به یاد نوتردام پاریس، ویکتور هوگو و معماری گوتیک

آرش نهاوندی/مترجم

روز 15آوریل 2019کمی پس از ساعت 18:50دقیقه سقف کلیسای نتردام پاریس که عملیات بازسازی در آن جریان داشت، دچار حریق شد و آسیب جدی به نمای بیرونی کلیسا وارد شد. بر اثر این آتش‌سوزی نوک برج‌های کلیسا آسیب جدی دید، سقف کلیسا فرو ریخت و صدمات جدی به دیوارهای داخلی و پنجره‌های این بنای تارخی وارد شد. تعداد زیادی از آثار هنری نیز در نتیجه این حریق از بین رفته یا دچار آسیب جدی شدند. 

کلیسای نوتردام پاریس (بانوی پاریس ما) تنها یک اثر تاریخی نیست بلکه از جهت معماری و ساختار گوتیک آن نیز بسیار مورد توجه است؛ به‌طوری که ویکتور هوگو، نویسنده مشهور فرانسوی با الهام از این کلیسای جامع یکی از مهم‌ترین آثار ادبی خود تحت عنوان گوژپشت نوتردام (با نام اصلی نوتردام پاریس) را نگاشته است. ویکتور هوگو در واقع در سال 1829نگارش رمان گوژپشت نوتردام را به‌منظور نشان دادن ارزش معماری گوتیگ به هم‌عصرانش آغاز کرد.  در آن سال‌ها که ویکتور هوگو دست به نگارش این کتاب زد، نسبت به معماری گوتیک نوعی بی‌توجهی رواج داشت و حتی بسیاری از ساختمان‌های گوتیک تخریب شده و ساختمان‌های جدیدی جای آنها را گرفته بودند؛ به‌عنوان مثال پنجره‌های رنگی کلیسای جامع نوتردام که یادآور معماری قرون وسطی بودند جای خود را در آن زمان (نیمه اول قرن نوزدهم) به شیشه‌های سفید رنگ داده بودند تا نور بیشتری به محوطه درونی کلیسا تابانده شود. هوگو به‌منظور آنکه بتواند توصیفات دقیقی از این کلیسا در کتاب خود ارائه دهد، بررسی‌های بسیار گسترده‌ای را در این بنا انجام داد. خود او در مقدمه گوژپشت نوتردام در این‌باره نوشته است: چند سال پیش نویسنده این کتاب به هنگام تماشا یا بهتر بگوییم ضمن کاوش در کلیسای نوتردام پاریس در یکی از زوایای تاریک برج‌های آن کلمه «آناتخ»(Anatkh، در لاتین به معنای سرنوشت است که آنگونه که در رمان آمده «اسمرالدا» شخصیت زن داستان آن را بر دیوار حکاکی کرده است) را که دستی به‌طور عمیق بر یکی از دیوارها کنده بود مشاهده کرد. کسی که این کلمه را بر دیوار برج کلیسای نوتردام نقش زده بود چندین قرن پیش از جهان رخت بربسته و نوشته او هم به‌دنبال وی ناپدید شده بود و پایان عمر کلیسا نیز بسیار نزدیک است.
اقتباس‌های زیاد سینمایی از این رمان گوژپشت نوتردام شده که برخی از آنها در دوره سینمای صامت انجام گرفته است؛ ازجمله مطرح‌ترین این اقتباس‌ها می‌توان به اسمرالدا فیلمی صامت ساخته شده در سال 1905اشاره کرد. از دیگر اقتباس‌های مشهور سینمایی می‌توان به گوژپشت نوتردام (1939) با بازی چارلز لافتون و مائورن اوهارا به کارگردانی ویلیام دیترله و گوژپشت نوتردام (1956) با بازی آنتونی کوئین و جینا لولوبریجیدا و کارگردانی ژان دلانوی اشاره کرد. در سال 1986نیز یک کارتون استرالیایی آمریکایی با اقتباس از رمان گوژپشت نوتردام ساخته شد.