راهکارهایی برای جلوگیری از غارت گیاهان خودرو

حسین عبیری گلپایگانی/فعال محیط‌زیست

بهار، فصل بیدار شدن طبیعت و رویش گیاهان و شکوفاشدن گل‌هاست؛ رویشی که به‌صورت خودرو و بدون دخالت انسان صورت می‌گیرد. اگر به کتب علمی، مخصوصا کتب پزشکی دوره باستان مراجعه شود قرن‌های زیادی است که دانشمندان علم طبابت وقتی قرص و آمپولی وجود نداشت برای سلامتی بیماران و پیشگیری از امراض، مردم را به خوردن این نوع گیاهان یا عصاره آنها تشویق می‌کردند.
متأسفانه در 2قرن اخیر با توجه به افزایش جمعیت و صنعتی شدن جوامع، رویشگاه گیاهان وحشی با 2 مشکل اساسی روبه‌رو شده است؛نخست اینکه بخش زیادی از این رویشگاه‌ها برای توسعه کشاورزی مکانیزه یا دست‌کاشت توسط انسان تخریب و به مزارع تبدیل شده است. دومین مشکل، برداشت بخشی‌هایی از رویشگاه‌های خودرو توسط انسان است؛ رویشگاه‌هایی که هنوز توسط ادوات مکانیکی تخریب نشده و دست نخورده باقی مانده‌ است. در واقع برداشت بی‌رویه از این رویشگاه‌ها، پاکوب کردن و چرای بی‌رویه دام، گیاهان موجود در این رویشگاه‌ها را با خطر نابودی مواجه کرده است، به همین دلیل چند سالی است که فعالان محیط‌زیست و دوستداران منابع طبیعی با اعلام خطر و هشدارهای جدی در رسانه‌ها برای حفاظت و جلوگیری از تخریب این رویشگاه‌ها، آستین همت بالا زده‌اند.
نگارنده نیز طی 20سالی که فعالیت‌های زیست‌محیطی انجام می‌دهم بخش زیادی از افکار و فعالیت‌های خود را به حفاظت از طبیعت، به‌ویژه نگهبانی از رویشگاه‌های گل‌های وحشی اختصاص داده‌ام و بیش از 12سال است که نگهبان دشت گل‌های شقایق در دامنه جنوبی کوه دماوند هستم.

وزارت جهادکشاورزی و محیط‌زیست اقدام کنند
متأسفانه چند سال است که بعضی افراد آگاهانه یا ناآگاهانه و حتی گاهی با اجیرکردن کارگران غیرایرانی در فصل بهار برای کسب در‌آمدهای اقتصادی، با برداشت غیراصولی از گیاهان وحشی برخی از این گونه‌ها را با خطر انقراض مواجه کرده‌اند. براین اساس، برای حفاظت و جلوگیری از نابودی این رویشگاه‌ها، راهکارهای ذیل پیشنهاد می‌شود:
 وزارت جهادکشاورزی که متولی اصلی بخش کشاورزی در ایران است می‌تواند برای جلوگیری از نابودی این سرمایه‌های ملی به 3شیوه ذیل اقدام کند:
الف- با توجه به اینکه اعلام عدم‌برداشت مطلق این نوع محصولات در جامعه غیرممکن است، وزارت کشاورزی ضمن تهیه دستورالعمل‌های علمی برداشت گیاهان وحشی از رویشگاه‌های طبیعی، شیوه‌های صحیح برداشت از این رویشگاه‌ها را با اطلاع‌رسانی به مردم آموزش دهد تا از این طریق آسیب‌های وارده به رویشگاه‌های طبیعی کاهش یابد.
 ب- وزارت جهادکشاورزی با در اختیار قراردادن تسهیلات و امکانات به کشاورزان و فارغ‌التحصیلان رشته کشاورزی برای تولید این نوع محصولات که امکان تهیه آنها به روش گلخانه‌ای وجود دارد، برداشت از رویشگاه‌های طبیعی را به حداقل ممکن کاهش دهد.
ج- وزارت جهادکشاورزی با ساختار نظارتی خود در فصل بهار و هنگام برداشت این نوع محصولات، با اعلام مناطق ممنوعه و درمعرض نابودی از تخریب این رویشگاه‌ها جلوگیری کند.
 با توجه به اینکه سازمان حفاظت محیط‌زیست متولی اصلی مناطق حفاظت شده و ممنوعه است که بخشی از زیست‌بوم گیاهی و رویشگاه‌های منحصربه‌فرد در کشور را نیز شامل می‌شود و از طرفی کنترل و رسیدگی به جرم خرید و فروش این نوع محصولات در بازارها و بازارچه‌های در حیطه مسئولیت اداره کل محیط‌زیست استان‌ها و نهادهای امنیتی و نظارتی است، ادارات محیط‌زیست می‌توانند برای جلوگیری از تخریب رویشگاه‌ها، با کسانی که به‌صورت گسترده از این رویشگاه‌ها برداشت غیرقانونی انجام می‌دهند، برخورد جدی کنند.
تشکل‌های دوستدارمحیط‌زیست و منابع طبیعی که در حوزه ملی یا محلی فعالیت می‌کنند، به‌ویژه تشکل‌های محلی که در حاشیه این رویشگاه‌ها زندگی می‌کنند با اقدامات جدی حفاظتی و همچنین با گذاشتن زمان، بخشی از فعالیت‌های زیست‌محیطی خود را در بعضی از فصول سال به حفاظت از گیاهان وحشی خودرو (چه خوراکی مانند ریواس و چه گیاهان دارویی) که محل رویش آنها بیشتر در کوهپایه‌ها، مراتع و بیابان‌هاست اختصاص دهند.
ادارات دولتی بانی امورات کشاورزی در شهرها که در این بخش تخصص دارند با همکاری مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد در فصل‌هایی از سال که زمان بذرپاشی ممکن است (به‌ویژه در فصل‌های سرد سال) با بسیج امکانات در زمان بذرپاشی که بیشتر به‌صورت دستی است از تخریب این رویشگاه‌ها جلو‌گیری کنند.
 از انجمن‌های علمی، به‌ویژه در بخش پزشکی و دارویی درخواست می‌شود با توجه به اینکه بخش زیادی از گیاهان وحشی خودرو هیچ خاصیت دارویی ندارند ولی بعضی افراد سودجو و فرصت‌طلب با اطلاعات غلط علمی‌ای که به مردم عادی می‌دهند آنان را تشویق به خریدن این نوع گیاهان جهت خوردن یا تهیه دمنوش عصاره این گیاهان می‌کنند، برای آگاهی مردم، از طریق رسانه‌های عمومی تصویری، صوتی و نوشتاری، به‌صورت محفل‌های علمی به این موضوع ورود پیدا کنند و مردم را آگاه سازند تا مردم گول این نسخه‌پیچی‌های بدون پشتوانه علم پزشکی را نخورند.