بهار سرد کتاب

مرتضی کاردر/روزنامه‌نگار

نمایشگاه کتاب تهران معمولا به‌گونه‌ای زمانبندی می‌شود که با 2آخر هفته تلاقی کند. آخر هفته‌ها مخاطبان بیشتری به نمایشگاه می‌آیند؛ خاصه بازدیدکنندگان شهرستانی که روزهای تعطیل آخر هفته فرصت مناسبی برای سفر آنها به تهران و بازدید از نمایشگاه کتاب است.
همه‌‌چیز در مصلای بزرگ تهران آرام است. خودروهای برقی مسافران را جابه‌جا می‌کنند و به نزدیک شبستان می‌رسانند. هرچه عصر نزدیک‌تر می‌شود بازدیدکنندگان بیشتری به نمایشگاه می‌آیند. با این حال، شلوغی نمایشگاه کمتر از روزهای آخر هفته سال‌های گذشته است. بازدیدکنندگان می‌آیند و در نمایشگاه می‌گردند اما خبری از کیسه‌های کوچک و بزرگ کتاب نیست. به‌نظر می‌رسد قیمت کتاب‌ها قدری مخاطبان را ترسانده و کمتر کسی به خرید کتاب فکر می‌کند. نه خبری از تبلیغ‌های زیاد برای کتاب‌ها از بلندگوی نمایشگاه است و نه خبری از ازدحام مخاطبان جلوی غرفه‌ها. تنها ناشران بزرگ که غرفه‌های بزرگ‌تری گرفته‌اند توانسته‌اند ازدحام مختصری ایجاد کنند اما ناشران دیگر این روزها را قدری خلوت‌تر سپری کرده‌اند. به سراغ بعضی از ناشران رفتیم تا ببینیم روزهای نخست را چگونه گذرانده‌اند. 

خریدها کمتر شده
محسن بنی‌فاطمه، مدیر نشر نون می‌گوید: «خریدها کمتر شده و مخاطبان به خریدن یکی دوکتاب بسنده می‌کنند. البته نمی‌توانم بگویم که مردم به قصد نخریدن کتاب به نمایشگاه می‌آیند؛ آنها کتاب دوست دارند و کتاب می‌خوانند و امیدوارم در روزهای آینده بیشتر کتاب بخرند. با این حال، اکثر ناشران تخفیف‌های خود را به نسبت سال گذشته بیشتر کرده‌اند تا مردم دست خالی برنگردند.»

نمایشگاهِ قدم زدن و کتاب نخریدن
علیرضا بهرامی روزنامه‌نگار و مدیر انتشارات آرادمان از خلوتی روزهای نخست نمایشگاه گلایه می‌کند: «من اگر بودم عنوان مطلبم را برای روزهای نخست نمایشگاه، نمایشگاهِ قدم زدن و کتاب نخریدن می‌گذاشتم. این دو سه‌روز خلوت‌ترین روزهای نخست در این دوره‌ها بوده‌ است. فروش غرفه ما در روز گذشته 230هزار تومان بود. حالا شما این را مثلا با هزینه ناهار مقایسه کنید که دست‌کم 50هزار تومان است. به‌نظرم کلا مخاطبان با پیش‌فرض کتاب نخریدن به نمایشگاه می‌آیند. شرایط اقتصادی به‌گونه‌ای است که مخاطبان ترجیح می‌دهند کتاب نخرند و لابد به سراغ کتاب‌هایی که در سال‌های گذشته خریده و نخوانده‌اند، می‌روند.» صحبت‌های بهرامی فقط متوجه مخاطبان کتاب نیست و به مشکلات فنی و آمادگی‌های نمایشگاه نیز مربوط می‌شود: «حالا در چنین شرایطی درنظر بگیرید که مثلا دستگاه کارتخوان در عصر روز نخست به دست ما می‌رسد یا راهنمای راهروها تا پایان روز دوم نصب نمی‌شود، یعنی ناشران بخشی از مخاطبان اندک خود را نیز به چنین دلایلی از دست می‌دهند. من به‌عنوان ناشر، کتاب‌های چاپ اولی را حتی با تیراژ کمتر به نمایشگاه رسانده‌ام اما شرایطی که می‌بینیم به شکلی نیست که بتوانم حتی هزینه‌های نمایشگاه را تأمین کنم.» شاید ناشران بزرگ که کتاب‌های پرفروش بیشتری دارند، بتوانند از پس مدیریت هزینه‌های نمایشگاه بربیایند اما کار برای ناشرانی که کتاب‌های کمتری دارند، قدری دشوارتر است. ادامه چنین وضعیتی حیات بسیاری از ناشران را تهدید می‌کند.

کتاب، جایی در سفره مردم ندارد
سید ضیاء‌الدین شفیعی، مدیر انتشارات هنر و رسانه اردیبهشت، از ناشران ادبی فعال سال‌های گذشته است که کتاب‌های بسیاری از شاعران جوان منتشر کرده. او نیز دل خوشی از روزهای نخست نمایشگاه ندارد: «وضع فروش کتاب در این دو سه‌روز ناگوار بوده است. کمتر دیده‌ایم که مردم دستشان به خرید کتاب برود. سفره مردم آنقدر خالی است که کتاب چندان جایی در آن ندارد.» او در مقایسه دو سه‌روز نخست نمایشگاه امسال با سال‌های گذشته می‌گوید: «از همه سال‌های گذشته بدتر بوده است. روزهای نخست بعضی از سال‌ها روزهای شلوغ‌تری بود اما این دو سه‌روز شاید خلوت‌ترین روزهای نمایشگاه در طول این سال‌ها بوده است.»  رضا بیات، مدیر انتشارات «سلمان پاک» که ناشر کتاب‌های ادبی است می‌گوید: «کمتر کسی را دیده‌ام که کتاب در دست داشته باشد و به‌نظر می‌رسد خرید کتاب در این یکی دوروز کمتر بوده است.» 

آماری که خوشحال‌کننده نیست
مسئولان نمایشگاه کتاب در نشستی که ظهر روز جمعه در مصلی برگزار شد گفتند که آمار فروش کتاب در 2روز نخست نسبت به سال گذشته 10درصد افزایش داشته و مبلغ کل فروش در 2روز نخست 13میلیارد تومان بوده است. آماری که به ظاهر به افزایش گردش مالی نمایشگاه اشاره می‌کند اما وقتی افزایش قیمت کتاب را در یک‌سال گذشته نگاه می‌کنیم درمی‌یابیم که با کاهش فروش تعداد کتاب‌ها مواجه بوده‌ایم؛ چراکه قیمت کتاب در یک سال گذشته دست‌کم دوبرابر شده است.
  
روزهای خلوت‌تر نمایشگاه کتاب تهران از امروز آغاز می‌شود؛ روزهای نخست هفته که معمولا بازدیدکنندگان کمتری به نمایشگاه می‌آیند و فرصتی برای بازدید اردوهای دانش‌آموزی و دانشجویی است. باید دید که در روزهای آینده چه اتفاقی می‌افتد؛ آیا تنور نمایشگاه گرم‌تر می‌شود یا اینکه باید منتظر روزهای پایانی نمایشگاه باشیم تا شاید مخاطبان بیشتری به نمایشگاه بیایند. با این همه، نمی‌توان انکار کرد که مشکلات اقتصادی تاثیر خود را بر قیمت کتاب نشان داده و سبد مخاطبان کتاب در نمایشگاه بسیار سبک‌تر از گذشته است. مسئله‌ای که شاید اگر کسی فکری به حالش نکند شمارگان حداقلی کتاب را از این نیز کمتر می‌کند.