ترکیب زشتِ زیبا

وحید حقی/گرافیست

نگارگری و نقوش کتاب‌آرایی سنتی ایـرانی، دستمایه طراحی پـوسـتـر نمایشگـاه کـتاب امسال است؛ طرح‌ گل و مرغ و اسلیمی روی کتاب‌های رنگ‌به‌رنگ با ظاهری کهنه که نسخ خطی قدیمی را به ذهن متبادر می‌کند. همـچنین حـضور پیکره‌های مینیاتوری که انگار از متون جدا شده‌اند و روی اوراق کتاب‌ها به سمت مقصدی در ارتفاع قصد حرکت دارند. در قسمت بالای سمت چپ پوستر نیز بنایی مینیاتوری به همراه درخت سروی دیده می‌شود که در مقابلش حضور چند انسان و همچنین فرشته‌ای که انگار تحفه‌ای در دستانش دارد را نشان می‌دهد. می‌توان گفت کمیتی پرنقش از عناصر تصویری متعدد به نمایش درآمده است.

در دوسوم کادر، سطوحی از مثلث‌‌‌‌های خوابیده، جسورانه و تندوتیز وارد کادر شده‌اند. مثلث دومی از بالا به‌دلیل رنگ قرمزش برنده‌تر و همچنین بیشتر از بقیه عناصر تصویری دیده می‌شود. سفیدی قسمت متن کتاب‌ها، خطوط اریبی را تشکیل داده‌اند که بیننده آنها را در لبه‌های پوستر به هم متصل‌ می‌بیند و به‌دلیل قرارگرفتن پیکره‌ها روی این خطوط، چشم، خطوط را شبیه به یک جاده کوهستانی دنبال می‌کند و به سمت بالا کشیده می‌شود.
برخلاف سطوح و خطوط پرجنب‌و‌جوشی که در کلیت پوستر دیده می‌شود، پیکره‌های انسانی کاملا در حالت سکون قرار دارند. حتی به‌نظر می‌رسد پیکره عصابه‌دست به‌دلیل سربالا بودن مسیر از ادامه صعود عاجز است. انگار پیکره‌ها مرددند، بروند یا برگردند.
آسمان پوستر نمایشگاه کتاب، سفید است و عنوان اصلی و اطلاعات تکمیل‌کننده در سمت راست آن قرار گرفته و تایپ‌فیس‌های انتخاب‌شده غیراز شعار پوستر، برخلاف نقوش سنتی، کاملا مدرن هستند. سطح حجیم رنگ سفید آسمان، نسبت به سطوح رنگی پایین، نمودی کاملا مستقل دارد و از دید بیننده، ترکیب‌بندی پوستر از 2قسمت جدا از هم تشکیل شده است.
استفاده از نقوش سنتی به‌عنوان بن‌مایه تصویری برای موضوع کتاب، ایده مناسبی است؛ خصوصا اگر در عین حفظ اصالت سبک و هماهنگی با موضوع، با ترکیبی مناسب و چشم‌نواز ارائه شود. پوستر نمایشگاه کتاب، ایده اولیه خوبی دارد اما در کنترل ازدحام نقوش و رنگ‌های متعدد، دچار ضعف است. استفاده از فرم‌های بصری نامناسب را هم باید به این ضعف اضافه کرد که نتیجه کار را به یک پیش‌طرح اولیه و خام تبدیل کرده‌اند.

وحدت در کثرت، وقار، آرامش خیال‌انگیز و زیبایی آرمانی از ویژگی‌های نگارگری ایرانی است که اتفاقا منافات فرمی و مفهومی چندانی با فرم‌های هنری امروزی و همچنین موضوع کتاب و کتابخوانی ندارد؛ عناصر بصری در عین تفاوت ظاهری، ساز مخالف نمی‌زنند و نخبگی هنری در انتخاب‌ فرم‌ها به چشم می‌خورد. به‌عبارتی، نشان‌های تصویری به هر قیمتی تباه نمی‌شوند بلکه در یک موقعیت و چیدمان مناسب قرار می‌گیرند. در پوستر نمایشگاه کتاب هرکدام از عناصر به‌تنهایی زیبا هستند اما در ترکیب با هم، ناهماهنگ و نازیبا شده‌اند.
وقتی ایده و سبک خاصی برای طراحی یک اثر انتخاب می‌شود لازم است ضمن نوآور و پیشرو بودن، اصالت آن شیوه حفظ شود، همچنین ایده انتخاب‌شده به درجه‌ای از پختگی برسد تا در نهایت چیدمانی متناسب با سبک و موضوع اثر ارائه شود. به‌عبارتی عناصر تصویری، قربانی ایرادات فاحش پوستر نمایشگاه کتاب امسال نشوند. ایراداتی مثل سفیدی حجیم بالای کادر که هیچ تناسبی با همهمه شلخته پایین ندارد و تکه‌ای ناهماهنگ در کلیت پوستر است. تایپ‌فیس‌ انتخاب‌شده برای عنوان اصلی پوستر که یکی از مهم‌ترین عناصر یک اثر گرافیکی است هیچ سنخیت بصری با کلیت اثر ندارد و یا نقوش گل و مرغ و اسلیمی به قیمت ایده نپخته پوستر به نقوشی پیش‌پاافتاده و مبتذل تبدیل شده و از بار معنایی آنها که می‌توانست هدف پوستر را تقویت کند به‌شدت کاسته شده است. هجوم مثلث‌های برنده و خشن، به‌خصوص مثلث قرمز که حس جنایت را بیشتر القا می‌کند چه سنخیتی با مفهوم یار خاموش و مهربان دارد؟
رسالت اصلی پوستر نمایشگاه کتاب، ترغیب و دعوت از آدم‌ها برای حضور و نهایتا کتاب خواندن است. اما آنچه در حالت فیگورها دیده می‌شود حتی آدم‌های درون پوستر هم چندان رغبتی برای پیمودن این راه طولانی و سربالایی ندارند؛ مگر کسانی که باید کتاب‌های فیزیک و حساب و انتگرال را به هر مشقتی است از سر بگذرانند.