مضرهای دوست داشتنی

یاسین دهقان|‌ یزد- خبرنگار:



یزد شهری است با ساختاری سنتی. به دلیل این ساختار، حالا شهر یزد یکی از اصیل‌ترین و دیدنی‌ترین شهرهای ایران است. معماری عمومی شهر یزد به طور کامل منحصر به خودش است. شاید یزدی‌ها به این تصویر عادت کرده باشند، اما همین تصویر متفاوت است که یزد را به محبوب‌ترین شهر برای گردشگران خارجی تبدیل کرده. یکی از جاذبه‌های شهر یزد، که در تمام ایران معروف است، شیرینی‌های مشهور و دوست‌داشتنی آن است. اما این شیرینی‌های خوشمزه و متفاوت مشکلاتی برای ساکنان شهر به وجود آورده است. 

شیوع بیش از حد معمول دیابت در یزد یکی از همین مشکلات است. حالا حدود 40 درصد مردم یزد به این بیماری دچارند و تقریباً نیمی از آنها شناسایی نشده‌اند و حتی خودشان از مشکل خود خبر ندارند. این آمار بسیار زیاد و تکان‌دهنده است. علاوه بر سیاست‌گذاری و برنامه‌‌ریزی بهداشتی برای یزد، آگاهی عمومی از دیابت و به کار بستن روش‌های پیشگیرانه می‌تواند آینده بهتری برای یزد رقم بزند. بی‌اعتنایی به دیابت ممکن است در آینده مشکلات زیادی برای مبتلایان ایجاد کند. لازم است همه به‌خصوص در شهر یزد این بیماری را به‌خوبی بشناسند و به آن حساس باشند. 


قطاب محبوب یزد

قطاب را تمام یزدی‌ها یا دقیق‌تر بگوییم، تمام ایرانی‌ها به‌خوبی می‌شناسند. این شیرینی یکی از محبوب‌ترین و لذیذترین شیرینی‌ها در تمام ایران است. لذت ناشی از خوردن قطاب دلیل علمی دارد. در طبیعت معمولاً چربی و قند در کنار هم حضور ندارند؛ دو عنصری که خوردن آنها به انسان لذت می‌دهد.

 بشر متوجه شده است که کنار هم قرار دادن مواد قندی و ترکیبات چرب می‌تواند لذت خوردن را دو برابر کند؛ لذتی که در خوردن بستنی و یا شیرینی خامه‌ای وجود دارد. اما این لذت یکی از مضرترین لذت‌هایی است که می‌شود تجربه کرد و در واقع، از فریب مغز ناشی می‌شود. نان قطاب از آرد سفید، زرده تخم‌مرغ، شیر و پودر قند به دست می‌آید که در روغن زیاد سرخ شده است. 

آرد سفید، قند و روغن سرخ‌کردنی در کنار هم، آن هم در حجم زیاد، بسیار برای بدن بسیار مضر است. داخل قطاب را با پودر قند، پودر بادام و هل پر می‌کنند. اما فقط این نیست. غلتاندن قطاب در مقدار زیادی پودر قند مرحله نهایی است. خوردن قطاب درست مانند گذاشتن چند حبه قند با هم در دهان است. 

مصرف مداوم این مقدار قند و کربوهیدرات می‌تواند به طور مستقیم موجب ابتلا به دیابت شود. جایگزین کردن آرد سفید با آرد سبوس‌دار، کم کردن مقدار شیرینی موجود در قطاب و جایگزین کردن شیرین‌کننده‌های طبیعی، جایگزین کردن پودر بادام، گردو و یا پسته به جای پودر قند روی قطاب و پخت در فر یا تنور به جای سرخ کردن در روغن می‌تواند قطاب را به یک خوردنی سالم و مقوی با مضرات کمتر تبدیل کند. 

پشمک یزدی

به طور عمومی دو نوع پشمک وجود دارد: پشمکی که در شهر بازی‌ها تولید می‌کنند و عملاً محصولی خارجی است که بعدها به ایران وارد شده و دیگری پشمک یزدی. پشمک شهر بازی تنها شکر است که داغ شده و دور یک چوب پیچیده شده است. 

در این نوع پشمک تفاوت زیادی بین خوردن شکر خالص از داخل بسته‌بندی و یا خوردن پشمک وجود ندارد و می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری بر جای بگذارد. پشمک یزدی کمی متفاوت است. در پشمک یزد علاوه بر شکر، کمی آرد سفید و روغن هم وجود دارد. با این حال، نزدیک به 70 درصد وزن پشمک یزد را مولکول‌های نشکسته شکر تشکیل می‌دهد. اگر اجازه می‌دهید فرزندتان از داخل قندان 12 حبه قند بخورد، به او اجازه خوردن 50 گرم پشمک بدهید. بعید می‌دانم خودتان هم دوست داشته باشید این تعداد قند را یک‌جا مصرف کنید. پشمک از جمله خوراکی‌هایی است که برای دندان نیز بسیار ضرر دارد. 


ترکیب شکر، آرد سفید و روغن

تنها شیرینی‌های یزدی که مصرف مداوم آنها می‌تواند منجر به دیابت شوند پشمک و قطاب نیستند. در واقع، وقتی به مواد تشکیل‌دهنده بیشتر این شیرینی‌ها نگاه می‌کنیم، می‌توانیم این سه عنصر را در کنار هم بیابیم. شیرینی پنجره‌ای، نقل و یا سوهان آردی مقادیر زیادی کربوهیدرات بی‌کیفیت، قند و روغن اشباع‌شده دارند. 

قبل از خرید این محصولات با کمی دقت می‌توانید متوجه شوید که دقیقاً چه چیزی را می‌خرید و به خورد کودکانتان می‌دهید. قرار دادن مقداری بادام در کنار سفیده تخم‌مرغ و شکر و بعد سرخ کردن آن در مقدار زیادی روغن داغ منجر به تولید یک خوراکی سالم و مقوی نخواهد شد. بهترین راه مصرف بادام خوردن بادام بونداده، بدون شکر یا نمک و روغن است. برای شیرینی‌های محلی یزد نیز بهتر است آنها را در خانه با آرد کامل، شیرینی کم، بادام خام باکیفیت و روغن بدون چربی اشباع‌شده مانند روغن کنجد درست کنید و البته در مصرف آنها جانب اعتدال را نگه دارید. 


 چه کسانی در خطر هستند؟

وقتی می‌گوییم حدود 40 درصد مردم دیابت دارند، یعنی از هر 5 نفری که در خیابان می‌بینید 2 نفر مشکوک به دیابت هستند که تنها یکی از آنها بیماری خود را می‌شناسد و سعی دارد آن را کنترل کند. اما 3 نفر دیگر با سبک زندگی بدون تحرک و پر از روغن و شکر، به طور کامل از خطر دیابت در امان نیستند. بسیاری از افرادی که دیابت نوع 2 دارند مدت زمان زیادی از عمرشان را بدون دیابت سپری کرده‌اند. اگر وزن بالا دارید، به‌شدت در معرض خطر هستید. وزن بالا یعنی مقدار غذایی که می‌خورید بیشتر از حدی است که می‌سوزانید. باید رژیم غذایی خود را کنترل کنید و بر مقدار تحرک خود بیفزایید و حتی اگر قند خون کاملاً طبیعی دارید، باز هم باید مقدار قند و چربی روزانه خود را کنترل کنید. در بیشتر موارد، دیابت نوع 2 بازگشت‌پذیر نیست. اگر به آن مبتلا شوید باید تا آخر عمر با این بیماری سر کنید. پس قبل از رسیدن به آن نقطه روش زندگی سالم‌تر، مملو از سبزی‌های تازه همراه با ورزش و بدون دخانیات را آغاز کنید.


دیابت نوع یک و 2

حتماً عنوان دیابت نوع یک و 2 را شنیده‌اید. دیابت نوع یک دیابتی است که به واسطه سیستم ایمنی بدن ایجاد می‌شود و معمولاً ارثی است. این بیماران یا ترشح بسیار کم انسولین دارند و یا ترشح انسولین در بدن آنها به طور کامل متوقف شده است. برای همین، مبتلایان باید با تزریق خارجی انسولین سطح قند موجود در خون را کنترل کنند. اما شایع‌ترین نوع دیابت که بیش از 90 درصد بیماران را شامل می‌شود، دیابت نوع 2 است. در دیابت نوع 2 ممکن است ترشح انسولین به طور مرتب انجام بشود، اما نتواند به داخل سلول‌ها نفوذ کند. در این حالت ممکن است حتی مقدار انسولین موجود در خون بالاتر از حد طبیعی باشد. برای همین، تزریق خارجی انسولین به کنترل این بیماری کمک نخواهد کرد. این بیماری ممکن است در هر سنی به وجود بیاید و پیدایش علائم نه به صورت یک‌باره، بلکه تدریجی است. پرادراری، تاربینی، احساس خستگی مداوم و تشنگی مداوم می‌تواند از علائم آغازین دیابت باشد. 


چاقی؛ عامل اصلی دیابت نوع 2

کم‌تحرکی، چاقی، مصرف غذاهای چرب، مصرف بالای قند و تدخین سیگار و قلیان می‌تواند خطر ابتلا به دیابت را افزایش بدهد. شیوع زیاد دیابت در منطقه‌ای مانند یزد خبر از سبک زندگی غلط می‌دهد.

 با بهبود شیوه زندگی می‌شود تا حد زیادی دیابت نوع 2 را کنترل کرد. پرهیز از مصرف دخانیات، بالا بردن مقدار تحرک به‌خصوص تحرکاتی که منجر به افزایش سرعت گردش خون می‌شوند، پرهیز از مصرف نوشابه‌های گازدار، پرهیز از مصرف آرد سفید و جایگزین کردن آن با آرد سبوس‌دار، رعایت بهداشت به‌خصوص بهداشت پا و کنترل میزان قند خون از عواملی هستند که می‌توانند به کاهش خطر ابتلا به دیابت کمک کنند. آرد سفید به دلیل داشتن مقدار زیادی کربوهیدرات بی‌کیفیت برای بیماران دیابتی مفید نیست.

 بالا بردن مصرف سبزی‌های تازه، بیشتر مصرف کردن حبوبات، جایگزین کردن گوشت سفید به‌خصوص ماهی، محدود کردن مصرف شکر و شیرینی و کاهش مصرف گوشت قرمز و تخم‌مرغ می‌تواند برای کنترل بیماری- چه برای مبتلایان و چه برای کاهش ریسک ابتلا به بیماری- مؤثر باشد. یک فرد دیابتی با ورزش، ترک سیگار، پرهیز غذایی، رعایت بهداشت و خشک کردن دقیق پاها بعد از حمام می‌تواند به طول عمری طبیعی دست یابد.


لبنیات پرچرب

یک‌بار برای همیشه با لبنیات پرچرب خداحافظی کنید. کره، ماست پرچرب، خامه، شیر پرچرب و پنیرهای خامه‌ای می‌توانند در شکل‌گیری دیابت نوع 2 نقش داشته باشند. همچنین این مقدار چربی برای مبتلایان به دیابت می‌تواند عوارض جانبی دیابت نظیر صدمه به عروق و خطرات بیماری‌های قلبی و عارضه‌های مغزی را افزایش بدهد. باید تذکر داد که برخی شرکت‌ها برای جبران بی‌مزگی لبنیات کم‌چرب به محصولاتشان شکر می‌افزایند که برای رژیم دیابتی مناسب نیست. 

چربی اشباع‌شده باعث می‌شود که مقاومت در مقابل انسولین تشدید شود. برای دیابت نوع 2 این مشکل اساسی‌ترین دلیل بروز بیماری است و برای دیابت نوع اول عدم جذب انسولین تزریق‌شده می‌تواند منجر به بروز مشکلات زیادی شود. بیشتر مردم تنها قند را عامل رخداد «مرض قند» می‌دانند، در حالی که کربوهیدرات کم‌کیفیت و روغن‌های اشباع‌شده مانند چیزی که در روغن‌های سرخ‌کردنی، کره و غذاهای چرب وجود دارد نیز می‌توانند در بروز و تشدید دیابت تأثیر داشته باشند. این تصور که کره محلی یک خوراکی بسیار باکیفیت و بی‌ضرر است درست نیست. همچنین، بهتر است همین امروز خوردن فست فود و به‌خصوص سیب‌زمینی سرخ‌کرده را به طور کامل فراموش کنید و مصرف تازه میوه را جایگزین آب‌میوه کنید. آب‌میوه، حتی اگر کاملاً طبیعی و بدون شکر افزوده باشد، مقدار زیادی قند دارد و عامل مفید میوه یعنی فیبر و کربوهیدرات‌های باکیفیت از آن جدا شده‌اند.