلب انسان، استاندارد‌های ساختگی زیبایی که شرکت‌های مختلف متناسب با نوع تولیدات خود تبلیغ می‌کنند، و حتی فقر خانواده‌ها در جوامع آسیب‌پذیر و سودجویی تاجران زیبایی، همگی به رونق گرفتن بازار مو در جهان دامن زده‌است.

بازار جهانی موی انسان

موی بکر انسان در بازار جهانی بازاری داغ دارد؛ ماده‌ای که توسط کارخانه‌ها به کلاه‌گیس و اکستنشن مو تبدیل می‌شود. آخرین آمار ثبت‌شده از فروش جهانی موی صادر شده انسان در سال2017 ثبت شده‌ است: مبلغی درحدود 2/81 میلیون دلار که به نسبت سال 2013 کاهشی 24.9درصدی و نسبت به سال2016 کاهش6.4درصدی داشته‌است.

در میان قاره‌های جهان، کشورهای قاره آسیا بیشترین بخش از صادرات مو را به‌عهده داشته‌اند و سهم ارزش صادرات مو در این کشورها در سال 2017 به 44.5 میلیون دلار رسید، یعنی 54.7درصد از کل بازار جهان. قاره آمریکا با 42.3درصد از سهم جهانی رتبه دوم این بازار را به‌خود اختصاص داده‌است و اروپا با 1.7درصد، آمریکای لاتین و کارائیب با 0.9درصد و آفریقا با0.4درصد در رتبه‌های بعدی این بازار ایستاده‌اند و سهم اقیانوسیه در این بازار تنها دو هزار دلار برآورد شده‌است.

سهم‌بندی صادرات و فروش موی طبیعی انسان براساس کشورهای مختلف اما متفاوت است. پس از آمریکا که در بخش قاره‌ای دومین رتبه جهانی و در بخش کشوری اولین رتبه را به‌خود اختصاص داده‌است، هندوستان با فروش سالانه 26.3میلیون دلار مو دومین کشور جهان در زمینه صادرات و فروش موی طبیعی است. کشورهای هنگ‌کنگ با 9.7میلیون دلار، سنگاپور با4.1میلیون دلار، پاکستان با 1.6میلیون دلار، اندونزی با 1.05میلیون دلار، بریتانیا با1.01میلیون دلار، برزیل با 725هزار دلار، میانمار با 365هزار دلار و تایلند با 294هزار دلار صادرات از دیگر کشورهای فعال در این حوزه به شمار می‌روند. در این میان، تایلند، سنگاپور، آمریکا و برزیل از سال2013 تاکنون در این بازار رشدی سریع یافته‌اند و صادرات مو در کشورهای میانمار، ایتالیا، هندوستان و آفریقای جنوبی در این بازه زمانی دچار کاهش شده‌است.

بازار اکستنشن و منبع تأمین مو

بازار جهانی اکستنشن مو اما رقمی جذاب‌تر را در سال2017 ثبت کرده است، سود خالص بازار جهانی اکستنشن مو در این سال به 2میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2028 این رقم به 7میلیارد دلار برسد. این درحالی است که بیشتر متقاضیان مو خبر ندارند این موها از کجا آمده‌اند: از سر زنی که صرفا تصمیم گرفته به جای دور ریختن موهای کوتاه شده‌اش آنها را بفروشد، یا از سر مادری فقیر در ویتنام یا میانمار که برای خرید چند مرغ و خروس، تأمین مخارج خانواده‌ یا مخارج تحصیل فرزندش، موهایش را به قیچی دلالان مو سپرده‌است؟

بیشتر شرکت‌های تأمین‌کننده موی انسان، منابع تأمین خود را پنهان نگه می‌دارند و مقرراتی نیز وجود ندارد که آنها را مجبور به شفاف‌سازی کند. دلالان مو معمولا مناطق فقیر‌نشین آسیایی یا آمریکای جنوبی را هدف می‌گیرند، موها را خریداری کرده و برای پردازش- تبدیل به کلاه‌گیس یا بسته‌های اکستنشن مو- به چین می‌فرستند و سپس آنها را وارد بازار کشورهای ثروتمند‌تر می‌کنند. یکی از مهم‌ترین منابع تأمین مو، معابد هندوها در هندوستان است، مکان‌هایی که زنان هندو، موهای بلند خود را به‌عنوان بخشی از مراسم مذهبی، از ته می‌تراشند. در این معابد روزانه موی سر هزاران زن  تراشیده می‌شود. کوتاه کردن مو در میان زنان ازبک که پایشان به زنجیر خرافات بسته شده نیز رواج فراوان دارد و موی ازبکستان در بازارهای جهانی و البته بازار ایران، مشتریان فراوان دارد.

شکل‌های عجیب و غریب دیگری نیز برای تأمین مو در جهان گزارش شده‌اند، تراشیدن موی زنان زندانی در روسیه یا سرقت موهای بلند زنان در مراکز خرید ونزوئلا با کمک قیچی‌های برنده. در هندوستان نیز این دست از موارد کم نیست؛ گروهی مرد به زنی حمله کرده و او را نگه می‌دارند تا مردی دیگر موهایش را از ته بتراشد، یا به همسر زن پولی پرداخت می‌شود در ازای موهای همسرش. در ویتنام، دلالان در میان خیابان‌ها قدم می‌زنند و مانند دستفروش‌های خیابانی، قیمتی که در ازای موهای سالم پرداخت می‌کنند را فریاد می‌زنند. این دلالان موهای سالم و طبیعی زنان معمولا فقیر را با قیمتی بسیار پایین از آنها خریداری می‌کنند و با قیمتی بالا به کارخانه‌ها می‌فروشند.

بازار مو و کلاه‌گیس در ایران

در ایران شرایط خرید و فروش مو کمی متفاوت‌تر است، درواقع تشابه اصلی ایران و جهان در این بازار، رونق آن است، زیرا مو در ایران هم فروشنده‌های زیادی دارد و هم خریداران زیادی. خریداران برای موی رنگ‌نخورده با تارهایی ضخیم و سالم پول بیشتری پرداخت می‌کنند، اگرچه موهای رنگ‌خورده نیز مشتری خاص خود را دارد.

گزارش‌های میدانی که در سال‌های گذشته در بازار موی تهران انجام گرفته، نشان می‌دهد فروشندگان مو می‌توانند از هر قشر و طبقه‌ای باشند. اما همیشه بخشی از آنها را افراد نیازمند تشکیل می‌‌دهند که می‌خواهند پول آن را به زخمی از زندگی خود بزنند؛ تأمین مخارج درمان، دانشگاه، زندگی. قیمت فروش مو در فروشگاه‌های آنلاین بسیار متنوع است، از 50هزار تومان تا 9میلیون تومان. آگهی‌های اینستاگرامی نیز فروشندگان موهای طبیعی وارداتی، از چین یا ازبکستان، قیمت‌های پیشنهادی متفاوتی دارند: از گرمی سه هزار تومان تا گرمی 6500تومان. این قیمت‌ها با حجم، قد و سالم بودن مو ارتباطی مستقیم دارند. فروشندگان مو می‌گویند موهای خارجی مشتریان بیشتری نسبت به موهای ایرانی دارد و موهای ازبکی و ایتالیایی در این میان پرطرفدارتر هستند.

قیمت اکستنشن مو نیز براساس آگهی‌های فضای مجازی، از 250هزار تومان تا بیش از 10میلیون تومان است. به سلیقه مشتری از 150شاخه تا 250شاخه مو به سر مشتری اضافه می‌شود، هزینه نصب از پنج هزار تومان به بالا و قیمت مو به‌صورت شاخه‌ای در حدود 3000 تومان تا 14000تومان است. موهای چینی در بسته‌های 100شاخه‌ای 400هزار تومان، و موی فله‌ای که به گفته متخصصان امر کیفیت چندانی ندارند، کیلویی 450هزار تومان است. در این شرایط، اگر فردی بخواهد 150شاخه موی باکیفیت به موهایش بیفزاید، حداقل 2میلیون و 250هزار تومان هزینه خواهد‌داشت.

*
شکل‌های عجیب و غریب برای تأمین مو در جهان گزارش شده‌است؛ تراشیدن موی زنان زندانی در روسیه یا سرقت موهای بلند زنان در مراکز خرید ونزوئلا با کمک قیچی‌های برنده. در هندوستان نیز این دست از موارد کم نیست؛ گروهی مرد به زنی حمله کرده و او را نگه می‌دارند تا مردی دیگر موهایش را از ته بتراشد، یا به همسر زن پولی در ازای موهای همسرش پرداخت می‌شود