مرد مذاکره طالبان

مذاکرات صلح افغانستان، که با هدایت آمریکا و بین طالبان و دولت این کشور برگزار می‌شود، مردانی را در مسیر هم قرار داده که زندگی را یکسان شروع کردند اما در ادامه هر کدام به سوی دیگری رفتند؛ اشرف‌غنی رئیس‌جمهور افغانستان، زلمای خلیل‌زاد نماینده آمریکا در مذاکرات صلح افغانستان و شیرمحمد عباس‌استانکزی مذاکره‌کننده ارشد طالبان، جوانی‌شان را در دورانی گذراندند که کشورشان آخرین دوره صلح را سپری می‌کرد. همچون جوانان بسیار دیگری، تحصیلات‌شان را با هدف ساختن کشورشان شروع کردند. اما جنگ در افغانستان، سرنوشت متفاوتی برای هر سه آنها رقم زد. حالا بعد از 40سال، هر 3نفر آنها، برای پایان جنگ، هدف مشترکی را دنبال می‌کنند.
از میان این سه، استانکزی، با وجود شروع مشابهی که با دو نفر دیگر دارد، مسیری کاملا متفاوت را سپری کرده و در زندگی‌اش، روزهای عجیب‌تری را تجربه کرده است.

از هیمالیا تا طالبان

استانکزی، که گفته می‌شود بالای 60سال سن دارد، تحصیلاتش را در یک آکادمی مشهور نظامی در هند شروع کرد. در زمان تحصیل او در هند، دو موج ایدئولوژی در کشورش ایجاد شده بود؛ در یک سو نگرشی سوسیالیست که به شوروی تمایل داشت و در دیگر سو، نوعی محافظه‌کاری نزدیک به اخوان‌المسلمین.
به‌گزارش نیویورک‌تایمز، همدوره‌ای‌های استانکزی به یاد می‌آورند که او از بحث‌های سیاسی دوری می‌کرد اما در عین حال، در زندگی شخصی، به نوعی محافظه‌کاری تمایل داشت که دوری از غذاهای غیرحلال یکی از نمونه‌های آن بود.
عبدالرزاق صمدی، ارشد استانکزی در گروهان دانشکده نظامی هند می‌گوید: «او با دیسپلین‌ترین، متمرکزترین و منضبط‌ترین فرد در دسته بود. حتی اگر می‌خواست سیگار بکشد، جایی دور از انظار این کار را می‌کرد.»
بعد از حمله شوروی به افغانستان در حمایت از دولت کمونیستی این کشور، استانکزی به جای بازگشت به کابل، به پاکستان رفت و به نیروهای مقاومت ضد‌شوروی پیوست. او 2مهارت داشت که برای یک نیروی شورشی وابسته به سرویس‌های اطلاعاتی خارجی، حیاتی بود: تسلط به انگلیسی و توانایی نظامی.
او دستیار یکی از فرماندهان شبه‌نظامیان شد و به‌عنوان وابسته با سرویس اطلاعاتی ارتش پاکستان (آی‌اس‌آی) مشغول به‌کار شد. این ارتباط، در دهه‌های بعد هم حفظ شد و زندگی سیاسی او را شکل داد.
او هرچند از نظر عقیدتی ضد‌شوروی بود و با مجاهدان شباهت داشت، اما از نظر زندگی اجتماعی، تفاوت‌های زیادی با آنها داشت. او در کویته، جایی که گروه‌شان فعالیت می‌کرد، با همسرش به رستوران می‌رفت و تعجب دیگر مجاهدان را برمی‌انگیخت. یکی از دوستان او حتی به یاد دارد که استانکزی، هم‌قطاران مجاهد خود را به‌خاطر پنهان کردن همسران‌شان در خانه ملامت می‌کرد.
او وقتی طالبان کابل را با کمک پاکستان فتح کرد، به‌عنوان معاون وزیر امور خارجه منصوب شد. مهارتش در انگلیسی، او را به صدای طالبان در مواجهه با دیپلمات‌ها و رسانه‌های خارجی تبدیل کرد. او حتی با هدف جلب حمایت آمریکا و به رسمیت‌شناخته شدن طالبان از سوی دولت کلینتون به آمریکا هم سفر ناموفقی داشت.
در سال1998، به یکباره استانکزی برکنار شد. گفته می‌شود او به‌خاطر سوءاستفاده از قدرت و برخی موارد در سبک زندگی‌اش، از چشم ملامحمد عمر رهبر طالبان افتاد و در حبس خانگی قرار گرفت.
چند ‌ماه بعد اما با فشار آی‌اس‌آی، دوباره به قدرت برگشت و معاون وزیر بهداشت شد.
امروز، استانکزی به‌عنوان مذاکره‌‌کننده ارشد حضور فعالی در طالبان دارد و هیأت‌های این گروه را در مسکو و پکن و دیگر کشورها، همراهی می‌کند. او در مذاکراتی که چند‌ماه پیش بین طالبان و آمریکا برگزار شد، مقابل خلیل‌زاد نشست و در مذاکرات مستقیم و سطح بالا بین طالبان و دولت افغانستان، احتمالا سر میزی خواهد نشست که یک سوی آن اشرف غنی خواهد بود.