شعر واقعی چیست؟

محمد بقایی‌ماکان/نویسنده، مترجم و پژوهشگر

هر پدیده‌ای در جهان با ویژگی‌های خاص خود شناخته می‌شود. بر این اساس ویژگی آتش گرماست؛ چنانکه ویژگی موسیقی، آهنگ است. هرکس با نواختن مضرابی بر سازی می‌تواند صدایی تولید کند، اما این صداها زمانی ملودی و آهنگ است که برخوردار از وزن باشد. یکی از ویژگی‌های شعر هم وزن است. همواره می‌توان کلماتی را به‌دنبال هم گفت یا نوشت، اما این واژه‌ها و کلمات زمانی شعر محسوب می‌شوند که موزون باشند.
تعریف نادرستی که از گزاره‌های غیرمنظوم وجود دارد نسبت دادن شعر به آنهاست.
این جملات حتی اگر زیبا هم باشند حداکثر متن ادبی‌اند نه شعر و تا زمانی که موزون نشوند و وزن نیابند شعر به حساب نمی‌آیند.
وزن، ویژگی شعر و رکن رکین این آرایه ادبی است.
گرچه هرچه منظوم باشد، لزوما شعر نیست یا دست‌کم شعر خوبی نیست اما لازمه شعر بودن وزن داشتن است.
شعر همچنین ملزومات دیگری هم دارد؛ از ردیف، قافیه و قالب گرفته تا تشبیهات و صنایع که پرداختن به همه آنها نیازمند فضا و حوصله‌ای گسترده و فراخ است. اما به هر روی همین مختصر کافی است تا بدانیم جملاتی که به‌نام شعر خوانده یا شنیده می‌شوند زمانی می‌توانند شعر به حساب آیند که دست‌کم موزون باشند؛ در غیر این صورت هرچه باشند، شعر نیستند.
حتی اگر گویندگان یا نویسندگان آن، قواعد و قوانینی برای گفتن یا نوشتن آنها قائل شده باشند که بیرون از تعریف مذکور باشد، زیرا شعر به‌معنای واقعی، کلام منظومی است که از دل برمی‌آید و بر دل می‌نشیند. چنین کلامی به قول نیما الزاما نیاز به قافیه ندارد ولی قافیه آن‌ را زیباتر و مؤثرتر می‌سازد.