تهدید حیات گیاهان تالاب هامون

فرشته بامری|  خبرنگار:


دریاچه و تالاب بین‌المللی هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه و هفتمین تالاب بین‌المللی جهان است و یکی از ذخیره‌گاه‌های زیستی ‌در ایران شناخته می‌شود. این دریاچه از 3 دریاچه کوچک به نام‌های هامون پوزک، هامون سابوری و هامون هیرمند تشکیل شده‌ است که در زمان فراوانی آب به هم می‌پیوندند و دریاچه هامون بین افغانستان و ایران را تشکیل می‌دهند. وسعت دریاچه هامون در زمان پرآبی ۵۶۶۰ کیلومتر مربع است که از این مقدار ۳۸۲۰ کیلومتر مربع متعلق به ایران و بقیه در افغانستان است.


صید ماهی در زمان پرآبی

دریاچه هامون در زمان پرآبی محلی برای صید ماهی توسط صیادان منطقه بود، و پوشش گیاهی و علوفه مرغوب به همراه نیزارهای تالاب تغذیه مناسبی برای دام‌های کشاورزان و عاملی برای کنترل ریزگردها محسوب می‌شد. در این مدت، مسئولان تلاش کردند از طریق مذاکره با کشور افغانستان، حقابه دریاچه هامون را که از سوی کشور افغانستان جدی گرفته نشده است، به تالاب بازگردانند.

اما در پی بارندگی‌های اخیر که به صورت سیلاب به منطقه سیستان رسید، تالاب آبگیری شد و میزان آن به ۲۰ درصد رسید. با این‌که 20 درصد عدد بالایی نیست با توجه به 2 دهه خشکسالی در هامون، این میزان آب هم به‌شدت در اکوسیستم تالاب و نشاط اجتماعی تاثیرگذار بوده است. 


خشکسالی

«حمید اکبری» یکی از اهالی شهر علی‌اکبر (شهری در جوار تالاب هامون)، در این ‌باره به همشهری گفت: من شغلم صیادی است و یکی از صیادان قدیمی منطقه هستم که در زمان پرآبی تالاب، از طریق ماهیگیری امرار معاش می‌کنم.
وی با اشاره به خشکسالی‌های اخیر افزود: مردم این منطقه سال‌ها است چشم‌انتظار آب هستند تا این تالاب دوباره احیا شود و روح زندگی در منطقه جاری شود. در نیمه دوم بهمن، مردم محلی از باران سیل‌آسا در افغانستان و احتمال ورود آب به صورت سیلاب مطلع شدند. از همان‌ زمان خوشحالی عمومی میان مردم احساس می‌شد.

اکبری تصریح کرد: ورود آب موجب خوشحالی و مسرت سیستانی‌ها و باعث تامین آب مورد نیاز برای کشاورزی و آب آشامیدنی منطقه شد.وی در ادامه گفت: سرانجام 20 بهمن آب از نقطه مرزی هیرمند وارد سیستان شد و زمینه را برای شادی و مسرت افرادی که از شامگاه جمعه برای دیدن لحظه ورود آب در منطقه حاضر شده بودند فراهم کرد. شهروند دیگری بیان کرد: بعد از ورود آب به تالاب و ورود سیلاب در سال جاری که حتی منجر به زیر آب رفتن ۱۱روستا در منطقه سیستان شد، وضعیت آب در تالاب هامون شرایط مطلوبی یافت. ما اکنون شاهد جوانه زدن علوفه و نی در بستر هامون هستیم.

وی افزود: رویش نی و علوفه توجه کشاورزان و دامداران هامون را به خود جلب کرده است و عده‌ای به برداشت زودهنگام روی آورده‌اند. این در حالی است که نیزارهای حاشیه و بستر دریاچه هامون، زیستگاه پرندگان مهاجر است و پرندگان بین این نیزارها تخم‌گذاری می‌کنند.

«جانعلی صیادی» یکی دیگر از کشاورزان، گفت: با وجود خشکسالی‌های اخیر تامین علوفه برای دام‌ها دشوار شده است. زمانی که چالش‌های آبی در منطقه تشدید شده بود، ساکنان روستاها ناچار برای اندک دام‌هایی که برایشان مانده بود از دیگر استان‌ها علوفه خریداری می‌کردند.

وی ادامه داد: اما هنگامی که تالاب به صورت موقتی آبگیری شده و علوفه و نی در آن رشد کرده‌اند، کشاورزان شتابزده اقدام به برداشت می‌کنند. ساکنان منطقه باید در برداشت علوفه و نی محتاطانه اقدام کنند تا آب موجود در تالاب نیز دیرتر تبخیر شود.صیادی با اشاره به این‌که نی از نظر شکل ظاهری و برخی کاربردها با توتک کاملا متفاوت است. اظهار کرد: نی با داشتن ساقه مخروطی‌شکل با ساقه‌های بلند و برگ‌های نازک و مسطح بین یک تا 4 متر رشد می‌کند.


هشدار مسئولان

رئیس کمیسیون آب و کشاورزی در مجلس شورای اسلامی با اشاره به ورود سیلاب به منطقه سیستان گفت: ورود حجم بالای آب به صورت سیلاب در منطقه‌ای که ساکنان آن سال‌های متمادی با خشکسالی روبه‌رو بودند مسرت‌بخش است.
«احمدعلی کیخا» افزود: آب ورودی نوید سال آبی خوبی به مردم منطقه می‌دهد. هم‌اکنون نیز بسیاری از کشاورزان از آب هدایت‌شده از سیلاب که در رودها جاری شده است زمین‌های خود را برای کشت محصول آبیاری می‌کنند.
وی ادامه داد: بسیاری از کارشناسان معتقدند ورود آب به منطقه می‌تواند معضل ریزگردها را کنترل و مدیریت کند. کیخا با انتقاد از برداشت عجولانه علوفه از بستر هامون تاکید کرد: با رویش علوفه و نی در بستر هامون بسیاری از دامداران اقدام به برداشت زودهنگام از تالاب هامون کرده‌اند، در حالی که علوفه و نی به‌تازگی جوانه زده است و هنوز قابل برداشت نیست. رئیس کمیسیون آب و کشاورزی گفت: مردم باید بدانند که وجود علوفه و نی در بستر هامون ضروری است و به حفظ اکوسیستم موجود کمک می‌کند. انتظار می‌رود صبور باشند و اجازه رشد بیشتر به علوفه و نی در این دریاچه بدهند‌.

کیخا افزود: حتی برخی از عشایر و کشاورزان دام‌های خود را برای استفاده از گیاهان روییده وارد تالاب هامون می‌کنند. این موضوع سبب از بین رفتن حیات گیاهی تالاب می‌شود.
وی ادامه داد: در صورت بی‌توجهی دستگاه‌های اجرایی از جمله محیط زیست شاهد نابودی زودهنگام حیات گیاهی تالاب خواهیم بود. ورود گله‌های عظیم شتر به بستر هامون و مصرف انواع و اقسام بوته‌ها، گزها و علوفه موجود و به تبع آن خشک شدن و تشدید پدیده ریزگردها از دیگر چالش‌های موجود است که مبارزه دستگاه‌های متولی را می‌طلبد.


کاربرد نی و توتک

گیاه نی و توتک که در بستر تالاب‌ها می‌رویند، در تهیه حصیر کاربردهای مشترک اما شکلی متفاوت دارند. از گیاه توتک نوعی حصیر که در اصطلاح محلی به آن پرده خلکی می‌گویند، تهیه می‌شود که در تزئین اتاق‌ها و جلوگیری از ورود حشرات، جلو درهای ورودی استفاده می‌شود، اما حصیر تهیه‌شده از نی در ساخت خانه‌های حصیری، ایجاد سرپناه و بادگیرها به ‌کار می‌رود.