مزایای احداث سد

پروفسور پرویز کردوانی/ چهره ماندگار علمی
برخلاف بعضی اظهارنظرها دوران سدسازی سپری نشده ‌است. سدها همچنان مفیدند و احداث سد یک تجربه شکست خورده علمی نیست. بزرگ‌ترین فایده سد ایجاد امنیت آبی از طریق ذخیره آب در مخزن سد و ایمنی شهر‌ها و مزارع در پایین‌دست ‌است. سال‌ها پیش در سفر به مصر تأثیر سد اسوان را دیدم و از پطرس‌غالی شنیدم که مصر یعنی نیل. گرچه احداث اسوان چند روستا را زیر آب برد و پس از آن کشاورزان مجبور به استفاده از کود شیمیایی شدند درحالی‌که پیش از آن با رسوبگذاری رود زمین‌ها تغذیه طبیعی و تقویت می‌شدند اما به هرحال اسوان طغیان‌های نیل را مهار و آب را برای روزهای داغ و کم‌آب ذخیره کرد. با این حال وجود سد وقتی مفید خواهد بود که مطالعات کافی و لازم درباره آن پیش از احداث انجام شود. این مطالعات باید در 3بخش بالادست سد، خود سد و پایین‌دست آن باشد. آبخیزداری، درنظر داشتن وسعت حوضه و احداث سدهای رسوبگیر از اقدامات لازم در بالادست است. تعیین محل مناسب و دور ازگسل برای ممانعت از «آبدزدی» گسل، رعایت اندازه سد(طول و وسعت) با حوضه آبگیر و اطمینان از مقاومت بستر در زمان آبگیری و شست‌و‌شوی هرساله و هیدرولیکی سدهای بزرگ کارهایی است که باید در محل سد انجام شود. ایجاد کانال درصورت نزدیکی به مناطق شهری و حفظ حریم برای کشاورزی و دامداری نیز از اقدامات ضروری در پایین‌دست است. اگر همه این موارد به‌درستی انجام شود، سدها نه‌تنها مشکلی ایجاد نمی‌کنند بلکه با کاستن از خطر سیل موجب ایمنی مردم می‌شوند؛ همچنین با ذخیره آب و تحویل آن به مناطق مسکونی از بی‌آبی جلوگیری می‌کنند و با انتقال آب به مزارع امنیت غذایی را موجب می‌شوند. اما اگر این ملاحظات، مطالعات و اقدامات نباشد سدها با انباشته‌شدن رسوب در آنها قابلیت ذخیره آب را از دست می‌دهند یا با قرار داشتن روی گسل به جای ذخیره موجب هدر رفت آب گسل می‌شوند.