برخی از خانه‌های شمیران بی‌توجه به خطر سیل در حاشیه روددره‌ها ساخته شده است
خانه‌ای روی آب
حسن حسن‌زاده|خبرنگار
نوروز امسال سیل، بسیاری از مناطق استان‌های گلستان، لرستان، خوزستان، ایلام و کرمانشاه را به زیر آب برد. خانه‌های بسیاری را ویران کرد و خسارت‌های جبران‌ناپذیری نیز در شهرها و روستاهای سیل زده برجا گذاشت. سیلاب‌هایی که در نتیجه تخریب محیط‌زیست، ساخت‌وسازهای غیرمجاز و غیراصولی در حریم رودخانه‌ها به وقوع پیوست. بارش شدید باران در تهران نیز همزمان با دیگر نقاط کشور بار دیگر ثابت کرد که هنوز خطر سیل سال 1366 تجریش بیخ گوش پایتخت احساس می‌شود. بسته شدن مراکز تفریحی و تفرجگاه‌های شمال شهر در پی افزایش بارش‌ها و تعطیلی برخی بوستان‌هایی که در مسیر رودخانه‌های اصلی تهران ساخته شدند گواهی دیگر بر این مدعاست که خطر وقوع سیل در تهران باید جدی گرفته شود. اگرچه برخی کارهای شهرداری در هنگام پرآب شدن روددره‌ها و مسیل‌ها از وقوع سیل در برخی مناطق شهر جلوگیری کرد اما باید به مسئله ساخت‌وسازهای غیراصولی در حریم رودخانه‌ها برای مقابله با سیل و خطرات احتمالی آن توجه بیشتری شود. گزارش ما را از فعالیت‌ها و اقدامات شهرداری برای مقابله با سیل در نوروز امسال و برخی نقاط پرخطر مناطق شمال شهر می‌خوانید.
در سال جدید ساکنان چند استان کشور مهمان ناخوانده‌ای داشتند. سیل با آن قدرت مهیبش چند شهر و صدها روستا را به زیر آب برد و در مسیرش خانه‌های بسیاری را ویران و راه‌های ارتباطی شهرها و روستاهای سیل‌زده را نیز قطع کرد. همزمان با شدت بارش‌ها در بیشتر استان‌های کشور و در نتیجه طغیان رودخانه‌ها و آغاز امدادرسانی به مناطق سیل‌زده خبر رسید که در پی افزایش بارش‌ها، خطر سیل در برخی مناطق و محله‌های تهران نیز جدی است. بسیاری از روددره‌ها و مسیل‌های مناطق شمالی تهران پرآب شدند و ساکنان بیش از 20 محله تهران که در مجاورت روددره‌ها و مسیل‌ها زندگی می‌کردند سال نو را با پیامک‌های هشدارآمیز سازمان مدیریت بحران آغاز کردند؛ پیامکی که به ساکنان محله‌هایی مانند جاده کوهسار(کن)، دربند، سربند، گلاب‌دره، مقصودبیک، محله‌های دره فرحزاد و... که در نزدیکی روددره‌های اصلی تهران قرار داشتند می‌گفت از تردد غیرضروری و اتراق در حاشیه رودخانه‌ها، روددره‌ها و مسیل‌ها خودداری کنند. در این میان علاوه بر تفرجگاه‌های روددره دربند، بوستان نهج‌البلاغه نیز در محدوده منطقه 2 که رودخانه فرحزاد از دل آن عبور می‌کند تعطیل شد تا از بروز خطرات احتمالی برای مسافران نوروزی هنگام سیلابی شدن رودخانه فرحزاد جلوگیری شود. طغیان روددره‌ها و شدت جریان آب در روددره‌های فرحزاد، اوین درکه، گلاب‌دره، دربند و مقصودبیک به اندازه‌ای بود که نیروهای خدماتی و امدادی شهرداری مناطق یک و 2 از روزهای پایانی سال گذشته با تمام امکانات در آماده‌باش کامل بودند.
خطر سیل در روددره‌های منطقه یک کنترل شد
در میان مناطق 22گانه تهران، منطقه یک با 13 مسیل و رودخانه که بیش از 70درصد مسیل‌ها و رودخانه‌های شهر تهران را شامل می‌شود بیش از دیگر مناطق شهر خطر وقوع سیل را احساس کرد؛ رودخانه‌های دائمی این منطقه مانند دربند، گلاب‌دره و مقصودبیک که شدت جریان آب در آنها در پی بارندگی‌های اخیر چندین برابر شده بود و نیز رودخانه‌های فصلی مثل جمشیدیه، اسدآباد، مسیل ولنجک و... همگی پرآب و آماده وقوع سیلاب بودند. در چنین شرایطی یکی از مهم‌ترین کارها برای کاهش خطر وقوع سیل، لایروبی به موقع و مستمر بستر رودخانه‌ها و مسیل‌هاست. چون در صورت پاکسازی نشدن مسیل‌ها از رسوبات، سرریز آب از مسیل‌ها، نتیجه‌ای جز آبگرفتگی شدید معابر، وقوع سیل و خسارات جبران‌ناپذیر ناشی از آن در پی نخواهد داشت. با این وجود نیروهای خدماتی و امدادی شهرداری منطقه یک به‌صورت شبانه‌روزی پای کار بودند تا خطر وقوع سیل کاهش پیدا کند. «عبدالله پرویزی» رئیس اداره مسیل‌ها و قنوات منطقه یک از کارهای شهرداری برای مقابله با طغیان روددره‌های این منطقه می‌گوید: «خطر سیلابی شدن مسیل‌ها و روددره‌های منطقه یک بیشتر از دیگر نقاط شهر است. چون این روددره‌ها سرمنشأ بسیاری از مسیل‌های تهران محسوب می‌شود. از طرفی واریزها و رسوبات کوه نیز هنگام افزایش بارش باران بیشتر می‌شود و این مسئله لزوم لایروبی بستر رودخانه‌های منطقه یک را جدی‌تر می‌کند. به‌طور معمول در فصل تابستان که شدت بارش‌ها کمتر است لایروبی مسیل‌ها و حوضچه‌های رسوبگیر انجام می‌شود تا همه چیز برای فصول پاییز و زمستان، افزایش بارش‌ها و بالا آمدن سطح آب رودخانه‌ها آماده باشد. این بار اما با وقوع سیل در مناطق مختلف کشور و پیش‌بینی بارش‌های شدید در روزهای نخست سال جدید، همه نیروهای خدماتی و امدادی شهرداری از 26 اسفند در آماده‌باش کامل بودند. بازدیدهای مستمر از روددره‌ها، مسیل‌ها و رودخانه‌های منطقه به‌صورت شبانه‌روزی انجام می‌شد. در رودخانه‌های دائمی منطقه مانند دربند، گلاب‌دره و مقصودبیک یک تیم به‌صورت دائمی حضور داشتند تا لایروبی‌ها و تخلیه رسوبات مستمر انجام شود.» در میان روددره‌های منطقه یک، رودخانه دربند که با افزایش نزولات جوی پرآب شده بود بیش از دیگر روددره‌ها احتمال سیلابی شدن داشت. پرویزی در این‌باره می‌گوید: «سرکشی از روددره دربند شبانه‌روزی انجام شد و یک تیم کامل در آن محدوده مستقر بودند. چون به دلیل وجود رستوران‌ها و تفرجگاهی بودن حاشیه رودخانه دربند احتمال تردد افراد در آن نقطه بیشتر بود و از طرفی واریز رسوبات کوه با پرآب شدن رودخانه دربند می‌توانست بسیار پرخطر باشد. با افزایش شدت بارش‌ها، 3 حوضچه رسوبگیر در مسیر رودخانه دربند که در محدوده کاخ سعدآباد قرار دارد مانند 10 حوضچه دیگر منطقه از رسوبات کوه تخلیه شد تا خطر وقوع سیل کنترل شود.»
دو سوم منطقه زیر آب می‌رفت
اوضاع در منطقه 2 نیز تفاوت چندانی نداشت. در 2روددره اصلی این منطقه یعنی اوین درکه و فرحزاد در اثر بارش‌های شدید و بالا آمدن سطح آب هر لحظه خطر طغیان رودخانه و وقوع سیلاب در مناطق پایین دست بیشتر می‌شد. شدت جریان آب در رودخانه فرحزاد به اندازه‌ای بود که بوستان نهج‌البلاغه در ایام نوروز تعطیل شد و شهرداری با نصب بنرها و تابلوهای هشدار از مسافران نوروزی و اهالی منطقه خواست از اتراق در حاشیه روددره فرحزاد و تفرج در بوستان نهج‌البلاغه خودداری کنند. با این وجود نیروهای خدماتی شهرداری منطقه 2 نیز روزهای پرکاری را پشت سر گذاشتند تا خطر وقوع سیل از رودخانه‌های پرآب این منطقه کنترل شود. «محسن طالبی» رئیس اداره مسیل‌ها و قنوات شهرداری منطقه 2 درباره کارهای شهرداری برای مقابله با خطر سیلاب در روددره‌های فرحزاد و اوین درکه می‌گوید: «شدت جریان آب در رودخانه اوین درکه و واریز رسوبات کوه در این رودخانه آنقدر زیاد بود که تخلیه اصلی‌ترین حوضچه رسوبگیر منطقه که در مسیر این رودخانه و در نزدیکی بوستان گفتگو قرار دارد در دستور کار قرار گرفت. 3 حوضچه آرامش مسیل عبدل‌آباد، 4 حوضچه رسوبگیر مسیل بهرود و حوضچه نیایش در مسیر رودخانه فرحزاد نیز لایروبی و پاکسازی شد تا از طغیان رودخانه‌ها جلوگیری شود. در نتیجه با تلاش شبانه‌روزی نیروهای خدماتی و امدادی شهرداری از وقوع سیلاب در منطقه جلوگیری شد. با بررسی‌های انجام شده اگر لایروبی بستر رودخانه‌های منطقه به موقع انجام می‌شود و در هنگام افزایش شدت بارش‌ها و بیشتر شدن رسوبات، حوضچه‌های آرامش و رسوبگیر منطقه نیز توسط ماشین‌آلات تخلیه نمی‌شدند دو سوم محدوده منطقه 2 با آبگرفتی شدید و در پی آن خسارات بسیار جدی روبه‌رو می‌شد.»
نقاط پرخطر منطقه کجاست؟
طغیان رودخانه‌ها و وقوع سیل اگرچه تهدید بزرگی برای تمام شهر محسوب می‌شود اما سازه‌های غیرمجاز در حریم رودخانه‌ها روی دیگر سکه‌اند. رستوران‌هایی که در حاشیه رودخانه‌ها ساخته شده‌اند و
برخی اماکن و تفرجگاه‌ها مانند بوستان نهج‌البلاغه در منطقه 2 که رودخانه فرحزاد از دل آن گذر می‌کند همگی در خط مقدم آسیب‌پذیری جدی از سیلاب و به خطر انداختن جان افراد قرار دارند. سازه‌ها و بناهای غیرمجازی که هم آسیب‌پذیرترند و هم خود عامل تنگ‌تر شدن بستر و حریم روخانه‌ها و گاهی انحراف مسیر رودها هستند. رستوران‌هایی که در حاشیه روددره دربند و در فاصله کمی از حریم رودخانه ساخته شده‌اند و رستوران‌ها و کبابی‌های غیرمجازی که فاصله چندانی با رودخانه فرحزاد در منطقه یک ندارند همگی خطری بالقوه اما بسیار جدی محسوب می‌شوند. «محمد ولی‌بیگی» یکی از اهالی محله فرحزاد می‌گوید: «برخی رستوران‌ها در روددره فرحزاد نه تنها به حریم رودخانه تجاوز کرده‌اند بلکه حتی با وسایل دورریختنی برای خود حریم هم ساخته‌اند و اجازه نزدیک شدن افراد را به حاشیه رودخانه نمی‌دهند. در ایام نوروز که شدت بارش‌ها بیشتر از قبل و رودخانه فرحزاد پرآب شده بود بیشتر از قبل خطری که جان مشتریان این رستوران‌ها را تهدید می‌کند نمایان شد.» «فرهاد بشیری» از اهالی محله فرحزاد می‌گوید: «سیل دروازه قرآن شیراز نشان داد از بین بردن بستر اصلی رودخانه و تجاوز به حریم آن، چه فاجعه بزرگی به همراه می‌آورد. متأسفانه این مسئله در تجاوز رستوران‌های روددره فرحزاد به حریم رودخانه نیز دیده می‌شود و اگر به این موضوع رسیدگی نشود سیلاب احتمالی می‌تواند فاجعه دیگری در تهران به بار آورد.» تجاوز به حریم رودخانه و ساخت‌وسازهای غیراصولی در حریم رودخانه‌های پرآب در محدوده منطقه 3 نیز دیده می‌شود. به‌عنوان مثال مرکز خرید میرداماد که روی مسیل رودبار در محدوده محله داودیه ساخته شده یکی دیگر از نقاط پرخطر هنگام افزایش شدت بارش‌ها و طغیان رودخانه‌هاست؛ مرکز خریدی که نزدیک به 2دهه مهمان محله داودیه است و تهدید بزرگی برای مشتریان این مرکز خرید پرمشتری محسوب می‌شود.»
خطر در کمین دارآبادی‌ها
در محدوده روددره دارآباد در انتهای خیابان پورابتهاج، جایی که مسیر کوهنوردی طبیعت گردان از آن نقطه آغاز می‌شود نیز آپارتمان‌ها و خانه‌هایی را می‌توان مشاهده کرد که در فاصله اندکی از حریم رودخانه ساخته شده‌اند و در صورت طغیان رودخانه، جاری شدن سیلاب و در نتیجه رانش زمین حریم رودخانه فرو ریختن منازل مسکونی محدوده را در پی خواهد داشت؛ مسئله‌ای که به گفته اهالی قدیمی محله دارآباد که سیل مهیب سال 1365 را به خاطر دارند باعث ریزش بسیاری از این خانه‌ها و تخریب بخشی از منازل مسکونی حاشیه روددره دارآباد شد. «غلامرضا قیدی» شورایار محله دارآباد و یکی از ساکنان قدیمی این محله می‌گوید: «در طرح تفصیلی این محله فاصله قانونی ساختمان‌ها با حریم رودخانه 17متر از هر سمت رودخانه تعیین شده است. اما در عمل شمار زیادی از منازل مسکونی حاشیه رودخانه فاصله بسیار کمی با آن دارند. به گونه‌ای که برخی از این خانه‌ها در فاصله کمتر از 2 متری حریم رودخانه ساخته شده‌اند. اهالی قدیمی دارآباد سیل سال 1366 و تخریب حیاط و بخشی از خانه‌های حاشیه رودخانه را به یاد می‌آورند. خطری که به دلیل ساخت‌وسازهای غیراصولی هنوز هم تهدید جدی برای محله محسوب می‌شود. اگرچه بیش از 3 دهه است که بنای جدیدی در حاشیه رودخانه ساخته نشده اما طغیان رودخانه می‌تواند بسیار پرخطر باشد. مسئله‌ای که در بارش‌های اخیر یکبار دیگر به ساکنان و اهالی محله هشدار جدی داد. با اینکه سال‌ها پیش دیوار بتنی با پیگیری شورایاری و شهرداری در حاشیه حریم رودخانه کشیده شده تا خطر سیلاب کمتر شود اما نزدیک به 100متر از حاشیه رودخانه از تقاطع کوچه طالب‌نسب تا کوچه شهید ندیم کاموی دیوار بتنی ندارد که می‌تواند بسیار پرخطر باشد.»
خطر سیلابی شدن مسیل‌ها و روددره‌های منطقه یک بیشتر از دیگر نقاط شهر است. چون این روددره‌ها سرمنشأ بسیاری از مسیل‌های تهران محسوب می‌شود. از طرفی واریزها و رسوبات کوه نیز هنگام افزایش بارش باران بیشتر می‌شود و این مسئله لزوم لایروبی بستر رودخانه‌های منطقه یک را جدی‌تر می‌کند
اهالی قدیمی محله دارآباد که سیل مهیب سال 1365 را به خاطر دارند باعث ریزش بسیاری از این خانه‌ها و تخریب بخشی از منازل مسکونی حاشیه روددره دارآباد شد
با بررسی‌های انجام شده اگر لایروبی بستر رودخانه‌های منطقه به موقع انجام می‌شود و در هنگام افزایش شدت بارش‌ها و بیشتر شدن رسوبات، حوضچه‌های آرامش و رسوبگیر منطقه نیز توسط ماشین‌آلات تخلیه نمی‌شدند دو سوم محدوده منطقه 2 با آبگرفتی شدید و در پی آن خسارات بسیار جدی روبه‌رو می‌شد
