بن‌بست فروش نفت در بورس

با شکست عرضه محموله یک میلیون بشکه‌ای، عرضه نفت در بورس انرژی برای هشتمین‌بار به بن‌بست خورد.
به گزارش همشهری، هفته قبل برای هشتمین‌بار هیچ‌کس حاضر به خرید نفت در بورس انرژی نشد، فروش نفت ایران تحت‌تأثیر تحریم‌های دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا از 2.4میلیون بشکه به حدود یک میلیون بشکه رسیده و افزایش فروش نفت از طریق بورس انرژی یک ضرورت حیاتی برای جلوگیری از کاهش درآمد‌های اقتصادی ایران است. گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که اگر فروش نفت از 1.5 میلیون بشکه در سال۹۸ کمتر شود و به یک میلیون بشکه برسد، کشور با مشکل کسری بودجه‌ تا حد ۵۰‌هزار میلیارد تومان، مواجه خواهد شد؛ بنابراین فروش نفت از طریق بورس انرژی در سال‌98 یک موضوع حیاتی برای ایران است.

با وجود ضرورت‌های موجود به‌نظر می‌رسد مشکلات زیادی بر سر نحوه عرضه نفت در بورس انرژی وجود دارد که موجب شده تجار به خرید نفت از بورس انرژی تمایلی نداشته باشند. ازجمله این دلایل می‌توان به ریسک ناشی از قیمت دلار، نبود بازیگران بزرگ در تجارت نفت و شیوه سنتی فروش نفت در 100سال گذشته اشاره کرد. با این حال، سیدعلی حسینی، مدیرعامل بورس انرژی معتقد است: پر‌ریسک‌بودن معامله نفت در بورس، مسائل مرتبط با ضمانت‌نامه‌های صادراتی و حمل‌ونقل از موانع اصلی فروش نفت در بورس انرژی است. به‌دلیل وجود این مشکلات سال‌ قبل وزارت نفت پس از 3بار شکست در عرضه نفت‌خام در بورس انرژی، مشوق‌های جدیدی را برای خریداران نفت ایران درنظر گرفت به‌طوری که براساس مشوق‌های جدید میزان پیش‌پرداخت از 10درصد ارزش سفارش به 6درصد کاهش پیدا کرد و مهلت تسویه پس از زمان بارگیری محموله، از 60روز به 90روز افزایش یافت و همچنین تسویه به‌صورت 100درصد ریالی امکان‌پذیر شد. با وجود این، اما مشوق‌های جدید وزارت نفت کارساز نبوده و در نهایت محموله یک‌میلیون بشکه‌ای نفت که هفته قبل به قیمت پایه ۶۳‌دلار و ۳۶ سنت عرضه شد، باز هم مشتری نداشت.

ریسک ارزی
بررسی‌ها نشان می‌دهد یکی از دلایل شکست در فروش نفت از طریق بورس انرژی ناشی از آن است که خریداران داخلی باید محموله را به‌صورت ریالی بخرند و صادر کنند و پس از آن مبالغ ارزی حاصل از فروش نفت را در سامانه نیما تحویل دهند، ولی با توجه به نوسان‌های نرخ ارز و قیمت تعیین‌شده در سامانه نیما، ریسک آنها در تبدیل دلار به ریال افزایش می‌یابد. در واقع خریداران باید بعد از صادر‌کردن نفت، ارز حاصل از آن را وارد سامانه نیما کنند که قیمت‌های آن در حدود 30درصد کمتر از قیمت‌های اصلی بازار ارز است. پیش از این اسدالله قره‌خانی، سخنگوی کمیسیون انرژی در این‌باره گفته بود: درست است گفته‌ایم امکان پرداخت ریالی نفت فراهم است، اما فروشنده باید ارز را تحویل دهد و تبدیل به ریال کرده و به کشور منتقل کند که این روند مخاطره و ریسک دارد.
عامل دیگری که به شکست عرضه نفت در بورس انرژی منجر شده، به نبود بازیگران بزرگ در تجارت نفت بازمی‌گردد. این واسطه‌ها باید هم پول کافی در اختیار داشته باشند و هم از توانایی بازاریابی برای فروش نفت در بازار‌های خارجی برخوردار باشند.
محمودرضا خواجه‌نصیری، مدیرعامل تامین سرمایه تمدن قبلا در این‌باره به همشهری گفته بود: سال‌های طولانی فروش نفت را رأسا دولت به‌عهده داشته و حلقه شکل گرفته عمدتا دولتی بوده، تجربه عرضه نفت در بورس در ایران وجود ندارد و بازیگران بزرگی در حوزه بخش خصوصی تجارت و صادرات نفت نداریم‌ و تا بازیگران کم‌کم شکل بگیرند، زمان می‌برد. در کنار این عوامل می‌توان به سبک قدیمی فروش نفت در ایران که 100سال قدمت دارد هم اشاره کرد که منجر شده است ذینفعان این روش تمایلی به تغییر روش فروش نداشته باشند. 100سال است که نفت در ایران به روش‌های سنتی و عمدتا از طریق انجام مذاکرات مستقیم فروخته شده، همین عامل موجب شده تحریم‌های دونالد ترامپ علیه فروش نفت ایران بسیار کارساز باشد و سطح فروش نفت ایران به‌راحتی و ظرف کمتر از چند‌ماه از 2.4میلیون بشکه ابتدا به 1.5میلیون بشکه و سپس به 800هزار بشکه برسد. بازار‌هایی مانند بورس نفت در سراسر دنیا ازجمله بورس نفت چین و همین‌طور بورس انرژی ایران محل‌های مناسبی برای عرضه نفت ایران بوده‌اند که عمدتا به آنها توجه نشده اما به زعم کارشناسان بهترین محل برای عرضه نفت خام، بورس انرژی است که می‌تواند حتی با ارائه مشوق‌ها و تخفیف‌های اقتصادی بازار‌های جدیدی هم پیدا کند.

چالش‌های اصلی فروش نفت

در کنار این عوامل مدیرعامل بورس انرژی معتقد است: پرریسک‌بودن معامله نفت در بورس، مسائل مرتبط با ضمانت‌نامه‌های صادراتی و حمل‌ونقل ازجمله عواملی است که جزو موانع پیش روی فروش نفت در بورس انرژی است. سید‌علی حسینی با بیان اینکه بورس و شرکت ملی نفت شرایطی مناسب برای ورود خریداران نفت به بورس را فراهم کرده‌اند، گفت: شرکت ملی نفت انعطاف و شرایط لازم برای خریداران ایجاد کرده اما باز هم درصورت وجود نقطه‌نظر برای اصلاحیه عرضه، می‌توان آن را در دستور کار قرار داد و شرایط می‌تواند بیش از این تسهیل شود. او با بیان اینکه نفت‌خام در شرایط عادی با توجه به حجم و ارزشی که دارد معاملات پر‌ریسکی محسوب می‌شود، ادامه داد: بخشی از ایجاد شرایط تسهیل معاملات برعهده شرکت ملی نفت و بورس است اما دیگر بخش‌های آن خارج از حیطه اختیارات این‌دو سازمان است. تعیین قیمت پایه و نیز روش تسویه ازجمله مواردی است که بر‌عهده ماست اما تامین ضمانت‌نامه‌ها و نیز بخش حمل‌ونقل مربوط به حوزه بانکی و کشتیرانی است.

خریداران، نفتکش ندارند
یک عضو کمیسیون انرژی مجلس هم معتقد است: فروش نفت در بورس نیازمند پشت سر گذاشتن مراحل آزمون و خطا و توانمندسازی بخش خصوصی بود اما مسئولان بدون طی‌کردن این مراحل، وارد اصل ماجرا شدند. هدایت‌الله خادمی با اشاره به اینکه عرضه هشتم نفت از طریق بورس بدون مشتری مانده، به خانه ملت گفت: تاکنون تقریبا تمام عرضه‌های نفت از طریق بورس موفق نبوده‌اند زیرا تنگنای ایجاد‌شده برای فروش نفت، سبب شد یکباره تصمیم عرضه در بورس گرفته شود تا شاید فروش نسبی حاصل شود، اما این اقدام بدون ایجاد زیرساخت‌ها و در اختیار داشتن متخصصان امر اتفاق افتاد. او با بیان اینکه خریداران نفت نیز امکانات لازم همچون کشتی‌های نفتکش را در اختیار ندارند، به همین دلیل حتی در صورت تمایل نیز شرایط خرید برای آنها فراهم نیست، افزود: درصورت وجود کشتی‌های نفتی، آنها باید بیمه شده و همچنین خریداران بتوانند ارز خود را وارد کشور کنند، اما هیچ‌یک از این شرایط فراهم نشده است.
خادمی ادامه داد: ایران زمانی روزانه 2.5میلیون بشکه نفت به فروش می‌رساند و اگر بتوانیم یک‌پنجم این میزان را در بورس بفروشیم، تاحدودی انتظارات از فروش نفت در بورس برآورده شده است.