یادداشت
تاب‌آوری در بحران توانایی زندگی در کنار مشکلات است
سیدحسن موسوی‌چلک
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی
یکی از مهارت‌های لازم در شرایط بحران و غیربحران، مهارت تاب‌آوری اجتماعی است. بخشی از تاب‌آوری مربوط به شرایط بحران می‌شود. اعتقاد ما بر این است که مهارت تاب‌آوری اجتماعی را نمی‌توان در دوران بحران آموزش داد ولی داشتن این مهارت به ما کمک می‌کند در عین حال که با مشکلات مواجه می‌شویم اما مشکلات مانع از این می‌شود که -همانطور که در برخی مناطق سیل‌زده مشاهده کردیم - به حقوق دیگران تعرض کرده و یا توانمندی‌های دیگران را نبینیم. تاب‌آوری به این معنی است که در عین مواجهه با مشکلات باید زندگی کرد و توانایی حل مشکلات را داشت. این مسئله به‌معنای سوختن و ساختن نیست بلکه به منزله حرکت کردن و قوی شدن در برابر مشکلات است.
شدت تأثیرپذیری افراد در برابر مشکلات با یکدیگر متفاوت است. مردم در مناطق سیل‌زده و گرفتار بحران می‌توانند قابلیت‌ها و توانمندی‌های خود را برای خروج از شرایط بحران به‌کار بگیرند و این در حالی است که نداشتن یا ضعف این مهارت باعث می‌شود هم انرژی افرادی که برای کمک به این مناطق آمده‌اند گرفته شود و هم مشکلات بیشتری پیش پای افراد بحران زده باشد.
کشور ما سوانح و بلایای طبیعی زیادی را به‌خود دیده و در آینده نیز خواهد دید؛ با وجود این ما درخصوص تاب‌آوری اجتماعی در این شرایط هیچ‌گاه کار نکرده‌ایم. این مسئله نیازمند تدابیر ویژه است. آموزش تاب‌آوری اجتماعی باید از سنین قبل از دبستان و در خانواده آغاز و در مدارس در بچه‌ها نهادینه شود؛ به گونه‌ای که از کودکی بچه‌هایمان را برای پاسخ دادن به نیازها و شرایط بحران آماده کنیم. اگر تاب‌آوری اجتماعی در میان افراد نهادینه شود دیگر شاهد رفتار خشونت‌آمیز در شرایط بحران نخواهیم بود و با آرامشی که خواهیم داشت به خود و دیگران نیز آرامش می‌دهیم. همین مسئله باعث می‌شود تا افراد روی رفتار خود کنترل داشته باشند و واقع‌بینانه‌تر به مسائل و آنچه در پیرامونشان می‌گذرد نگاه کنند.
اما چه اتفاقی می‌افتد که افرادی هم که تاب‌آوری اجتماعی دارند در شرایط بحران دچار رفتار خشونت‌آمیز می‌شوند؟ شاید یکی از دلایل اطمینان نداشتن از آینده‌شان باشد، بخش دیگر مربوط به عملکرد قبلی سازمان‌ها در این حوزه و بخش دیگر به پشتوانه‌های نداشته افراد برمی‌گردد. نداشتن پشتوانه باعث نگرانی بیشتر و رفتار خشونت‌آمیزتری می‌شود. مسئله دیگر این است که ما آمادگی برخورد با این بحران را نداشتیم. درحالی‌که مردم هم باید به دستگاهها و نهادهای مختلف کمک کنند تا بتوانند به نحو احسن وظایفشان را انجام دهند، اما ناکارآمد نشان دادن دستگاه‌هایی که در حال امدادرسانی هستند نه‌تنها کمکی به حل بحران نمی‌کند بلکه باعث می‌شود تا فاصله بین مردم و دستگاهها بیشتر شود.
این نکته را هم نباید فراموش کنیم که داشتن یک فرماندهی واحد در مواقع بحران به حل بهتر مسئله کمک می‌کند. فرماندهی واحد می‌تواند ظرفیت‌های مردمی را برای امدادرسانی بهتر هماهنگ کند و مردم نیز باید با خویشتنداری مانع از کار دستگاهها نشوند. چرا که افراد تاب‌آور کمتر به خود و دیگران آسیب می‌زنند و به خود و توانمندی‌های خود برای حل مشکلات باور دارند و مشکلی نخواهند داشت. تاب‌آوری اجتماعی یک مهارت فردی است اما سیاستگذاری‌های درست اجتماعی می‌تواند به تقویت تاب‌آوری در میان مردم کمک کند چرا که افراد قوی‌تر لذت بیشتری از زندگی برده و وابستگی آنها برای خروج از شرایط بحرانی کمتر خواهد بود.
