ویتامینه کردن مو مبنای علمی ندارد

خدیجه نوروزی

نژاد ما ایرانی‌ها نژاد کم‌مویی نیست اما نژاد پرمویی نیز نداریم. اگر از لحاظ ژنتیک والدین کم‌مویی داریم نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که موهای پرپشتی داشته باشیم. اما به محض مشاهده ریزش مو نگران می‌شویم و با مراجعه به پزشک و تجویز انواع داروهایی که گاه عوارض آن را نمی‌‌دانیم خود را به دردسر می‌اندازیم. دکتر محمدعلی نیلفروش‌زاده در گفت‌وگو با همشهری در مورد تصورات واقع‌گرایانه‌ای که باید به این پدیده داشته باشیم و همچنین انواع بیماری‌های ریزش مو و درمان‌های موجود می‌گوید.

ریزش طبیعی مو چقدر باید باشد؟

در ناحیه سر یک انسان به‌طور متوسط 100هزار تار مو وجود دارد و هر مو به‌طور معمول هزار روز عمرمی کند  و بعد وارد مرحله استراحت می شود و بعد از 3‌ماه می‌ریزد. در حالت عادی روزانه 100-40‌تار مو می‌ریزد که فرد زیاد احساس نمی‌کند چون جبران می‌شود اما اگر تعداد ریزش بیش از 100تار مو در روز شد، غیرطبیعی تلقی می‌شود و به‌تدریج بیمار احساس کاهش مو و طاس شدن می‌کند.

چرا شروع به ریختن می‌کند؟

دلایل متعددی برای ریزش مو وجود دارد که از جمله می‌توان به مسائل ارثی یا طاسی آندروژنتیک، کم‌خونی‌ها، استرس‌ها، عفونت‌ها، سرطان‌های داخلی، مشکلات هورمونی مثل تخمدان‌ها در زنان، کم‌کاری تیروئید و کاهش ذخیره فریتین سرم، به دنبال زایمان یا به دنبال قطع مصرف داروهای ضد‌بارداری خوراکی و بعضی داروها مثل داروهایی که در شیمی‌درمانی سرطان‌ها به‌کار می‌روند، بعضی داروهای روانپزشکی از جمله سدیم والپرات، داروهای ضد‌انعقاد مثل وارفارین، رادیوتراپی و بسیاری از عوامل دیگر مثل سبوره، خارش و چربی و شوره سر،‌خشکی بیش از حد موها و استفاده غیرصحیح از سشوار، شانه و برس اشاره کرد که همگی در ریزش مو نقش دارند؛ پس می‌تواند یک علامت از یک بیماری زمینه‌ای باشد که پزشک باید با کاوش آن‌را بیابد و درصورت امکان درمان کند.

شایع‌ترین‌ها کدام است؟

بیشترین و شایع‌ترین علت ریزش مو طاسی ارثی یا آلوپسی آندروژنتیک است که هم در مردان و هم زنان دیده می‌شود. در مردان در سنین بعد از بلوغ شروع و در زنان کمی دیرتر اتفاق می‌افتد. در این نوع ریزش ارث غالب است. البته ممکن است تمام افراد یک خانواده مبتلا نشوند و تنها 50درصد فرزندان دچار این بیماری شوند. امروزه ثابت شده که افرادی که این ژن را دارند، دارای گیرنده‌هایی در فولیکول‌های موی خود هستند که توسط آنزیم ٥ آلفا ردوکتاز، تستوسترون که هورمون مردانه است  به دی هیدروتستوسترون تبدیل می‌شود. دارویی به نام فیناستراید که در درمان ریزش مو به‌طور وسیع مصرف می‌شود از فعالیت این آنزیم جلوگیری کرده و ریزش مو را متوقف می‌کند. درمان این نوع ریزش مشکل است چون ژن مربوطه را نمی‌توان از بین برد. بنابراین با درمان‌های دارویی می‌توان از ریزش بیشتر جلوگیری کرد و تا حدی با مصرف داروهایی مثل ماینوکسیدیل رویش مجدد مو ایجاد کرد. لازم به ذکر است که نوع شامپو برحسب خشک و چرب بودن یا شوره و خارش داشتن، متفاوت است و با تشخیص متخصص پوست باید شامپوی مناسب تجویز شود. در مواردی که کمبود آهن، روی یا ویتامین D3 وجود داشته باشد، باید آنها را هم به‌طور همزمان درمان کرد.

در چه مواردی برای فرد کاشت مو تجویز می‌شود؟

در موارد پیشرفته ریزش و بعد از سن 25سالگی در صورتی‌که بیمار بانک موی خوبی در پشت‌سر داشته باشد، می‌توان به روش نواری (FUT) یا روش پانچی (FIT) برای او مو کاشت؛ چون این روش مؤثرتر و دائمی‌تر است و امروزه با کاشت به روش FIT نتایج زیبایی خوبی به‌دست می‌آید. روش‌های فیزیکی مثل لیزری و روش مزوتراپی که مواد مؤثر رشد مو را به‌طور موضعی در اختیار فولیکول مو قرار می‌دهد نیز مؤثر است. مطالعات زیادی در این زمینه وجود دارد. در مورد پلاسمای غنی از پلاکت (PRP)، با گرفتن خون بیمار و سانتریفیوژکردن آن پلاسمای آن را جدا کرده سپس زیر پوست سر با سوزن یا مزوگان تزریق می‌کنند. درصد بالایی از افراد با مشکل عدم‌داشتن موی کافی برای پیوند مواجه هستند. در پروژه‌ای که از سلول‌های فولیکول مو برای کاشت استفاده می‌شود، مشکلات بسیار کمتری پیش راه است؛ چرا که برداشت بافت از بیمار تنها با یک نمونه کوچک که شامل تقریبا 120فولیکول مو باشد، انجام می‌شود و بنابراین آسیب آزار‌دهنده پوست سر به شکل حیرت‌انگیزی کاهش می‌یابد. بنابراین این تکنیک بسیار ساده‌تر با مدت زمان کوتاه‌تر و درد کمتری همراه است. مزیت دیگر این روش استفاده مجدد از همان نمونه کوچک درصورت ناکافی بودن مقدار مو است که در پیوند مو چنین امری امکان‌پذیر نیست. باید گفت کشف سلول‌های بنیادی فولیکول مو مژده‌ای است برای بیمارانی که از ریزش مو رنج می‌برند. در این روش واکنش متقابل سلول‌های بنیادی فولیکول موhair follicle stem cell (FSC  با سلول‌های فرانشیمال درم در محیط آزمایشگاه با تکثیر قابل‌توجهی همراه بوده است. اما این روش مشکلات خود را نیز دارد از جمله اینکه در این روش باید توانایی سلول‌های بنیادی در تولید مو حفظ شود و مطمئن باشیم که تعداد قابل‌توجهی از سلول‌های مورد نیاز در محیط کشت رشد خواهند کرد. تکنیک باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که هزاران سلول در هر بیمار تولید و باعث رشد موی استاندارد قابل‌قبولی برای بیمار شود.

به علاوه، این ریسک وجود دارد که هیچ‌کدام از این موها دوام نداشته باشند و موهای رشد یافته باقی بمانند. هزینه بسیار بالای این روش و نگرانی در مورد مشکلات احتمالی بعدی و عدم‌ایجاد ظاهر دلخواه باتوجه به اینکه کنترل ویژه‌ای در مورد تراکم یکنواخت و جهت موها وجود ندارد، از دیگر مشکلات این روش است.

قابل ذکر است طبق مطالعات مختلف انجام‌شده در دنیا سلول‌های تزریق شده می‌تواند فولیکول‌های موی موجود فرد را تحت فشار قرار داده و باعث بازسازی و رشد موهای سالم در فرد شود که درصورت قبول این تئوری مشکل ظاهر ناهمگون این روش حل خواهد شد.

در درمان طاسی چطور؟

مطالعات وسیع انجام گرفته در دنیا در مراحل ابتدایی، اثرات سلول بنیادی مو را در درمان طاسی به اثبات رسانده و مراحل تکمیل این تکنیک در حال تحقیق و بررسی است. این تکنیک هم‌اکنون در ایران برای نخستین‌بار در دست تحقیق است. این مطالعه در 2 فاز انسانی و حیوانی توسط من در دست اجراست.

کدام دارو بیشترین تأثیر در درمان ریزش مو را داراست؟

فیناستراید یک داروی آزا‌استروئیدی ساختگی و با قدرت زیاد است که به‌صورت آنتاگونیست‌غیررقابتی به‌صورت برگشت‌ناپذیر باعث مهار آنزیم 5آلفا ردوکتاز نوع2 می‌شود. این آنزیم هورمون مردانه تستوسترون را به دی‌هیدروتستوسترون تبدیل می‌کند و در پوست سر به میزان زیادی وجود دارد. نیمه عمر پلاسمایی این دارو 8ساعت است و اثرات بیولوژیک آن برای زمانی طولانی‌تر به جا می‌ماند. اوایل سال1990 فیناستراید برای درمان هیپرتروفی پروستات با دوز 5میلی‌گرم روزانه تأیید شد. به‌دنبال مصرف این دارو، مردان متوجه شدند ریزش موهایشان کاهش یافته و حتی رویش موی جدید هم مشاهده کردند. بعد از تحقیقات زیاد مشخص شد این دارو با دوز یک میلی‌گرم در روز هم می‌تواند اثرات مثبت در ریزش مو داشته باشد که در آمریکا به‌عنوان داروی مؤثر بر ریزش موی مردانه با نام پروپشیا تأیید شد. این دارو در سال1998 از طرف انجمن پروپشیا نخستین قرص تأیید شده علمی در ریزش موی مردانه به‌خصوص در نواحی ورتکس (وسط سر)و قدامی میانی سر است. این دارو به صورت قرص‌های یک میلی‌گرمی برای ریزش مو روزانه استفاده می‌شود و میزان هورمون دی‌هیدروتستوسترون سر را تا 64درصد و سرم را تا 68درصد کاهش می‌دهد. بعد از 12‌ماه مصرف این قرص موهای کامل و ضخیم سر افزایش یافته و موهای نازک کاهش می‌یابد. فیناستراید به‌خوبی می‌تواند باعث متوقف شدن پدیده مینیاتوری شده و رشد مجدد موها شروع می‌شود.

رایج‌ترین عوارض پروپشیا چیست؟ 

عوارض جنسی از جمله از دست دادن میل جنسی در 2درصد مردان، اشکال در نعوظ در 3/1درصد و کاهش مقدار مایع منی. وقتی فرد با این عوارض مواجه می‌شود درصورت قطع مصرف دارو، عوارض ایجاد شده از بین می‌رود. علاوه بر اینها در تعدادی از مردان بزرگی و حساسیت زیاد سینه مشاهده شده. البته باید درصورت مواجه شدن با درد یا ترشح و یا لمس توده در سینه سریعا به پزشک مراجعه کرد. زنان حامله و حتی مستعد برای حاملگی نباید از این دارو استفاده کنند. پروپشیا توسط یک لایه محافظ پوشیده شده و این پوشش از تماس دست با ماده فعال دارو جلوگیری می‌کند.

چه مدت بعد از مصرف، اثرات فیناستراید نمایان می‌شود؟

قرص را هر روز میل کنید و در عرض 4 تا 6‌ ماه اثرات آن ظاهر می‌شود. معمولا بعد از 24‌ماه ماکزیمم اثر در موها ایجاد می‌شود. اگر بعد از 12‌ماه هیچ‌گونه تأثیری در موهایتان مشاهده نکردید ادامه مصرف آن بی‌حاصل است. طی 12‌ماه بعد از قطع دارو موهای درآمده ریزش می‌یابند و اثر فیناستراید تا زمانی است که مصرف می‌شود. بدون تجویز پزشک مصرف نشود.

مدت درمان ریزش مو؟

درمان‌های دارویی درصورتی که اوایل شروع ریزش مو تجویز شوند، در اغلب موارد به خوبی می‌توانند ریزش مو را کنترل کنند. چون مانع از بین رفتن کامل فولیکول‌های مو می‌شوند اما درصورتی که فولیکول‌ها در اثر پدیده مینیاتوری شدن کامل از بین رفته باشند، بهترین درمان دائمی و طبیعی برای پر کردن مناطق بدون مو جراحی پیوند مو است.

تغذیه چه نقشی در جلوگیری از ریزش دارد؟

با اینکه هیچ ماده غذایی‌ای مستقیما باعث ریزش مو نمی‌شود، برخی موادغذایی مثل فست‌فودها و سرخ کردنی‌ها به‌طور غیرمستقیم عامل ریزش مو هستند. فست‌فودها از نظر ریزمغذی‌ها فقیرند و مصرف مداوم آنها باعث به هم ریختن تناسب ریزمغذی‌های ضروری در بدن و به‌تدریج باعث ریزش مو می‌شود. این مواد غذایی از ویتامین‌ها مخصوصا ویتامین‌های گروه B و عناصر گوگرددار و عناصری مثل روی، آهن و سلنیوم که در ساختمان مو نقش مهمی دارند، تهی هستند. آنچه در الگوی تغذیه مطرح و مهم است، تناسب در مصرف گروه‌های غذایی است. سلول‌های مو هم مثل هر سلول بدن به مجموعه‌ای از عناصر نیاز دارند و با به هم ریختن تناسب گروه‌های غذایی به آنها دست پیدا نمی‌کنند. مصرف زیاد خوراکی‌های یک گروه غذایی و کاهش مصرف گروهی دیگر می‌تواند بر سلامت مو و ناخن اثر منفی بگذارد؛ مثلا اگر میوه و سبزی کمتری مصرف کنید و میزان مصرف نان و غلات را بالا ببرید، مطمئنا دچار کاهش ریزمغذی‌های مورد نیاز رشد مو و ریزش آن خواهید شد. اغلب کسانی که رژیم غذایی سالم ندارند و غذاهای آماده و فست‌فود می‌خورند، سعی می‌کنند با مصرف خودسرانه مکمل‌ها کمبودهای بدن را جبران کنند اما این کار باعث ریزش مو می‌شود؛ مثلا مصرف زیاد روی می‌تواند باعث کمبود آهن شود و این مسئله خود عامل ریزش مو است. سرخ‌کردنی‌ها که از روغن‌های ناسالم تهیه می‌شوند برای سلامت مو خطر دارند.

ویتامینه کردن مو که بسیار باب شده، تا چه اندازه در تقویت مو مؤثر است؟

شما هر چقدر مواد غذایی مختلف و انواع ویتامین‌ها را روی موها بمالید تأثیری در افزایش رشد موها ندارد. بنابراین چیزی به نام «ویتامینه کردن موها» مبنای علمی ندارد و این مسئله تنها اسباب دست عده‌ای جهت خالی‌کردن جیب مردم شده است.

پس وجود ویتامین‌ها و پروتئین‌های مختلف در شامپوها و فراورده‌های مو به چه دردی می‌خورد؟

هر چند وجود این مواد ممکن است به خاصیت نرم‌کنندگی یک فراورده و حالت دادن موها کمک کند و یا در حفظ فراورده مؤثر باشد اما تأثیری در تقویت موها ندارد و هیچ کدام از آنها به ریشه موها نفعی نمی‌رسانند و همگی پس از شست‌و‌شو برطرف می‌شوند و اغلب اضافه کردن آنها جهت جلب مشتری است.

پس مو از چه طریق تغذیه می‌شود؟

به‌طور طبیعی تغذیه مو از طریق رگ‌هایی که به ناحیه پاپی مو می‌رسند صورت می‌گیرد. از طریق این رگ‌ها مواد مورد نیاز برای تغذیه ریشه مو وارد می‌شود و در اختیار سلول‌های سازنده مو قرار می‌گیرد و از سوی دیگر مواد زائد سلول‌ها از طریق رگ‌های همان ناحیه خارج می‌‌شود. درصورتی که مواد مورد نیاز برای رشد سلول‌های سازنده مو کافی نباشد خواه این مسئله به‌علت کمبود کلی آن ماده در بدن باشد (مثلا به علل کمبودهای تغذیه‌ای) یا به‌خاطر نقصان در خون رسانی به موها باشد (مثلا به علل اشکالات عروقی) باعث ریزش مو یا رویش موهای غیرطبیعی می‌شود. بنابراین لازمه داشتن موهایی سالم و باطراوت، برخورداری از تغذیه مناسب و کامل است؛ همچنان که این قضیه در مورد تمامی اعضای بدن صادق است. تغییرات ایجادشده در موها جزو نخستین علائم کمبود پروتئین‌هاست. حتی محرومیت کوتاه‌مدت پروتئین باعث چروکیدگی ریشه مو و تغییر ساقه مو می‌شود. در بیماری «کواشیورکور» که به‌علت کمبود پروتئین ایجاد  و معمولا در سال دوم زندگی دیده می‌شود موها نازک، مات و شکننده می‌شوند، به راحتی می‌ریزند و رنگ موها قرمز می‌شود و جلای خود را از دست می‌دهد. در بیماری «ماراسموس» که به‌علت سوءتغذیه و کمبود پروتئین و کالری ایجاد  و بیشتر در شیرخواران مشاهده می‌شود موها نازک، ترد و شکننده شده و قطر ساقه مو به یک سوم حالت طبیعی می‌رسد، موها اغلب به مرحله استراحت وارد می‌شوند و می‌ریزند. کمبود آهن نیزمی‌تواند باعث ریزش موی سر شود؛ حتی در مرحله‌ای که هنوز علائم دیگر ظاهر نشده باشد. کمبود روی و همچنین کمبود اسیدهای چرب ضروری نیز می‌تواند باعث ریزش مو شود. در برخی از بیماری‌های نادر متابولیک نیز اختلال در رشد موها دیده می‌شود.

با این اوصاف کمبودهای تغذیه‌ای علت شایعی برای ریزش موست؟

خیر. نباید هر کسی که دچار ریزش مو شد گناه را به گردن نوع تغذیه او بیندازیم. در مواردی که ریزش یا خرابی موها به‌علت کمبود تغذیه باشد معمولا علائم دیگری هم در فرد مبتلا وجود دارد و اینطور نیست که شخصی در سلامت کامل و بدون هیچ شکایت دیگری فقط موهایش بریزد. بنابراین در یک فرد معمولی که تغذیه مناسبی (در حد معمول جامعه) دارد نیازی به استفاده از داروهای تقویتی مثل انواع ویتامین‌ها، کلسیم و... جهت جلوگیری از ریزش مو نیست و تجویز آنها هم دردی را دوا نخواهد کرد.

احتیاج بدن به مواد غذایی در حدی است که کفایت نیازهای روزمره را بکند و تنها در حد تعادل مفید است و هر مقدار که بیش از این باشد زائد است و بنابراین خوردن بیش از حد یک ماده غذایی معجزه نمی‌کند. لازم به تذکر است که زیاده‌روی در مصرف برخی از غذاها و حتی برخی گیاهان خود موجب بیماری می‌شود. به‌عنوان مثال زیاده‌روی در مصرف ویتامین A علاوه بر عوارض مختلف باعث ریزش مو نیز می‌شود و این مسئله بیشتر در کودکانی دیده می‌شود که مادران با این تصور غلط که دادن ویتامین زیاده از حد به رشد کودک کمک می‌کند، به‌طور مرتب به او داروهای مولتی ویتامین می‌دهند و همین باعث مضرات بسیاری در کودک می‌شود که البته با قطع مصرف خودسرانه این ویتامین‌ها مشکل برطرف می‌شود. بنابراین باید مسئله «ویتامین‌زدگی» و تصورات غلطی که در رابطه با مصرف این فراورده‌ها در میان جامعه وجود دارد مورد توجه قرار گیرد و در این رابطه با پزشک متخصص مشورت شود.