سیل در البرز چگونه مهار شد

زهرا اشرف‌زاده|  البرز – خبرنگار:



سیل‌های اخیر باعث بی‌خانمانی و وارد آمدن خسارت‌های سنگین در بخشی از کشور شد. کارشناسان نبود سازه‌های کافی آبخیزداری، از بین رفتن پوشش‌ گیاهی در مراتع و جنگل‌ها بر اثر ساخت‌وسازهای زیاد، ساخت‌وساز در حریم رودخانه‌ها و جاده‌سازی‌های غیرکارشناسی را برخی از دلایل این خسارات می‌دانند. در این میان نگاهی به حجم بارندگی‌های البرز نشان می‌دهد با وجود بارش‌های زیاد، خسارت‌ها تا حد قابل توجهی کنترل ‌شده است. 

وقتی به دلایل این اتفاق دقت می‌کنیم، می‌بینیم اقدامات پیشگیرانه بعضی مجموعه‌ها ازجمله اداره منابع طبیعی استان در اجرای سازه‌های آبخیزداری بسیار موثر بوده است، چراکه مدیریت پیشگیرانه حوزه‌های آبخیز با اجرای فعالیت‌های آبخوان‌داری و آبخیزداری در کاهش حجم سیلاب تاثیر بسزایی دارد.


کنترل سیلاب با سازه‌های آبخیزداری

معاون اداره منابع طبیعی شهرستان کرج با اشاره به اهمیت سازه‌های آبخیزداری در این شهرستان می‌گوید: میزان، شدت و حجم بالای بارندگی در روزهای اخیر باعث پر شدن اکثر بندها و سرریز شدن آنها شد. اما به دلیل وجود سازه‌های اجراشده آبخیزداری از جمله سدها، بندهای خاکی، سنگ و سیمان و عملیات‌ گابیونی در حوضه‌های آبخیز این شهرستان، سیل مهار و از وارد آمدن خسارت مالی و جانی جلوگیری شد.

«محسن میرزائی گودرزی» می‌افزاید: هدف از ایجاد بندهای خاکی کنترل سیلاب، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و جلوگیری از خسارات احتمالی سیلاب‌های فصلی در پایین‌دست است.
وی ادامه می‌دهد: اقدامات آبخیزداری و آبخوان‌داری این شهرستان نقش بسزایی در کنترل سیل و رسوب در بارش‌های اخیر داشته است. بنابراین لازم است اعتبارات بیشتری در اختیار قرار گیرد تا این دستگاه بتواند طرح‌های خود را در زمینه پیشگیری و کنترل سیل در حوضه‌های آبخیز کرج اجرا کند. 


 تغذیه سفره‌های زیرزمینی

رئیس اداره منابع طبیعی شهرستان ساوجبلاغ نیز با اشاره به اهمیت آبخیزداری و تاثیر سازه‌های مرتبط با آن در این شهرستان می‌گوید: سازه‌های آبخیزداری توانسته‌اند نقش بسیار مفید و موثری در کنترل سیل و رسوبات آن و کاهش خسارات ناشی از سیلاب‌های اخیر داشته باشند. به همین دلیل، علی‌رغم بارش‌های ناگهانی و رگباری، گزارشی از آورد رسوبات و وقوع سیل در شهرستان ساوجبلاغ دیده نشده است. همچنین این سازه‌ها، علاوه بر تاثیر در کنترل سیل، در پرآب شدن چشمه‌ها، چاه‌ها و منابع آبی منطقه نقش موثر داشته‌اند.

«جواد یعقوبی» ادامه می‌دهد: یکی از دلایل وقوع سیل، تخریب و دستکاری طبیعت است. این موضوع در زمینه جاده دسترسی هشتگرد به طالقان کاملا مشهود است، زیرا بر اثر جاده‌سازی، فرسایش‌پذیری حوضه از حالت طبیعی خارج شده است. در نتیجه این امر، علاوه بر ایجاد سیلاب‌های واریزه‌ای در گذشته، با توجه به پیش‌بینی‌های هواشناسی و محتمل بودن رگبارهای شدید، احتمال وقوع مجدد آن دور از انتظار نیست.وی اضافه می‌کند: با توجه به مکاتبات و پیگیری‌های صورت‌پذیرفته تصمیم بر آن شد که اقداماتی برای برگرداندن حوضه به شرایط اولیه توسط اداره راه و شهرسازی صورت بگیرد.


سازه‌های کنترلی در کنار رودخانه‌ها

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز با بیان این‌که اجرای سازه‌های کنترلی آبخیزداری در مسیر رودخانه‌ها به ‌ویژه در بالادست مناطق مسکونی و حوضه‌های آبخیز منتهی به حریم شهر و روستاها باعث کنترل سیل و رسوب می‌شود، می‌گوید: مساحت استان از لحاظ حوضه آبخیز 534 هزار هکتار است و 3 حوضه اصلی آبخیز از جمله سد کرج با مساحت 84 هزار هکتار و سد سفیدرود یا همان طالقان با 123 هزار هکتار را شامل می‌شود. از طرفی، حوضه‌های بینابینی و مرکزی هم داریم که در تقسیمات ما جزو حوضه رودخانه شور هستند و بیشتر شهرستان ساوجبلاغ، شهر کرج و اشتهارد را شامل می‌شود که حدود 326 هزار هکتار است.

«حامد فرضی» می‌افزاید: کنترل روان‌آب‌های سطحی و جلوگیری از فرسایش خاک و سیلاب‌ها ازجمله نتایجی هستند که در پی اجرایی شدن طرح‌های آبخیزداری حاصل می‌شوند. همچنین وجود 2 سد طالقان و کرج در البرز ضرورت انجام طرح‌های آبخیزداری را در این استان دوچندان می‌کند چراکه با اجرایی شدن این طرح‌ها، طول عمر سدها افزایش پیدا می‌کند و رسوبات کمتری وارد آنها می‌شود.

وی با اشاره به اعتبار تصویب‌شده برای اجرای طرح‌های آبخیزداری استان ادامه می‌دهد: برای اجرای این طرح‌ها 18 میلیارد تومان به تصویب رسیده که بخش قابل توجهی از آن تاکنون اختصاص یافته است. مطالعات آبخیزداری و منابع طبیعی به صورت دقیق صورت گرفته و با اعتبارات تخصیص‌یافته سال ۹۷، در 38 هزار هکتار از مناطق بحرانی استان اقدامات آبخیزداری با پیشرفت ۹۰ درصد صورت گرفته است.

فرضی بیان می‌کند: اکنون طرح‌های آبخیزداری را در 20 حوزه بحرانی سیل‌خیز استان در دست اجرا داریم. اجرای این طرح‌ها در کنار کمک به کاهش خطر وقوع سیل باعث تقویت سفره‌های زیرزمینی، جلوگیری از فرسایش خاک و توانمندسازی جوامع محلی در زمینه تامین آب پایدار در مناطق پایین‌دست می‌شود. این مساله همچنین رونق کشاورزی و اشتغالزایی را برای روستاییان به دنبال خواهد داشت.

وی می‌افزاید: یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اداره کل منابع طبیعی استان وقوع سیل در مناطق کوهستانی از جمله آسارا و طالقان است. در سال‌های قبل شاهد وقوع اتفاقات ناگوار در این مناطق بودیم. تلخ‌ترین آنها سیل سیجان بود که خسارات جانی و مالی زیادی داشت. از همین رو نقشه مناطق بحرانی از نظر سیل‌خیزی در این 2 شهرستان مشخص شده و از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی نیز اعتبارات قابل توجهی برای اجرای طرح‌های آبخیزداری استان به تصویب رسیده است.


اقدامات آبخیزداری در کرج

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز می‌گوید: اقدامات انجام‌شده در حوزه شهری کنترل روان‌آب‌ها و جلوگیری از ورود آنها را به داخل شهر کرج به دنبال داشته و نیز از وارد آمدن خسارات جلوگیری کرده است.
«حامد فرضی» ادامه می‌دهد: کنترل روان‌آب‌ها روش‌های مختلفی دارد که بیولوژیکی، بیومکانیکی و مکانیکی ازجمله آنها هستند. بیولوژیکی بهترین روش است، زیرا سبب می‌شود هیچ‌گونه روان‌آبی ایجاد نشود یا به حداقل ممکن برسد. اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری از سال 80 به بعد در شمال شهر کرج با روش‌های مکانیکی و بیومکانیکی اقداماتی انجام داده و با توجه به وضعیت شیبدار بودن و توپوگرافی منطقه که کوهستانی است، اتفاق مهمی در این شهرستان نیفتاده است. اما چالش‌هایی ازجمله تخلیه نخاله‌های ساختمانی در مسیل‌ها و مسدود کردن آنها و همچنین تخلیه نخاله‌های طرح‌های عمرانی به‌ ویژه آزادراه همت در محدوده شهر کرج وجود دارد.

وی با تاکید بر ادامه فعالیت‌ها در حوضه‌های آبخیز بحرانی استان و اهمیت این موضوع خواستار تخصیص اعتبار مناسب از محل منابع ملی و استانی می‌شود و می‌گوید: مداخله در طبیعت باید بسیار محتاطانه باشد و لازم است تمام عوامل تاثیرگذار را در نظر بگیریم. همچنین ترویج فرهنگ کاشت و توسعه پوشش گیاهی، حفاظت از مراتع و جنگل‌ها و حمایت از مدیریت چرای دام در مراتع از دیگر اقدامات ضروری برای مدیریت منابع آبی و کنترل سیلاب‌هاست.