کتاب
سرد و گرم نمایشگاه سیودوم
ناشران از شرایط بازار کتاب پس از پایان نمایشگاه کتاب تهران می‌گویند
مرتضی کاردر/روزنامه‌نگار
سی‌و‌دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به پایان رسید تا پرونده مهم‌ترین اتفاق فرهنگی سال در حوزه کتاب بسته شود. روزهای نخست نمایشگاه قدری سردتر از گذشته بود و استقبال مخاطبان به اندازه سال‌های قبل نبود. تغییر در زمان برگزاری نمایشگاه اصلی‌ترین دلیلی بود که عموم مخاطبان قدری دیرتر به نمایشگاه بیایند. یکی دو روز گذشت تا متوجه شوند نمایشگاه کتاب آغاز شده است. بحران اقتصادی و کاهش قدرت خرید و افزایش قیمت کتاب‌ها نیز سبب شد که مخاطبان قدری دیرتر برای خریدن کتاب‌هایشان دست به جیب شوند و روزهای نخست را بیشتر به ارزیابی قیمت‌ها بپردازند. اما هر‌چه گذشت، نمایشگاه گرم‌تر و روزبه‌روز شلوغ‌تر شد تا پنجشنبه و جمعه آخر نمایشگاه سیودوم مثل سال‌های گذشته شلوغ‌ترین روزهای نمایشگاه باشد.
امسال به جز ناشران دانشگاهی، بقیه ناشران در فضای مسقف مصلی قرار گرفتند تا سرانجام پس از چندسال برگزاری نمایشگاه کتاب، امسال قریب به اتفاق ناشران در فضای مسقف سامان پیدا کنند. امید که تا سال آینده ناشران دانشگاهی نیز در فضای مسقف مصلی جایی بیابند.
با وجود سیل و بارش‌های بسیاری که اقصی‌نقاط ایران را در‌برگرفته بود، امسال یکی از معدود سال‌هایی بود که باران بهاری به نمایشگاه سر نزد تا برگزارکنندگان نمایشگاه از کابوس آبگرفتگی غرفه‌ها نجات پیدا کنند.
با این همه، نمایشگاه هنوز ایرادهایی دارد که انگار تبدیل به رویه شده است. هنوز پیش نیامده که پیش از آغاز نمایشگاه راهنمای ناشران در غرفه‌ها نصب شود. امسال راهنمای ناشران کودک و نوجوان خیلی دیرتر نصب شد و مخاطبان کتاب‌های کودک روزهای نخست برای پیدا‌کردن ناشرانشان سرگردان بودند.
هنوز با وجود اینکه بیش از 10دوره است که نمایشگاه در مصلی برگزار می‌شود، هیچ‌کس برای فضای استراحت انبوه مخاطبانی که به نمایشگاه می‌آیند، فکری نکرده است. در روزهای آخر هفته که مخاطبان بیشتری به نمایشگاه می‌آیند، کمتر جایی برای نشستن و استراحت پیدا می‌شود و بازدیدکنندگان مجبورند در گوشه‌ای از حیاط‌های بزرگ مصلی یا چمن‌ها و فضای سبز آنجا ساعتی بنشینند و خستگی درکنند. با وجود وعده‌های همیشگی برای افزایش فضای استراحت، تعداد نیمکت‌ها از دوره اول تا امروز بیشتر نشده است؛ وضعیتی که شایسته بازدیدکنندگان و مخاطبان کتاب نیست.
با وجود بحث‌های بسیاری که درباره ناشران کمک‌آموزشی صورت می‌گیرد، هنوز اصلی‌ترین تبلیغ‌های نمایشگاه از آن آنهاست و دوره‌ای نیست که ناشری تازه سر برنیاورد.
آمار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌گوید که فروش نمایشگاه کتاب سیودوم نسبت به سال گذشته 36درصد بیشتر بوده است. هرچند وقتی 36درصد را با افزایش قیمت کتاب در یک سال گذشته مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم که لزوما شاهد افزایش فروش کتاب‌ها نبوده‌ایم. با این همه، سراغ ناشران رفتیم تا ببینیم که آنها درباره نمایشگاه چه می‌گویند و ارزیابی‌شان از نمایشگاه سیودوم چگونه است.
صرفه‌جویی برای نمایشگاهی بهتر
محمود آموزگار، نایب‌رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران ارزیابی مثبتی از نمایشگاه سیودوم دارد: «با توجه به مسائل اقتصادی، تحریم، سیل و... کسی گمان نمی‌کرد نمایشگاه با استقبال زیادی مواجه شود. اما استنباط من این است که نه‌تنها این شرایط تأثیری بر نمایشگاه نگذاشت، بلکه امسال نمایشگاهی برگزار شد که دستاوردهای بیشتری برای برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان داشت. نکته‌ای که حتما باید به آن اشاره کنم صرفه‌جویی‌هایی بود که در نمایشگاه صورت گرفت تا هزینه‌های برگزاری نمایشگاه کمتر شود؛ از حذف هزینه‌هایی مثل مفروش کردن شبستان تا کاهش نیروی انسانی و حذف تشریفات زائد.»
20درصد گران‌تر، 20درصد فروش بیشتر
امیرحسین‌زادگان، مدیر انتشارات ققنوس وضعیت در مقایسه با سال گذشته تغییری نکرده است: «فروش مجموعا خوب بوده و نسبت به سال گذشته تغییری نکرده است. 20درصد افزایش قیمت داشتیم و فروش هم تقریبا 20درصد افزایش داشته است.
او درباره وضعیت نشر در سال‌جاری می‌گوید:« بحران کاغذ از خرداد97 شروع شده و ناشران سال سختی داشته‌اند؛ نه فقط کاغذ، بلکه قیمت دیگر خدمات حوزه نشر مثل چاپ، زینک و... نیز افزایش پیدا کرده و چندبرابر شده است و نه‌تنها بعضی از این اقلام در بازار کم است، بلکه بسیار گران هم شده است. اگر کاغذ دولتی به‌طور منظم به ناشران تعلق بگیرد، تلاش می‌کنیم که از هزینه‌های دیگر کم کنیم و قیمت کتاب‌ها افزایش حداقلی داشته باشد اما اگر بخواهیم کاغذ را از بازار آزاد تهیه کنیم، چاره‌ای جز توقف تولید نداریم.»
بحران کاغذ خیلی از کتاب‌ها را به نمایشگاه نرساند
داوود موسایی، مدیر انتشارات فرهنگ معاصر، ناشر کتاب‌های مرجع می‌گوید: «اگر شرایط کاغذ بهتر بود می‌توانستم بگویم که نمایشگاه خوبی بود اما مجموعا نمایشگاه بدی نبود. بحران کاغذ سبب شد که ناشران نتوانند بعضی از کتاب‌هایشان را به نمایشگاه برسانند.» موسایی درباره افزایش قیمت کاغذ و کاهش قدرت خرید مخاطبان می‌گوید: «افزایش قیمت کتاب به تناسب افزایش قیمت کاغذ نبوده است. افزایش قیمت در حوزه‌های دیگر به اندازه کتاب حساسیت‌برانگیز نیست اما کتاب کالایی است که بیش از اندازه زیر ذره‌بین است. اگر قرار بود قیمت کتاب متناسب با افزایش قیمت کاغذ و دیگر خدمات حوزه نشر افزایش یابد باید قیمت بیشتر از اینها می‌شد اما مخاطبان کتاب تاب افزایش بیش‌از اندازه قیمت کتاب را ندارند.»
موسایی پیش از آغاز نمایشگاه به همشهری گفته بود که بحران واقعی نشر پس از نمایشگاه آغاز می‌شود؛ «هنوز هم معتقدم بحران اصلی تازه قرار است آغاز شود؛ وقتی که ناشران باید کتاب‌ها را تجدید چاپ کنند و با افزایش قیمت‌ها در حوزه چاپ و نشر مواجه می‌شوند. در هیچ دوره‌ای وضعیت بازار نشر اینطور نبوده است.»
اگر سهمیه کاغذ قطع نشود، ناشران مشکلی نخواهند داشت
محمدعلی جعفریه، مدیر نشر ثالث از وضعیت نمایشگاه راضی است و می‌گوید: «استقبال از نمایشگاه خوب بود. هر سال مخاطبان می‌آیند و کتاب‌ها را می‌خرند، امسال هم استقبال مخاطبان خوب بود.» جعفریه برخلاف ناشران دیگر به آینده نشر نیز چندان بدبین نیست: «اگر سهمیه‌هایی که ارشاد به ناشران می‌دهد به همین شکل ادامه داشته باشد و کاغذ یارانه‌ای مثل گذشته به‌صورت منظم میان ناشران توزیع شود، برای تجدید چاپ‌ها با مشکل مواجه نخواهیم بود و ناشران می‌توانند به فعالیت‌هایشان ادامه بدهند.»
سی‌و‌دومین نمایشگاه کتاب به پایان رسید. چنان‌که مسئولان نمایشگاه گفته‌اند برنامه‌ریزی برای برگزاری نمایشگاه سی‌و‌سوم به‌زودی آغاز می‌شود؛ وعده‌ای که هر سال داده می‌شود اما معمولا تا اسفندماه به تعویق می‌افتد و در روزهای پایانی سال است که برنامه‌ریزی برای برگزاری نمایشگاه بعدی آغاز شده و همه‌‌چیز در دقیقه 90 انجام می‌شود. امیدواریم که امسال اینگونه نباشد.
در همینه زمینه :
